tag:blogger.com,1999:blog-69239439362758435672024-03-18T22:20:09.531+01:00Toegepaste sociale wetenschapEen blog over toepassingen van sociale wetenschap op persoonlijke en maatschappelijke vraagstukken op het gebied van de bevordering van welzijn/gezondheid en pro-sociaal gedrag/coöperatie.Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.comBlogger2359125tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-25799117627812747632024-03-16T19:37:00.003+01:002024-03-16T19:39:07.224+01:00Frans de Waal overleden - Zijn eerste boek, Chimpanseepolitie, uit 1982, was baanbrekend<p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Frans de Waal is overleden. Hier de necrologie van Hendrik Spiering in NRC>: <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2024/03/16/de-man-die-mens-en-aap-dichter-bij-elkaar-bracht-a4193299" target="_blank">De man die mens en aap dichter bij elkaar bracht</a>. </p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Klik op het label "<a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/search/label/Frans%20de%20Waal" target="_blank">Frans de Waal</a>" om alle berichten op dit blog te lezen waarin zijn werk wordt aangehaald. </p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">In dit bericht uit 2013 sta ik stil bij zijn eerste boek dat in 1982 verscheen en dat baanbrekend was.<br /></p><p><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEja4UZS6_96IpPYknZEYA5sak_TYB623Ts2LuUzD29GgBfCs6rgz5L_RxOLIWykQ0qVjKTw-zQ_U6Yb2bVQjdCFRbGyJiBhGv_ufVv0zqCAiUNohMBghwL5PQR3dnBWrs5XIiOEGMLtSFEzpJM6bklca_NTZAlyMl4h1XqAPp8BwdCM_FqkQUnZEQY2wPiR/s259/chimpanseepolitiek.jpeg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="259" data-original-width="194" height="259" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEja4UZS6_96IpPYknZEYA5sak_TYB623Ts2LuUzD29GgBfCs6rgz5L_RxOLIWykQ0qVjKTw-zQ_U6Yb2bVQjdCFRbGyJiBhGv_ufVv0zqCAiUNohMBghwL5PQR3dnBWrs5XIiOEGMLtSFEzpJM6bklca_NTZAlyMl4h1XqAPp8BwdCM_FqkQUnZEQY2wPiR/s1600/chimpanseepolitiek.jpeg" width="194" /></a>Frans de Waal begon zijn wetenschappelijke carrière aan de Universiteit
Utrecht met zijn beroemd geworden onderzoek naar de chimpanseegroep
van Burgers Dierenpark in Arnhem. Hij schreef daarover dat prachtige
boek <a href="http://www.bol.com/nl/p/chimpanseepolitiek/1001004008661138/"><i>Chimpanseepolitiek. Macht en seks bij mensapen</i></a>,
dat in 1982 verscheen. </p><p>Dat was een baanbrekend onderzoek, omdat hij,
tegen de wetenschappelijke consensus van die tijd in, chimpansees
nauwgezet en langdurig observeerde en hun gedrag interpreteerde als dat
van een soort die heel dicht bij de mens staat. Het was een tijd waarin
het behaviorisme nog invloedrijk was en waarin het niet werd gewaardeerd
als je gedrag beschreef in termen van motieven en doelen. Want dat was
niet objectief.</p>
Daar denken we nu heel anders over, met goede redenen. Frans de Waal was dus zijn tijd ver vooruit. Ik sloeg dat boek zopas nog even op en kwam al bladerend op een passage achterin waarin
hij stilstaat bij de vraag of die chimpansees ook bewust handelen als ze
motieven of doelen hebben. En de vraag wat dan het verschil is met
mensen. En het is opvallend dat hij hier vooruitloopt op de resultaten
van het latere onderzoek naar bewust en onbewust gedrag, zoals dat van <a href="http://people.stern.nyu.edu/jhaidt/">Jonathan Haidt</a>. (Zie ook <a href="http://toegepastesocialewetenschap.blogspot.nl/2012/02/morele-intuities-in-het-persoonlijke-en.html">dit bericht.</a>)<br />
<br />Ik
schrijf die passage hier maar even over (p. 189-190 van de eerste druk):<br />
<p></p><blockquote class="tr_bq">
Hoewel men zich moeilijk kan voorstellen hoe het uitstippelen van
strategieën onbewust kan plaatsvinden, wil ik herhalen dat de
aanvaarding van rationeel denken bij chimpansees nog niet hoeft in te
houden dat ze ook bewustzijn hebben. Anderzijds wil ik de mogelijkheid
van bewustzijn bij dieren ook niet uitsluiten.</blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: right; margin-left: 1em; text-align: right;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="http://s.s-bol.com/imgbase0/imagebase/large/FC/8/3/1/1/1001004008661138.jpg" style="clear: right; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="400" id="irc_mi" src="https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_ubsM_hV2ThbIOJjR2B0QdjIEeeVZhlPI7Ylrqe6g76w7qJ-EPtsk7MKtKdQ0POjthCDGT29L5kZHtF12N9gOf9B95lWOHEVbHsL818RHHltv_b11JkvPhlBvb6O5U4oMP1IEeMVA27E20-oqDjkA=s0-d" style="margin-top: 0px;" width="257" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Heruitgave 2010</td></tr>
</tbody></table>
Het komt vaak voor dat mensen het doel van hun gedrag pas achteraf
ontdekken. Zo komen we in de puberteit in verzet tegen onze ouders. Dan
provoceren we hen en dagen hen uit. Later kunnen we dit gedrag verklaren
met de opmerking: 'Ik wilde mijn onafhankelijkheid,' maar toch mogen we
niet vergeten dat we het generatieconflict niet met dat motief voor
ogen zijn aangegaan. Het motief was onbenoemd en onbewust. Evenzo kan
het gebeuren dat we anderen willen beïnvloeden en daartoe tactieken
ontwikkelen zonder ook maar een moment te beseffen waar het ons om te
doen is. We kunnen zelfs vermijden erover te denken of te spreken. De
Nederlandse sociaal-psycholoog Mauk Mulder heeft met vele reeksen
proeven bewezen dat mannen voldoening vinden in het uitoefenen van macht
en dat ze ervoor ijveren invloed op anderen te vergroten.
Tegelijkertijd constateert hij echter een taboe rondom het woord
'macht': 'Wanneer we over macht spreken, hebben we het over iemand
anders...' Als we het over onszelf hebben, noemen we het liever 'het
nemen van verantwoordelijkheid', 'het hebben van gezag' of 'het helpen
van anderen door hun beslissingen uit handen te nemen'.</blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
Bij het besluipen van een vogel moet een kat zijn uiteindelijke sprong
'berekenen'. Hij heeft veel ervaring nodig om de reactie van de vogel
nauwkeurig te voorspellen. Er bestaat in dit opzicht dan ook een groot
verschil tussen jonge en volwassen katten. Als regel beschouwen de de
berekening van de kat niet als een bewust proces. Ik denk dat onze eigen
strategieën voor een groot deel op soortgelijke intuïtieve berekeningen
gebaseerd zijn. Hoewel ze afhangen van ervaring en veel intelligentie
vereisen, hoeven ze niet tot ons bewustzijn door te dringen. Evenzo
kunnen chimpansees een rationele handelwijze volgen zonder dat ze hun
strategie bewust van te voren uitstippelen.</blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
De mens is een sprekende aap, maar zijn gedrag verschilt in wezen niet
veel van dat van een chimpansee. Mensen houden zich bezig met verbale
gevechten, provocerend of imponerend woordvertoon, verontwaardigde
interrupties, verzoenende opmerkingen en al die andere gedragspatronen
die chimpansees zonder begeleidende tekst uitvoeren. Als de mens zijn
toevlucht neemt tot handelingen in plaats van woorden is de overeenkomst
nog groter. Chimpansees krijsen en schreeuwen, slaan met deuren, gooien
met voorwerpen, roepen om hulp en maken het na afloop met een
vriendelijke aanraking of omhelzing goed. Wij mensen vertonen al deze
patronen ook, gewoonlijk zonder een bewuste beslissing om zo te doen, en
het zou best kunnen dat onze motieven niet zo veel van die van
chimpansees verschillen. </blockquote>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-66271605549570101742024-03-13T13:56:00.003+01:002024-03-13T13:56:29.406+01:00Waar ligt het moment dat het kwaad moet worden tegemoetgetreden? - Een sociaalwetenschappelijk zicht op hoe Nederlanders reageerden op de Duitse Bezetting - 19<p>De opening van het <a href="https://www.museum.nl/nl/nationaal-holocaustmuseum" target="_blank">Nationaal Holocaustmuseum</a> in Amsterdam doet ons terugdenken aan het verleden, aan de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland, maar is evenzeer een oproep om de actualiteit van het huidige rechts-extremisme onder ogen te zien. Zoals je op de website van het museum kunt lezen:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Hier komen bezoekers te weten hoe de Holocaust heeft kunnen gebeuren,
wie de slachtoffers en verantwoordelijken waren en hoe we kunnen
voorkomen dat dit opnieuw gebeurt. (...)</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">In het Nationaal Holocaustmuseum herdenk je de slachtoffers en bespreek
je de gevolgen van onverschilligheid en discriminatie, toen en nu.</p><p style="text-align: left;">Een antwoord op de vraag hoe het kon dat Nederlanders het lieten gebeuren dat driekwart van hun Joodse landgenoten werden afgevoerd en vermoord, is niet alleen van historisch, maar ook van groot actueel belang. En het is een bijzonder geval van de fundamentele sociaalwetenschappelijke vraag naar de voorwaarden waaronder de extreme uitingsvormen van het statuscompetitiepatroon, het kwaad, in een samenleving ruim baan krijgen.</p><p style="text-align: left;">Wat die laatste vraag betreft, zagen we al hoe het natuurlijke tegenwicht tegen het kwaad van dat statuscompetitiepatroon, het gemeenschapspatroon, kan falen als het kwaad in kleine stapjes wordt toegediend. Er kan dan namelijk een <i>switch</i> plaatsvinden naar de activering van het statuscompetitiepatroon. Want hoe meer mensen dat patroon in hun omgeving waarnemen, hoe groter de kans dat ook hun eigen gedrag erdoor geleid gaat worden. Geheel volgens Stelling 2 van de <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/10/een-sociologie-die-ertoe-doet-een.html" target="_blank"><i>Dual Mode</i>-theorie.</a> </p><p style="text-align: left;">Het beeld van een onveilige wereld wordt dan overgenomen. Waardoor je ook gaat geloven dat er vijanden zijn (de Joden, de vreemdelingen, de linkse intellectuelen) die moeten worden bestreden. Of waardoor je in je schulp kruipt en probeert om het er door die "immobilisatie" nog zo goed mogelijk van af te brengen. In het eerste geval wordt je een meeloper of een collaborateur. En in het tweede geval maak je je kwetsbaar voor de beschuldiging van de onverschilligheid, van het wegkijken.</p><p style="text-align: left;">En we zagen dat mensen zich er zolang hun gemeenschapspatroon geactiveerd is, maar moeilijk het kwaad van dat statuscompetitiepatroon kunnen voorstellen. We kunnen aan ons beeld van een veilige wereld zo lang mogelijk willen vasthouden en daardoor het kwaad laten voortwoekeren tot het te laat is.</p><p style="text-align: left;">Er zijn dus verschillende wegen waarlangs het "gemeenschapsverzet" tegen het kwaad van het statuscompetitiepatroon niet tot stand komt. Terwijl dat verzet soms zo hoog nodig is.</p><p style="text-align: left;">Daarmee zijn we aangekomen bij het onderscheid dat Richard Wrangham in zijn <i><a href="https://www.penguinrandomhouse.com/books/530240/the-goodness-paradox-by-richard-wrangham/" target="_blank">The Goodness Paradox. The Strange Relationship Between Virtue and Violence in Human Evolution</a></i> maakt tussen reactieve en proactieve agressie. </p><p style="text-align: left;">Reactieve agressie is de agressie die voortkomt uit het geactiveerd zijn van het statuscompetitiepatroon. Je gaat er vanuit dat het in de wereld draait om ieder-voor-zich en dat je dus altijd op je hoede moet zijn en geen gelegenheid voorbij moet laten gaan om te laten zien hoe sterk en krachtig jij bent. Alles is al snel een aanleiding om je te laten gelden en anderen op hun nummer te zetten. Het is de vorm van agressie die je bij vrijwel alle dieren tegenkomt, omdat het statuscompetitiepatroon nu eenmaal zo wijd verbreid is. Wrangham noemt het <i>the "hot" type of aggression</i>. <i>Hot</i> in de zin van direct voortkomend uit de emoties van het onveilige wereldbeeld van het statuscompetitiepatroon. </p><p style="text-align: left;">Daarentegen heeft zich in de menselijke evolutie ook het vermogen tot proactieve agressie ontwikkeld. En dan gaat het precies over dat gemeenschapsverzet tegen het kwaad van het statuscompetitiepatroon. Die proactieve agressie heeft het mogelijk gemaakt dat de mensheid zichzelf heeft "gedomesticeerd". Dat wil zeggen, zich tot een soort heeft ontwikkeld die in grote mate staat is tot onderlinge goedaardigheid, dus tot gemeenschapsgedrag. </p><p style="text-align: left;">Maar daarvoor was nodig dat mensen in dat verzet, dus het verzet tegen degenen die de baas willen spelen en willen onderdrukken en overheersen, en met dat oogmerk reactief agressief zijn, onderling samenwerkten. En precies dat is waar onze vroege voorouders, de jager-verzamelaars, toe in staat waren. Ze wisten door collectief optreden, voorafgegaan door onderling overleg, eerst zachtzinnig, zoals door overreding en sociale uitsluiting, maar zo nodig met "proactieve agressie", overheersingsgedrag te onderdrukken. Wrangham geeft daar fraaie beschrijvingen van, deels op basis van onderzoek door Christopher Boehm (<a href="https://www.hachettebookgroup.com/titles/christopher-boehm/moral-origins/9780465020485/?lens=basic-books" target="_blank"><i>Moral Origins. The Evolution of Virtue, Altruism, and Shame</i>)</a>. Die proactieve agressie is <i>"cold", planned and deliberate</i>.</p><p style="text-align: left;">Dat het gemeenschapsverzet in die jager-verzamelaars samenlevingen vaak succesvol was, komt doordat het statuscompetitiegedrag meestal maar bij een enkel groepslid voorkwam, snel werd opgemerkt en er daardoor snel op kon worden gereageerd. Dat is een groot verschil met huidige samenlevingen, waarin immers statuscompetitiegedrag en de bijbehorende agressie zich gemakkelijk kan uitbreiden. Zoals wanneer een vijandelijk leger met kwaadaardige bedoelingen je land binnenvalt. Of zoals wanneer kwaadaardig rechts-extremisme zich weet uit te breiden. </p><p style="text-align: left;">Wat bepaalt dan de kans dat gemeenschapsverzet zal ontstaan en succesvol is? In plaats van die <i>switch </i>naar het statuscompetitiepatroon of van dat in je schulp kruipen? Wordt vervolgd.</p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-89547521730611709352024-03-08T12:36:00.003+01:002024-03-08T16:58:43.951+01:00Is er naast de gewenning aan ook de onderschatting van het kwaad? - Een sociaalwetenschappelijk zicht op hoe Nederlanders reageerden op de Duitse Bezetting - 18<p>Hoe verder je vordert in Judith Koelemeijers biografie <i><a href="https://www.uitgeverijbalans.nl/boeken/etty-hillesum/" target="_blank">Etty Hillesum, Het verhaal van haar leven</a></i>, hoe moeilijker het wordt om door te lezen. Want je weet hoe dat leven afloopt en je huivert alleen al bij de gedachte daaraan, laat staan bij de beschrijving ervan.</p><p>Etty was op 6 juni 1943 opnieuw in Westerbork aangekomen. (Ik realiseer me dat ik drie dagen eerder werd geboren, in het Friese Akkrum, op 56 kilometer afstand van Westerbork. Het voelt alsof dat de gebeurtenissen dichterbij brengt. Het was noch naar ruimte noch naar tijd ver weg.) Etty was Joodse Raad-medewerkster en had een paar maanden "met verlof" thuis in Amsterdam doorgebracht. Op dinsdagochtend 8 juni was ze er getuige van dat een "transport" van 1350 vrouwen, 613 mannen en 1051 kinderen, dat een paar uur eerder uit kamp Vught was aangekomen, verder werd gedeporteerd (p. 399-400):</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Etty had een rustig plekje gevonden in een uithoek van het kamp om te schrijven. Ze zat in de zon, onder een prachtig blauwe hemel, tussen wat laag struikgewas. De trein was volgeladen, de deuren gingen dicht. Ze klom op een kist om het aantal wagons te tellen en kwam tot 35, maar ze vergiste zich. In werkelijkheid waren het er liefst 46; het grootste transport van Joden uit Nederland. Uit de openingen in de wagons staken handen, "die zwaaiden, net als bij drenkelingen'. De bestemming was Sobibor in Oost-Polen - maar dat wisten ze nog niet.</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">"De locomotief geeft een vreselijke gil, het hele kamp houdt de adem in, er vertrekken weer 3000 Joden. (...) De lucht is vol vogels, de paarse lupinen staan daar zo vorstelijke en vredig, op die kist zijn twee oude, keuvelende vrouwtjes gaan zitten, de zon schijnt op m'n gezicht en vlak voor onze ogen geschiedt een massamoord, het is zo onbegrijpelijk alles."</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">---</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><i>Massamoord</i>, schreef Etty. Alsof ze wist dat niemand van de gedeporteerden het vernietigingskamp Sobibor zou overleven. Maar zo duidelijk was het voor Etty niet, óók niet in de zomer van 1943. Ze begreep wel dat de zwakkeren - zieke kinderen, bejaarden - weinig kans maakten de dagenlange treinreis of de ongetwijfeld barre omstandigheden in het 'werkkamp' te overleven."Verschillende baby's met longontsteking liggen daar in de goederenwagens," noteerde ze ontzet. Maar dat er in het oosten werkelijk een massamoord plaatsvond, een industriële vernietiging van mensenlevens, daarvan had ze geen idee. </p><p style="text-align: left;">De bange vermoedens die er natuurlijk waren, moeten zijn verdrongen. Etty heeft het over een "werkkamp" waar ze terecht zullen komen. Met ontberingen, maar misschien toch een kans om te overleven. </p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">"Reeds honderdduizend van onze rasgenoten uit Holland zwoegen onder een onbekende hemel of liggen te rotten in een onbekende aarde. Wij weten niets over hun lot."</p><p style="text-align: left;">Dat laatste zinnetje werd de titel van het in 2012 verschenen<a href="https://www.boomgeschiedenis.nl/product/100-10707_Wij-weten-niets-van-hun-lot" target="_blank"> 'Wij weten niets van hun lot'. Gewone Nederlanders en de Holocaust</a> van Bart van der Boom. In 2022 is het heruitgegeven, maar ik heb een paar dagen geleden de uitgave uit 2012 via boekwinkeltjes.nl aangeschaft. </p><p style="text-align: left;">Bart van der Boom probeert daarin aan de hand van bestudering van 164 dagboeken uit de tijd van de bezetting de vraag te beantwoorden wat de Nederlanders wisten van de Holocaust, dus van die industriële massamoord op de Joden (en de Sinti en de Roma). Ik heb het in die paar dagen natuurlijk nog niet helemaal kunnen lezen (het telt ruim 500 pagina's). Maar in de laatste twee alinea's van hoofdstuk 11 (Kennis; <i>gewusst?</i>) geeft Van der Boom zelf deze samenvattende conclusie:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">De gewone Nederlander wist niets over het lot van de Joden. Maar hij vermoedde, veronderstelde, vreesde wel iets. Hij bezat geen zekerheid, maar wel een verwachting. En die verwachting viel binnen een duidelijke bandbreedte. Aan de en kant werd die begrensd door de werkelijkheid van Auschwitz en Sobibor. Die was voor de tijdgenoot onvoorstelbaar. De meeste mensen overwogen de mogelijkheid van onmiddellijke, industriële moord niet eens; ze verwachtten, zo is wel gezegd, het ergste - niet het ondenkbare.</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Maar dat betekent niet dat de gewone Nederlander de leugens van reguliere arbeidsinzet geloofde; die leugen vormde de andere grens van de bandbreedte. Niemand zag de deportatie van de Joden als een onschuldige operatie. Dat zij slecht behandeld zouden worden, dat er op termijn veel doden zouden vallen, was vanzelfsprekend. De vraag was hóé slecht, hoevéél doden en op wélke termijn. Dat was allemaal hoogst onzeker.</p><p style="text-align: left;"> Wat hier ongetwijfeld een cruciale rol heeft gespeeld, is die van de onvoorstelbaarheid. Dat is ook de titel van een paragraaf van dat hoofdstuk (p, 383-383). Gevolgd door een paragraaf met Verdringing als titel. Die twee begrippen grijpen in elkaar. </p><p style="text-align: left;">Die onvoorstelbaarheid komt voort uit de innerlijk tegenstrijdige menselijke sociale natuur. Als het gemeenschapspatroon actief is, dan kunnen we ons de uitwassen van het statuscompetitiepatroon (het kwaad) niet dan met grote moeite of zelfs helemaal niet en al helemaal niet levendig voor de geest halen. Het is <i>onvoorstelbaar</i>. Het is hoogstens een besef van een abstracte mogelijkheid, waar we inderdaad met <i>verdringing</i> op reageren. </p><p style="text-align: left;">Dat betekent dat er naast <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/03/gewenning-aan-het-kwaad-een.html" target="_blank">de gewenning aan het kwaad</a>, als het met kleine stapjes tot ons komt, ook altijd een proces is van de onderschatting van het kwaad. </p><p style="text-align: left;">Want als de uitwassen van het statuscompetitiepatroon sterk gedoseerd onder onze aandacht worden gebracht, dan kan dat ertoe leiden dat ons eigen statuscompetitiepatroon beetje bij beetje wordt geactiveerd. Het kwaad wordt "genormaliseerd". We leggen ons erbij neer en proberen er onder de gegeven omstandigheden voor onszelf het beste van te maken. </p><p style="text-align: left;">Beide processen, de gewenning aan en de onderschatting van het kwaad zullen een rol hebben gespeeld in hoe Nederlanders reageerden op de Duitse bezetting en de Jodenvervolging. <br /></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-76280850436433484252024-03-05T17:32:00.001+01:002024-03-05T17:32:21.447+01:00Een nieuw onderzoek dat er weer eens op wijst hoe onze samenleving is afgedwaald van die waarin mensen zich oorspronkelijk hebben kunnen ontwikkelen<p>De nieuwe studie <a href="https://psycnet.apa.org/fulltext/2024-21265-001.html" target="_blank">Sensitive Responsiveness and Multiple Caregiving Networks Among Mbendjele BaYaka Hunter-Gatherers: Potential Implications for Psychological Development and Well-Being</a> wijst er nog eens op hoe de sociale omgeving waarin kinderen tegenwoordig opgroeien afwijkt van wat in de lange periode dat onze voorouders als jagers-verzamelaars leefden gebruikelijk was. </p><p>Die tegenwoordige sociale omgeving wordt erdoor gekenmerkt dat gezinnen in grote mate sociaal geïsoleerd leven. In de berichten op dit blog achter het label "<a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/search/label/sociaal%20isolement%20van%20gezinnen" target="_blank">sociaal isolement van gezi</a>nnen" lees je niet alleen over de mate van dat sociale isolement en dus over de vele tijd die kinderen met alleen de eigen ouders doorbrengen, maar ook over de aanwijzingen dat het voor de ontwikkeling en het welbevinden van kinderen beter is om ook buiten het eigen gezin vertrouwde contacten met oudere kinderen en met andere volwassenen te hebben. </p><p>Zo is er het vele onderzoek naar het belang van veilige gehechtheid voor kinderen en zijn er de aanwijzingen dat het sociale isolement van gezinnen de kans vergroot op het ontwikkelen van een angstige of een vermijdende hechtingsstijl. Zie <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2013/02/waarom-zijn-we-niet-allemaal-veilig.html" target="_blank">Waarom zijn we niet allemaal veilig gehecht?</a> Hoe minder opgroeiende kinderen ervaren dat er ook buiten het eigen gezin vertrouwde anderen zijn bij wie ze zich veilig voelen, hoe groter de bekende angst voor vreemden en hoe moeilijker de overgang naar volwassenheid. </p><p>Anders gezegd, kinderen groeien weliswaar op in de gemeenschapsomgeving van het eigen gezin, maar zijn onzeker of zie die omgeving daarbuiten wel zullen aantreffen. Die sociale onveiligheid vergroot de kans op de activering van het statuscompetitiepatroon, ook al doordat kinderen in het onderwijssysteem te maken krijgen met de leeftijdshomogene groepen waarin ze zich moeten zien te handhaven. Zie ook <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/06/minder-pesten-door-kleinere-scholen-en.html" target="_blank">Minder pesten door kleinere scholen en leeftijdsgemengde groepen</a>.</p><p>Die nieuwe studie doet verslag van onderzoek uitgevoerd bij een jagers-verzamelaarsgroep, de Mbendjele, in het Congolese regenwoud. De Mbendjele zijn mobiel en egalitair. Een kamp bestaat uit tussen de 20 en 80 personen, verdeeld over verschillende kerngezinnen met een lage gemiddelde verwantschap. Naast de eigen moeder zijn er andere volwassenen (<i>allomothers</i>) die een grote bijdrage leveren aan de zorg voor kinderen. We zien duidelijk <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/search/label/cooperative%20breeding" target="_blank">het patroon van de coöperatieve zorg</a>. Als een kind huilt, is er vrijwel altijd en meteen een geruststellende reactie, die vaak fysiek is. In 40 tot 50 procent van de gevallen afkomstig van een "allo-moeder", die ook een ouder kind kan zijn. Kinderen groeien in een veilige sociale omgeving op en kunnen ervan uitgaan dat die gedurende hun leven blijft bestaan.<br /></p><p>Het onderzoek wijst er weer eens op hoe onze samenleving is afgedwaald van die waarin mensen zich oorspronkelijk hebben kunnen ontwikkelen. Die oorspronkelijke sociale omgeving van coöperatieve zorg was er voor verantwoordelijk dat het gemeenschapspatroon sterk werd bevorderd en het statuscompetitiepatroon weinig kans kreeg om te worden geactiveerd. </p><p>In de huidige manier van samenleven moeten we vele malen meer moeite doen om iets te bereiken wat daar zelfs maar in de buurt komt. Terwijl we de voordelen van dat gemeenschapspatroon kennen en evenzeer de nadelen van dat statuscompetitiepatroon. </p><p>We willen natuurlijk graag alle voordelen van het moderne leven. Neem de hoogontwikkelde medische zorg. Maar we moeten nog zien uit te vinden hoe we die kunnen combineren met een voor mensen geschiktere sociale omgeving. </p><p>Waarin we meer samenwerken, niet alleen bij het grootbrengen van de kinderen, maar ook bij het in stand houden en beschermen van wat de aarde ons te bieden heeft.</p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-25835056286287418222024-03-01T15:20:00.002+01:002024-03-01T15:20:22.136+01:00Gewenning aan het kwaad - Een sociaalwetenschappelijk zicht op hoe Nederlanders reageerden op de Duitse Bezetting - 17<p>Waardoor was er na de Duitse inval in mei 1940 en gedurende de vijf jaren van bezetting, onderdrukking en Jodenvervolging zo weinig verzet onder de Nederlandse bevolking? Naar schatting nam niet meer dan vijf procent van de bevolking actief deel aan het verzet. <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/02/een-sociaalwetenschappelijk-zicht-op.html" target="_blank">Hier het vorige bericht</a> in deze reeks. </p><p>Zoals gezegd, een belangrijke rol moet hebben gespeeld dat na de inval het koningshuis en de ministers naar Engeland vluchtten en dat de boodschap van wat er van het Nederlandse bestuur resteerde er vooral uit bestond dat met de bezetter zoveel mogelijk zou worden samengewerkt. In plaats van op te roepen tot verzet was er integendeel de oproep om zich bij de nieuwe situatie neer te leggen. Er was toch niets aan te doen, de Duitse overmacht was immers overweldigend, en het was zaak om erger te voorkomen. </p><p>Sociaalwetenschappelijk gezien werd daarmee de terugtrekkingsreactie (de "immobilisatie") op de ontstane toestand van ervaren sociale onveiligheid gelegitimeerd. En werd de vechtreactie ontmoedigd. </p><p>Dat moet er ook mede een oorzaak van zijn geweest dat de Nederlandse bevolking zo lankmoedig reageerde op de Jodenvervolging die al aan het eind van 1940 op gang kwam. Waardoor in ons land een groter deel van de Joodse bevolking kon worden afgevoerd en vermoord dan in enig ander door de Duitsers bezet land. Over die rol van bestuur en ambtenaren in volgende berichten meer. </p><p>Daarnaast moet ook een rol hebben gespeeld dat die Jodenvervolging zich in kleine stapjes voltrok. Van verplichte registratie naar ariërverklaring naar ontslag uit overheidsdienst naar het persoonsbewijs naar de borden "Voor Joden verboden" naar verwijdering van Joodse kinderen van openbare en bijzondere scholen naar de invoering van de Jodenster naar het reisverbod naar de gettovorming naar de razzia's en naar de transporten naar Westerbork en naar de concentratiekampen. (Enkele tussenstapjes ontbreken nog.)</p><p>Door die Duitse strategie van cumulerende kleine stapjes kon een proces van <i>gewenning aan het kwaad</i> in werking worden gezet. Bij de Nederlandse bevolking, bij de Nederlandse uitvoerders van de Duitse maatregelen (de <a href="https://verbum.nl/boekhouders-van-de-holocaust/" target="_blank">boekhouders van de Holocaust</a>, de <a href="https://historiek.net/de-nederlandse-politie-in-de-tweede-wereldoorlog/78481/" target="_blank">politieleiding en -agenten</a> en de <a href="https://wbooks.com/winkel/geschiedenis/oorlog/buitengewone-transporten-deportaties-van-joden-roma-en-sinti-uit-nederland-1940-1945/" target="_blank">NS-directie en -werknemers die de transporten verzorgden</a>) en waarschijnlijk ook voor een deel bij de Duitse uitvoerders zelf. Want niet iedere Duitser was een kwaadaardige antisemiet.</p><p>Over dat proces van gewenning aan het kwaad schreven Tali Sharot en Cass Sunstein vorige week in de <i>New York Times</i> het essay <a href="https://www.nytimes.com/2024/02/25/opinion/brain-habituation-horrors.html" target="_blank">Why People Fail to Notice Horrors Around Them</a>. Als het kwaad in kleine porties tot je komt, dan kan het zijn dat je gaandeweg wandaden laat passeren waar je met grote morele verontwaardiging op had gereageerd als die aan het begin hadden gestaan. </p><p>Dat kan ook het geval zijn als dat kwaad in jezelf huist. Sharot en Sunstein halen de onderzoeken van Stanley Milgram uit het begin van de jaren zestig terug in de herinnering. Daaruit bleek dat gewone mensen ertoe gebracht kunnen worden om aan iemand elektrische shocks toe te dienen als een onderzoeker, met het gezag van de wetenschap, hen daarom vraagt. Het ging Milgram erom te onderzoeken hoe gehoorzaam mensen kunnen zijn. </p><p>Maar zijn resultaten laten ook zien hoe mensen door gewenning tot kwaadaardig gedrag gebracht kunnen worden. Want als je er eenmaal in toestemde om die schokken toe te brengen, dan begon het met heel lichte schokken, die langzaam werden opgevoerd. De proefpersonen kregen dus te tijd om er aan te wennen dat ze iemand pijn toebrachten, waardoor sommigen zo ver doorgingen dat de schokken levensbedreigend werden. ((In werkelijkheid was er niet een ontvanger van die schokken, maar dat wisten de proefpersonen niet.) De veronderstelling is dat de proefpersonen die doorgingen tot die levensbedreigende schokken, er nooit in hadden toegestemd als hen aan het begin was gevraagd om zo'n zware schok toe te brengen. </p><p>Als dat zo is, dan moet er een gewenning aan de eigen kwaadaardigheid hebben plaatsgevonden. Kwaadaardigheid in de zin van moreel afkeurenswaardig, want de kern van onze moraal bestaat er immers uit <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2021/06/onze-moraal-is-er-om-onderlinge.html" target="_blank">dat je anderen geen leed toebrengt</a>.</p><p>Dat gewenningsproces werd onderzocht in de studie <a href="https://affectivebrain.com/wp-content/uploads/2017/05/nn.4426.pdf" target="_blank">The brain adapts to dishonesty</a>, met Tali Sharot als een van de onderzoekers. In dat onderzoek ging het om zelfzuchtig oneerlijk gedrag waar iemand anders nadeel van ondervindt. De onderzoekers konden met hersenonderzoek laten zien dat de amygdala (de amandelkern), die reageert op onveiligheid, afnemend geactiveerd werd bij herhaling van het oneerlijke gedrag. Oneerlijk gedrag creëert onveiligheid omdat anderen er weet van kunnen krijgen en er dan afkeurend op zullen reageren. </p><p>Als je dus eenmaal begint je immoreel te gedragen en je komt er mee weg, dan neemt de stress die daarvan het gevolg is, gaandeweg af. Doordat gaandeweg blijkt dat het veilig is om te doen. </p><p>Mensen zijn morele wezens, maar dat houdt niet in dat we allemaal bestand zijn tegen de gevaren van de gewenning aan het eigen immorele gedrag. Dat proces moet haast wel ook een rol gespeeld hebben in de passieve houding van verreweg de meeste Nederlanders tegenover de Jodenvervolging gedurende de Duitse bezetting van 1940-1945. Als je een keer de eerste "kleine" stapjes (de registratie, de ariër-verklaring, de ontslagen) zonder protest hebt laten gebeuren, dan neemt de kans dat je daarna nog in verzet komt, sterk af. </p><p>Je amygdala reageert niet meer. Je kunt het kwaad <i>voor jou veilig</i> laten gebeuren.</p><p>Dat onderbouwt ook <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/06/een-sociaalwetenschappelijk-zicht-op_28.html" target="_blank">het pijnlijke vermoeden</a> dat het aan het relatieve gevoel van veiligheid van de Nederlandse bevolking bijdroeg dat de Duitse agressie zich concentreerde op de Joodse landgenoten.</p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-49340168815619196592024-02-23T11:33:00.002+01:002024-02-23T12:08:38.330+01:00Zijn dit "de beste tijden van de PVV" die Wilders al in 2014 zag aankomen? - 2. Een sociaalwetenschappelijke blik<p>Dat Geert Wilders met zijn eenmanspartij de PVV de grootste politieke partij is geworden, maakt het nog niet waarschijnlijk dat hij ook premier zal kunnen worden van een nieuwe regering. Niet alleen doordat hij toch maar over 37 zetels van de 150 kan beschikken, maar ook doordat hij ongrondwettelijke standpunten uitdraagt, waar de meeste andere partijen niet van zijn gediend. Gegeven zijn narcistische neiging tot alleenheerschappij, zoals in zijn eigen partij, valt ook niet te verwachten dat hij met bijvoorbeeld een vicepremierschap en een minderheidspositie in de regering genoegen zal willen nemen. <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/02/zijn-dit-de-beste-tijden-van-de-pvv-die.html" target="_blank">Zie hier het vorige bericht.</a><br /></p><p>We weten niet wat de informatie-Putters zal opleveren. Maar het zou kunnen zijn dat Wilders al verder vooruit kijkt. De situatie waarin hij verkeert, en waarin wij met hem verkeren, is een bijzonder geval van een bekend sjabloon. Het sjabloon namelijk waarin de democratie, als verwezenlijking van het iedereen-telt-mee van het gemeenschapspatroon, bedreigd wordt door een politicus en zijn gevolg, die geleid worden door de drijfveren van het statuscompetitiepatroon. </p><p>Terwijl het gemeenschapspatroon alleen horizontale drijfveren kent, het met elkaar goed voor hebben, zijn die van het statuscompetitiepatroon verticaal en dus enerzijds van boven naar beneden en anderzijds van beneden naar boven. Van boven naar beneden zijn dat de drijfveren van de leider die uit is op de alleenheerschappij en die vijanden meent te zien die overheerst dienen te worden of erger. En het zijn de drijfveren van de volgers, die diezelfde vijanden menen te zien en de leider volgen in zijn overheersingsdrang. En van beneden naar boven zijn het de drijfveren van de volgers om hun lot in de handen van de leider te leggen, om zijn alleenheerschappij in bewondering te aanvaarden.</p><p>Die twee patronen die menselijke relaties kunnen aannemen, zijn natuurlijk bekend. En evenzeer is bekend hoe die twee met elkaar in botsing kunnen komen. Toch is het belangrijk om onder ogen te zien hoe de bijbehorende motiveringen van elkaar verschillen.</p><p>In het geval van het gemeenschapspatroon en van de democratie die daarop geïnspireerd is, zijn mensen gemotiveerd om in onderling overleg het beste beleid te vinden voor iedereen. In dat overleg kunnen inzichten en meningen verschillen, maar de onderliggende motivatie is dezelfde. Mensen kunnen ergens van overtuigd zijn, maar delen de bereidheid om in overleg door anderen overtuigd te worden. Bestaande inzichten kunnen worden bijgesteld en niemand wordt geacht de waarheid in pacht te hebben.<br /></p><p>Dat ligt fundamenteel anders in het geval van het statuscompetitiepatroon. Dan zijn er geen andere drijfveren dan aan de ene kant de wil tot alleenheerschappij en overheersing en aan de andere kant de wens om zich te voegen naar en te onderwerpen aan de leider. Daarbuiten is er geen voorkeur voor het ene dan wel het andere beleid. Laat staan een bereidheid om daar onder gelijken over te overleggen.Lees ook de fraaie analyse van de persoon en de drijfveren van Geert Wilders door de antropoloog Ginny Mooy: <a href="https://www.ginnymooy.com/2024/02/20/wilders-houdt-helemaal-niet-van-nederland-hij-haat-ons-ten-diepste/" target="_blank">Wilders houdt helemaal niet van Nederland. Hij haat ons, ten diepst</a>e. <br /></p><p>Anders gezegd, we hebben te maken met twee radicaal verschillende wereldbeelden. Het gemeenschapswereldbeeld, waarin de wereld als veilig wordt waargenomen, waarin anderen zijn te vertrouwen en waarin mensen het goed met elkaar voor hebben. En daartegenover het statuscompetitiewereldbeeld, waarin er vijanden zijn en waarin niemand is te vertrouwen. (Dat de volgelingen in de ban zijn van hun leider, is een andere toestand dan dat ze hem vertrouwen. Ze hebben zich aan hem uitgeleverd.)</p><p>Dat fundamentele verschil maakt dat communicatie over en weer ernstig wordt bemoeilijkt. Degenen bij wie het gemeenschapspatroon actief is, kunnen zich maar moeilijk voorstellen dat het bij de andere partij niet gaat om welk beleid het beste is, maar uitsluitend om het bereiken van de alleenheerschappij. Dat beleid daaraan ondergeschikt is. Ze hebben de neiging om beleidsvoorstellen van de andere partij te serieus te nemen. En er is de neiging om de kwaadaardigheid, die altijd gepaard gaat met het willen overheersen en onderwerpen, te onderschatten.<br /></p><p>En degenen bij wie het statuscompetitiepatroon actief is, kunnen de bereidheid tot overleg van de andere partij alleen maar zien als een teken van zwakte of als een slimme manoeuvre om hen op het verkeerde been te zetten. Er kan alleen maar wantrouwen zijn. En tekenen van zwakte worden aangegrepen om te kleineren en te beledigen of om toe te slaan.</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Het zou bij uitstek een taak behoren te zijn van de sociale wetenschap om voor die communicatieproblemen, en in het bijzonder voor die onderschatting van de kwaadaardigheid, te waarschuwen. Een taak die nu niet wordt uitgeoefend. Zie <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2019/06/heeft-de-sociologische-theorie-een.html" target="_blank">Heeft de sociologische theorie een blinde vlek voor kwaadaardigheid?</a></p><p>Wat zegt dit over de huidige politiek toestand in ons land? Wilders heeft met zijn verkiezingsoverwinning een stap gezet in de door hem gewenste richting. Maar die stap is bij lange na niet groot genoeg. Hij heeft weliswaar drie ongrondwettelijke en voor vrijwel alle andere partijen onaanvaardbare initiatiefwetsvoorstellen ingetrokken, maar heeft tegelijk verklaard dat hij aan alle ooit ingenomen standpunten vasthoudt. Dat de islam een haatzaaiende religie is die verboden zou moeten worden, is waarom hij de politiek is ingegaan. Het is en blijft het DNA van zijn partij. Het bezit van een koran en het bezoeken van een islamitische school zou met vijf jaar gevangenis bestraft moeten worden. Het bezoeken van een moskee met enkele maanden. Ambtsdragers zouden geen dubbele nationaliteit mogen hebben en mensen met een dubbel paspoort moet het kiesrecht worden ontnomen. Er zou "administratieve detentie" ingevoerd moeten worden, wat wil zeggen dat mensen zonder tussenkomst van een rechter en nog voor een veroordeling maximaal zes maanden vastgezet kunnen worden. Het parlement is een nepparlement en de rechters zijn corrupt. <br /></p><p>Daarmee heeft hij voor de goede verstaander duidelijk gemaakt dat hij de huidige toestand ziet als een tussenstap naar de gewenste alleenheerschappij. Hij ziet nieuwe verkiezingen opdoemen met een nog grotere winst. Hij kan niet anders dan zich daardoor te laten leiden. </p><p>Die toestand heeft, naast natuurlijk de grote verschillen, enige overeenkomst met die in het Duitsland van 1932-1933. De NSDAP, de eenmanspartij van Adolf Hitler, boekte op 31 juli 1932 met 37,4 procent van de stemmen een grote verkiezingsoverwinning. Hitler eiste het kanselierschap op en stelde zich voor dat hij dan met presidentiële volmachten zou kunnen regeren. Maar hij kreeg van president Von Hindenburg het lid op de neus. Maar ook na ruim 4 procent verlies bij de verkiezingen op 4 november van dat jaar, hield hij onbuigzaam vast aan zijn aanspraak op het kanselierschap. En jawel, uiteindelijk, na veel verwikkelingen, kreeg hij zijn zin. P<a href="https://www.overamsteluitgevers.com/boek/1343/peter-longerich-hitler.html" target="_blank">eter Longerich daarover in zijn biografie van Hitler</a>:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Door zijn onwrikbare eis van een kanselierschap met presidentiële bevoegdheden was Hitler eind 1932 slechts schijnbaar op een dood spoor beland ... In werkelijkheid zette de partijleider zijn conservatieve tegenstrevers voor het blok door consequent te weigeren als gewoon minister aan een presidentieel kabinet deel te nemen of zo'n kabinet met gedoogsteun mogelijk te maken. (...) Zo had Hitler met tamelijk veel politiek vernuft al in januari 1933 een beslissende uitgangspositie voor zichzelf gecreëerd om zijn overstap naar het kanselierschap in de maanden erna tot een alomvattende machtsovername uit te bouwen. (p 330-331)</p><p style="text-align: left;">Hitler werd op 30 januari 1933 tot kanselier benoemd, terwijl hij toch niet meer dan een derde van de kiezers achter zich had. Daarna trok hij de macht in twee stadia naar zich toe:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">in het eerste stadium, tot aan de zomer van 1933, werd de politieke macht grotendeels in handen van de nu duidelijk door de nazi's gecontroleerde regering gebundeld; in het tweede stadium, tot aan de late zomer van 1934, slaagde Hitler erin - vooral door zijn ingreep van 30 juni 1934 en door de overname van het ambt van rijkspresident - de conservatieven in de regering definitief buitenspel te zetten, de oppositie binnen zijn eigen partij uit te schakelen, en tenslotte een alleenheerschappij zonder enige grondwettelijke beperking op te zetten. (p. 336)</p><p style="text-align: left;">Dat was het overbekende voorbeeld van het proces waarin de strijd tussen het gemeenschapspatroon en het statuscompetitiepatroon in het voordeel van het laatste uitpakte. Met zoals evenzeer bekend vreselijke gevolgen. We zien er de ingrediënten van de beide patronen: de onwrikbare wil tot alleenheerschappij, gesteund door een felle en gewelddadige achterban, die echter naar omvang een minderheid was, en aan de andere kant de zwakte en de onderschatting van de komende gevaren.</p><p style="text-align: left;">Terug naar 2024. We zien zich in verschillende landen gebeurtenissen volgens het bekende sjabloon afspelen. In het geval van Rusland waren de democratische krachten veel te zwak ontwikkeld om de alleenheerschappij van Poetin te kunnen tegenhouden. In Polen heeft de nationalistisch conservatieve PiS acht jaar de tijd gehad om de democratie en de onafhankelijke rechtspraak af te breken, maar bij de verkiezingen eind vorig jaar waren de democratische krachten sterk genoeg om de regeringsmacht over te kunnen nemen. In de Verenigde Staten en Brazilië leek het vier jaar de verkeerde kant op te gaan, maar is de democratische rechtsstaat voorlopig sterk genoeg gebleken.</p><p style="text-align: left;">Afwachten hoe de strijd tussen het gemeenschapspatroon en het statuscompetitiepatroon in Nederland zich verder zal ontwikkelen. En of we "de beste tijden van de PVV" nog gaan meemaken.<br /></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-8985248985586069052024-02-19T17:13:00.001+01:002024-02-23T12:34:51.149+01:00Zijn dit "de beste tijden van de PVV" die Wilders al in 2014 zag aankomen? - 1<p>Op 9 maart 2014 verklaarde Geert Wilders in een interview: "<span>Ik kan de PVV de grootste partij van Nederland maken. Ik voel dat. De beste tijden van de PVV liggen nog voor ons." De PVV had in 2012 een verkiezingsnederlaag geleden, van 15,4 procent in 2010 naar 10,1 procent. <a href="https://allecijfers.nl/politieke-partij/pvv/" target="_blank">Zie hier</a> de verkiezingsuitslagen voor de PVV sinds 2006.</span></p><p><span>In datzelfde interview zei hij ook wat hem drijft:</span></p><div class="textblock paragraph" style="margin-left: 40px; text-align: left;"><p><span>"Ik ben maar om één ding de
politiek ingegaan: om de islam te bestrijden. Om de vrijheid te
verdedigen. Al gaat de PVV over veel meer: het terugwinnen van
soevereiniteit uit Europa, over lagere belastingen, het tegengegaan van
het opheffen van de verzorgingshuizen." </span></p></div><div class="textblock paragraph" style="margin-left: 40px; text-align: left;"><p><span>"Maar de bestrijding van de islam is mijn drijfveer. Dat is geen Nederlands probleem, maar een existentieel probleem."</span></p></div><div class="textblock paragraph" style="text-align: left;"><p style="text-align: left;"><span>Nu, in 2024, is hij inderdaad zo maar de grootste partij geworden. En nu is het de vraag of daarmee de beste tijden van de PVV zijn aangebroken.</span></p><p style="text-align: left;"><span>Allereerst natuurlijk: hoewel de PVV de grootste partij is, kunnen we met nog geen 25 procent van de stemmen niet van een grote partij spreken. Het politieke landschap is zo gefragmenteerd dat Wilders niet zonder drie andere partijen een regering zou kunnen vormen. En na de tot niets leidende verwikkelingen van de informatie-Plasterk en zeer waarschijnlijk ook na de komende verwikkelingen van de informatie-Putters is duidelijk geworden of wordt dat nog duidelijk dat die drie andere partijen niet gevonden kunnen worden. Wilders mag datgene al hebben ingeleverd waarvoor hij de politiek is ingegaan, de bestrijding van de Islam ook als daarvoor de Grondwet moet sneuvelen, daarmee is hij nog onvoldoende tot de vereiste rechtsstatelijkheid teruggekeerd. Temeer doordat hij laat weten die ondemocratische standpunten uit het verleden nog steeds voluit te omarmen. <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2023/12/13/wilders-biedt-nergens-excuses-voor-aan-wil-wel-premier-voor-alle-nederlanders-worden-a4184156" target="_blank">Hij neemt "nergens afstand van."<br /></a></span></p><p style="text-align: left;"><span>Dat de PVV de grootste kon worden en dat de politieke fragmentatie zo groot is, heeft alles te maken de zwakte van de overige partijen. Zwakte vooral in het vermogen om de kiezers een vooruitzicht te bieden op een andere politiek dan het neoliberale beleid dat uitliep op de "<a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/03/de-nederlandse-polycrisis-een-moedeloos.html" target="_blank">Nederlandse polycrisi</a>s". En natuurlijk met de bizarre manoeuvres van de nieuwe VVD-lijsttrekker, waardoor Wilders gratis en voor niets de aandacht kreeg en ineens voor acceptabel kon doorgaan. Een deel van de kiezers is op zoek naar een "nieuwe" belofte en dacht die achtereenvolgens te vinden in Baudet, Van der Plas, Omtzigt en nu dus Wilders. </span></p><p style="text-align: left;"><span>Dat krijg je als opeenvolgende regeringen zo weinig oog hebben voor het belang van de overheid en van overheidswetgeving voor de bestaanszekerheid en het welzijn van de bevolking. Het verkiezingsprogramma van GroenLinks/PvdA wees in de goede richting, maar werd timide aan de kiezers gepresenteerd. Althans dat is mijn indruk, want van de lijsttrekkersdebatten heb ik maar weinig gezien.<br /></span></p><p style="text-align: left;">Maar hoe dan ook, een regering met Wilders als premier ligt dus niet in het nabije verschiet. Wat speelt er zich nu in zijn hoofd af? </p><p style="text-align: left;">Het moet zo zijn dat wat hem betreft die beste tijden van de PVV nog ergens in de toekomst liggen. In zijn wereldbeeld, dat van de narcistische rechts-extremist, bestaat de wereld uit vijanden of anderen die hij niet kan vertrouwen en die in ieder geval altijd zijn minderen zijn. Daarom heeft hij zich in zijn eigen partij tot alleenheerser gemaakt. En daarom vindt hij het zo lastig om anderen bij de minste aanleiding, ook als hij ze eigenlijk nodig heeft, niet te beledigen of te treiteren..<br /></p><p style="text-align: left;">En kan hij zich in een mogelijke regering alleen voorstellen in de rol van premier, de rol die hij niet zoals gebruikelijk als "eerste onder zijn gelijken" zal willen invullen, maar als "eerste zonder gelijken". </p><p style="text-align: left;">Alleen als hij het voor het zeggen heeft, voelt hij zich op zijn gemak. Eventueel kan dat in de rol van "gedoger", zoals van het<a href="https://www.parlement.com/id/vij7e8jky5lw/kabinet_rutte_i_2010_2012" target="_blank"> minderheidskabinet-Rutte 1 (2010 - 2012</a>), toen hij kabinetsleden, zoals Gerd Leers, minister voor Immigratie en Asiel, bij zich op het matje kon roepen. Zodra hem dat niet meer beviel, achtte hij zich niet langer aan het gedoogakkoord gebonden en viel het kabinet.<br /></p><p style="text-align: left;">Wat betekent een en ander voor wat we van zijn gedrag in de komende tijd kunnen verwachten? En van het gedrag van andere politici? </p><p style="text-align: left;">En wat valt daar sociaalwetenschappelijk over te zeggen? <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/02/zijn-dit-de-beste-tijden-van-de-pvv-die_23.html" target="_blank">Hier het vervolg</a>.<br /></p></div><p></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-50370345391032486862024-02-16T13:32:00.004+01:002024-02-16T13:32:50.392+01:00Waardoor werd de PVV zo groot? Jesse Frederik: doordat nu eenmaal zoveel kiezers tegen immigratie zijn. Een sociaalwetenschappelijke reactie.<p>Jesse Frederik laat op De Correspondent zien dat er bij het zoeken naar een verklaring voor de grote verkiezingswinst van de PVV van Geert Wilders te weinig onder ogen is gezien dat er gewoon veel kiezers zijn die de standpunten van de PVV onderschrijven. De winst van de PVV zou niet verrassend zijn, maar juist dat de PVV in het verleden zo weinig stemmen behaalde. En hij betoogt dat de pogingen om die winst te verklaren uit economische factoren, dus uit een veronderstelde toename van bestaansonzekerheid, niet deugen. Kort samengevat:<br /></p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">De winst van de PVV werd de afgelopen maanden grijsgeduid. Het was een tegenstem, angst, onbehagen. Maar het bewijs dat mensen
vooral op een antimigratiepartij stemmen omdat ze tegen migratie zijn is
overweldigend. Rechtspopulisme wint, omdat rechtspopulisme populair is. <br /></p><p>Zie <a href="https://decorrespondent.nl/15115/waarom-de-pvv-zo-groot-werd-en-nee-niet-door-geschrapte-buslijnen-guur-neoliberalisme-of-groeiende-ongelijkheid/11329427-c34e-0037-2754-969f6eb43828" target="_blank">Waarom de PVV zo groot werd (en nee, niet door geschrapte buslijnen, guur neoliberalisme of groeiende ongelijkheid)</a>. </p><p>Het is een serieus betoog, dat zeker de aandacht verdient. De vraag komt natuurlijk op hoe het zich verhoudt tot al het sociaalwetenschappelijk onderzoek dat ik besprak in de acht berichten op dit blog onder de titel Sociaalwetenschappelijk gezien zijn opkomst en neergang van rechts-extremisme in democratieën goed te verklaren. Daarin gaat het namelijk over de aanwijzingen dat de toename van rechts-populisme wel degelijk te maken heeft met problemen van bestaansonzekerheid. </p><p>Mijn indruk is dat Jesse niet goed onderscheidt tussen het motief om rechts-extremistisch te stemmen (anti-immigratie) en de verklaring voor veranderingen in het belang dat kiezers aan dat anti-immigratie standpunt hechten (veranderingen in ervaren bestaansonzekerheid). En ik denk dat hij te weinig recht doet aan alle aanwijzingen dat de bestaansonzekerheid met de neoliberale regeringen van de afgelopen decennia wel degelijk is toegenomen. Ondanks dat in die periode de armoede is afgenomen en we een rijker land zijn geworden.</p><p>Maar laten we nog eens al die sociaalwetenschappelijke aanwijzingen de revue passeren. Hieronder die acht berichten.</p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name">1. Een verklaring in een notendop</h3><p>De vraag hoe opkomst en neergang van de aanhang van
rechts-extremistische politieke partijen valt te verklaren heeft enige
urgentie, zeker nadat in ons land de rechts-extremistische PVV de
grootste partij is geworden. </p><p>Waarbij overigens meteen twee kanttekeningen dienen te worden gemaakt: <br /></p><ul style="text-align: left;"><li>Hoewel
de PVV als grootste uit de bus kwam, is de partij met 37 van de 150
zetels bepaald geen grote partij. Dat komt door de versplintering van
het politieke landschap, een verschijnsel dat gelijk op lijkt te gaan
met de opkomst van rechts-extremisme. </li><li>En de PVV is geen gewone
politieke partij met een interne democratie, maar "niet meer dan de
Vereniging Groep Wilders, op 30 maart 2005 opgericht door <span class="a-popup">Geert Wilders</span>
en de Stichting Groep Wilders. Deze stichting die Wilders op 20
november 2004 had opgericht om fondsen te werven bestond eveneens uit
slechts één lid… Geert Wilders. De twee officiële oprichters van de
vereniging, Geert Wilders en de Stichting Groep Wilders, hebben direct
besloten een ledenstop door te voeren, waardoor de PVV in juridisch
opzicht kortom maar één lid heeft." (<a href="https://www.montesquieu-instituut.nl/id/vj5eflkxm6yg/een_unieke_partij_de_organisatie_van_de" target="_blank">Een unieke partij. De organisatie van de PVV</a>).
Een en ander is mogelijk doordat er in ons land opvallend weinig
wettelijk geregeld is over politieke partijen. Er ligt al een paar jaar
een <a href="https://www.parlement.com/id/vlboezk3ftm8/wet_op_de_politieke_partijen" target="_blank">wetsvoorstel Wet op de politieke partijen</a>,
maar daarin worden alleen eisen gesteld aan de transparantie van de
interne procedures tot vaststelling van bestuur en kandidatenlijst. Of
die procedures wel of niet democratisch zijn, wordt in het midden
gelaten. Dit in tegenstelling tot buurland Duitsland, waar een partij
met de juridische vorm van de PVV niet tot de verkiezingen zou worden
toegelaten. Volgens de grondwet van 1949 en de wet over politieke
partijen van 1967
moet een partij leden hebben en democratisch georganiseerd zijn (<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Politieke_partijen_in_Duitsland" target="_blank">wikipedia</a>).</li></ul><p>Maar
goed, een urgente vraag dus. Maar ook een vraag die
sociaalwetenschappelijk gezien niet zo moeilijk valt te beantwoorden.
Dit is het eerste van een aantal berichten waarin ik het
sociaalwetenschappelijk onderzoek zal inventariseren waarop je dat
antwoord kan baseren. Maar allereerst maar even hoe dat antwoord er in
een notendop uitziet. In drie stappen.<br /></p><p>Stap 1. Het vertrekpunt
is dat mensen in hun kijk op en omgang met anderen zijn toegerust met
het gemeenschapspatroon van iedereen-telt-mee en het
statuscompetitiepatroon van ieder-voor-zich. Als burgers en
kiesgerechtigden in een democratie kunnen ze zich laten leiden door het
gemeenschapspatroon en dan omhelzen ze de democratische rechtsstaat,
waarin immers iedereen meetelt, zowel in het algemeen kiesrecht als in
de beleidsuitkomsten die beogen het algemeen belang zo goed mogelijk te
dienen. </p><p>Maar ze kunnen ook geleid worden door het
statuscompetitiepatroon en dan hebben ze moeite met de democratie. Want
in dat patroon hoort de maatschappij als een statushiërarchie te zijn
georganiseerd, waarin de eigen groep het voor het zeggen heeft en waarin
andere groepen slechts een ondergeschikte positie toekomt. </p><p>Stap
2. Of mensen door het ene dan wel het andere patroon geleid worden,
wordt sterk beïnvloed door de mate van sociale (on)veiligheid die ze
ervaren. </p><p>Bij een grote mate van ervaren sociale veiligheid wordt
bij mensen het sociale betrokkenheidssysteem geactiveerd en hebben ze er
geen moeite mee om medeburgers in het democratische proces als
gelijkwaardig en goedwillend te beschouwen. Op zijn kortst gezegd:
anderen zijn te vertrouwen.<br /></p><p>Maar bij een grote mate van
ervaren sociale onveiligheid zijn anderen een gevaar omdat ze de
democratie zullen misbruiken. Ze zullen misbruik willen maken van de
sociale voorzieningen. Daarom moeten die sociale voorzieningen zo sober
mogelijk zijn of zelfs helemaal worden afgeschaft. Ook al om
"aanzuigende werking" op "gelukszoekers" van buiten te voorkomen.
Anderen moeten als interne of externe vijanden worden beschouwd, die
zoveel mogelijk onschadelijk dienen te worden gemaakt of waartegen de
grenzen moeten worden gesloten. We hebben dan te maken met activering
van de vechtreactie op ervaren sociale onveiligheid. De reactie die zich
uit in stemgedrag, namelijk het stemmen op een rechts-extremistische
partij, of in pogingen de democratie omver te werpen en te vervangen
door een statushiërarchie met de eigen groep aan de top. Op zijn kortst
gezegd: wantrouw anderen.<br /></p><p>Stap 3. Of mensen sociale veiligheid
of onveiligheid ervaren wordt sterk beïnvloed door de mate waarin het
overheidsbeleid erop gericht is en erin slaagt om voor zijn burgers
bestaanszekerheid tot stand te brengen. Bij een hoge mate van
bestaanszekerheid voelen mensen zich niet bedreigd en hebben ze er
weinig moeite mee om anderen te vertrouwen. Maar als het bestaan onzeker
is, is er snel de neiging om overal vijanden te zien en politici te
volgen die graag vijanden aanwijzen. Na de Tweede Wereldoorlog was in
veel landen het overheidsbeleid sterk gericht op het bevorderen van
bestaanszekerheid en bestond er in de politiek geen rechts-extremisme.
Maar sinds de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw gingen overheden een
neoliberaal beleid voeren waarin het streven naar bestaanszekerheid naar
de achtergrond verdween of zelfs actief werd verlaten. Daardoor nam de
bestaanszekerheid voor grote groepen af. De daardoor ervaren sociale
onveiligheid nam toe en daarmee het rechts-extremisme in de politiek.</p><p>Dat
was het sociaalwetenschappelijke antwoord in een notendop. In volgende
berichten een overzicht van het sociaalwetenschappelijk onderzoek waarop
dit antwoord is gebaseerd. Om te beginnen met de aanwijzingen dat
rechts-extremisme inderdaad een uitingsvorm is van het
statuscompetitiepatroon.</p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name">2. Rechts-extremisme is statuscompetitie</h3><p>Is rechts-extremisme inderdaad een uitingsvorm van het statuscompetitiepatroon? </p><p>Een
serieus antwoord begint uiteraard met de bepaling van wat we onder
rechts-extremisme verstaan. Ik kan natuurlijk zelf een definitie geven,
maar daarin schuilt het gevaar dat ik daarin al meteen elementen van het
statuscompetitiepatroon binnensmokkel. Ik moet dus een definitie
gebruiken die al bestaat en die niet controversieel lijkt. </p><p>Daarvoor
ga ik te rade bij de AIVD, de Algemene Inlichtingen- en
Veiligheidsdienst van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties. <a href="https://www.aivd.nl/onderwerpen/taken-van-de-aivd" target="_blank">Die heeft tot taak</a>:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">het verrichten van onderzoek met betrekking tot organisaties en personen
die door de doelen die zij nastreven, dan wel door hun activiteiten
aanleiding geven tot het ernstige vermoeden dat zij een gevaar vormen
voor het voortbestaan van de democratische rechtsorde, dan wel voor de
nationale veiligheid of voor andere gewichtige belangen van de staat.</p><p style="text-align: left;">De AIVD omschrijft eerst wat onder extremisme verstaan wordt en daarna wat de betekenis is van rechts-extremisme. </p><p style="text-align: left;"><a href="https://www.aivd.nl/onderwerpen/extremisme" target="_blank">Onder extremisme wordt verstaan</a> "het uit ideologische motieven bereid zijn om niet-gewelddadige en/of
gewelddadige activiteiten te verrichten die de democratische rechtsorde
ondermijnen". En als voorbeelden van zulke activiteiten worden genoemd:</p><p style="text-align: left;"></p><ul><li>systematisch haatzaaien;</li><li>angst verspreiden;</li><li>doelbewust desinformatie verspreiden;</li><li>demoniseren en intimideren;</li><li>
verwerpen van wet en regelgeving;</li><li>pogingen om een parallelle samenleving tot stand te brengen waarbij
het gezag van de Nederlandse overheid en het rechtssysteem wordt
afgewezen;</li><li>geweldplegingen; </li><li>mishandelingen;</li><li>of ernstiger vormen van geweld.</li></ul><p>En als het om <a href="https://www.aivd.nl/onderwerpen/extremisme/rechts-extremisme" target="_blank">rechts-extremisme</a> gaat, komen daarbij:</p><ul><li>vreemdelingenhaat (inclusief antisemitisme en antimoslims);</li><li>haat jegens vreemde (cultuur)elementen;</li><li>ultranationalisme.</li></ul><p>Kortom
in het rechts-extremistische wereldbeeld is er de eigen groep, het
eigen volk, dat verheven is boven andere groepen (vreemdelingen, andere
culturen, buitenlanders). Zolang dat wereldbeeld nog niet algemeen
aanvaard wordt, zijn anderen die het niet aanhangen vijanden die moeten
worden bestreden. Net zo als die andere groepen. Door haat, angst en
desinformatie te verspreiden, door demoniseren en intimideren, door de
democratie, waarin immers iedereen hoort mee te tellen, te verwerpen en
te ondermijnen en door gebruik van geweld. Dat laatste wijst erop dat
vijanden niet alleen horen te worden onderdrukt en overheerst of
"gedeporteerd", maar zo nodig ook horen te worden "uitgeroeid" of
'geëlimineerd".<br /></p><p>Het is niet moeilijk om hier het
statuscompetitiepatroon in te herkennen. De wereld is een strijd tussen
groepen, waarin de eigen groep hoort te overwinnen. En bedenk dat als
mensen door dat statuscompetitiepatroon geleid worden, dat de uitwerking
daarvan allesoverheersend is. Al het denken en al het gedrag staat in
het teken van de strijd en het behalen van de eindoverwinning. Een of
ander verder weg gelegen doel waaraan het eigen handelen nog beoordeeld
zou kunnen worden, ontbreekt. Een externe begrenzing door zoiets als
objectieve waarheid is niet langer aanwezig. Vandaar dat <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/08/het-sociaalwetenschappelijk-onderzoek.html" target="_blank">samenzweringstheorieën</a> zo gemakkelijk ontstaan en worden omarmd.</p><p>In
het sociaalwetenschappelijk onderzoek komen we het
rechts-extremistische en dus statuscompetitieve wereldbeeld tegen in de
Sociale Dominantie Oriëntatie (SDO). Als je daar hoog op scoort,
dan ben je gefascineerd door de gedachte dat de samenleving een
statushiërarchie is van groepen en door de innerlijke behoefte om jezelf
en je groepsgenoten (het eigen volk) aan de top daarvan te zien. Je
bent het dan opvallend veel eens met uitspraken als:</p>
<blockquote class="tr_bq">
<ul><li>Sommige groepen mensen zijn gewoon inferieur aan andere groepen</li><li>Het is oké als sommige groepen betere levenskansen hebben dan andere</li><li>Als bepaalde groepen meer hun plaats kenden, dan hadden we minder problemen</li></ul>
</blockquote><p>
<a href="https://www.shroomery.org/forums/showflat.php/Number/11860860">Hier kun je je eigen SDO-score te weten komen</a>. </p><p>Hebben
stemmers op rechts-extremistische partijen dan ook een hogere
SDO-score? Ja, dat weten we al sinds 2014. Toen verscheen namelijk de
studie <a href="http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/pops.12187/abstract">Extreme-Right Voting in Western Europe: The Role of Social-Cultural and Antiegalitarian Attitudes</a>, die dat laat zien.</p><p>In
zeven Europese landen (Oostenrijk, België, Denemarken, Frankrijk,
Nederland, Noorwegen en Zwitserland) bleek het
stemmen op rechts-extremistische partijen samen te hangen met het
afwijzen
van gelijkheid (anti-egalitarisme), dus met het omarmen van de
statushiërarchie. En uit een vervolgonderzoek in Nederland bleek dat het
stemmen op de PVV
gepaard ging met een hogere SDO-score. Dat verband bleef bestaan bij
controle voor geslacht, leeftijd en opleiding. In het eerste geval
verloopt het verband via vijandigheid tegenover immigranten en in het
Nederlandse onderzoek via etnisch vooroordeel, zeg maar racisme.<br />
<br />
Die uitkomsten zijn vooral ook interessant omdat je vaak hoort dat
vijandigheid tegenover immigranten met een andere cultuur voortkomt uit
gevoelens van culturele bedreiging. Sociaal-culturele onzekerheid zou
dan het probleem zijn. Maar volgens dit onderzoek is dat juist niet het
geval. Het gaat om de neiging tot sociale dominantie.<br />
<br />
Wilders-aanhangers zijn dus volgens dit onderzoek niet degenen die zich cultureel bedreigd
voelen, die hun eigenheid willen beschermen tegenover vreemde uitingen
en gewoonten die zich aan hen opdringen. Nee, het zijn degenen van het
"Eigen volk eerst", van het zichzelf superieur voelen boven anderen en
het willen overheersen van die anderen. Het lijkt een soort collectief
narcisme dat hier werkzaam is.</p><p>Of die resultaten uit 2014
onverkort gelden voor de huidige stemmers op de PVV weten we natuurlijk
niet. Wel weten we dat de PVV nu net zo rechts-extremistisch is als de
partij in 2014 was.</p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name">3. De gevaarlijke wereld en de wereld als een amorele jungle</h3><p></p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name"></h3><p></p><p>Sociaalwetenschappelijk gezien is rechts-extremisme gemakkelijk te
herkennen als een uitingsvorm van het statuscompetitiepatroon. In dat
patroon is er altijd een strijd tussen groepen en is er het
allesbepalende streven om de eigen groep te laten domineren over andere
groepen. We zagen een en ander tevoorschijn komen in het verband tussen
het stemmen op de rechts-extremistische PVV en het hoog scoren op de
Sociale Dominantie Oriëntatie (SDO). </p><p>In het sociaalwetenschappelijk onderzoek is er naast die SDO ook nog het meetinstrument van het <i>Right-Wing Authoritarianism</i>
(RWA), dat met die SDO overlapt, maar waarmee een ander aspect van het
rechts-extremisme aan het licht komt. Valt dat ook te herkennen als
behorend tot het statuscompetitiepatroon?</p><p>Dat andere aspect bestaat uit het onderschrijven en
aanhangen van traditionele normen en waarden, het je zelf daaraan
onderwerpen en het opleggen ervan aan anderen, als het moet met geweld.
Zie <a href="http://theauthoritarians.org/Downloads/TheAuthoritarians.pdf">The Authoritarians van Bob Altemeyer.</a> Je RWA-score is hoger als je het meer eens bent met uitspraken als:<br />
</p><blockquote class="tr_bq">
<ul><li>Our country desperately needs a mighty leader who will do what has
to be done to destroy the radical new ways and sinfulness that are
ruining us.</li><li>The only way our country can get through the crisis ahead is to get
back to our traditional values, put some tough leaders in power, and
silence the troublemakers spreading bad ideas.</li><li>It is always better to trust the judgement of the proper authorities
in government and religion than to listen to the noisy rabble-rousers
in our society who are trying to create doubt in people's minds.</li></ul></blockquote><p>In de studie <a href="https://www.researchgate.net/publication/256933655_Dangerous_and_competitive_worldviews_A_meta-analysis_of_their_associations_with_Social_Dominance_Orientation_and_Right-Wing_Authoritarianism" target="_blank">Dangerous
and competitive worldviews: A meta-analysis of their associations with
Social Dominance Orientation and Right-Wing Authoritarianism</a> uit 2013 concluderen de onderzoekers uit een meta-analyse van eerdere studies dat
degenen die hoog scoren op RWA meer het beeld hebben van een
<i>gevaarlijke wereld</i> en degenen die hoog scoren op SDO meer het beeld van
een <i>competitieve wereld</i>.<br />
</p><blockquote class="tr_bq">
De mate waarin je een <i>gevaarlijk wereldbeeld</i> hebt, werd vastgesteld met de <i>Belief in a Dangerous World Scale, </i>waarin
het gaat om het wel of niet onderschrijven van uitspraken als: "Any day
now chaos and anarchy could erupt around us..." en "There are many
dangerous people in our society who will attack someone out of pure
meanness, for no reason at all."</blockquote>
<blockquote class="tr_bq">
En bij het aanhangen van een <i>competitief wereldbeeld</i> gaat het om
uitspraken als “It’s a dog-eat-dog world where
you have to be ruthless at times” en "There is really no such thing as
“right” and “wrong.” It all boils down to what you can get away with."</blockquote><p>De
onderzoekers vatten de gevonden samenhangen samen in het onderstaande
plaatje, Je ziet dat de sterkste verbanden (de dikkere lijnen) worden
gevonden tussen het beeld van een gevaarlijke wereld (DW) en RWA en
tussen het beeld van een competitieve wereld (CW) en SDO. Je kunt dus
het
rechts-extremisme onderverdelen in <i>Right-Wing Authoritarianism</i>,
dat nauw samenhangt met een gevaarlijk wereldbeeld, en de Sociale
Dominantie Oriëntatie, die nauw samenhangt met een competitief
wereldbeeld.<br />
<br />
In de eerste variant zijn er altijd gevaarlijke lieden en moet je dus
altijd op je hoede zijn en in de tweede variant is de wereld een amorele
jungle van strijd en statuscompetitie. In beide varianten gaat het om
een wereld bestaande uit groepen. Andere groepen die gevaarlijk zijn. Of
groepen waartegen de eigen superieure groep met hand en tand dient te
worden verdedigd.<br />
<br />
</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-tqUpzY8561mSyoKW1s7MaJE7gyeuW1n41jl-twkeBmgi0C_kiTXvoO67hhT4XyY1OgWURbJj9pt_0kD9DdEMDZWvZTHhny5w5a5jJRr2PZz31iRTM7iuWfqJlLkfGHFJ2sK7pfSIMAbA/s1600/1-s2.0-S009265661200147X-gr2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="151" data-original-width="467" height="128" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-tqUpzY8561mSyoKW1s7MaJE7gyeuW1n41jl-twkeBmgi0C_kiTXvoO67hhT4XyY1OgWURbJj9pt_0kD9DdEMDZWvZTHhny5w5a5jJRr2PZz31iRTM7iuWfqJlLkfGHFJ2sK7pfSIMAbA/s400/1-s2.0-S009265661200147X-gr2.jpg" width="400" /></a></div><p>
<br />
Maar je ziet ook dat het rechts-extremisme een samenhangend geheel is,
want er zijn dwarse samenhangen. Zo is de correlatie tussen de beide
wereldbeelden behoorlijk groot, wat erop wijst dat als je de wereld als
gevaarlijk ziet, de kans behoorlijk groot is dat je hem ook als een
amorele jungle ziet. En andersom. </p><p>En wat natuurlijk opvalt is dat
beide wereldbeelden gemakkelijk zijn onder te brengen in dat
statuscompetitiepatroon. Het gemeenschapspatroon van de morele intuïtie
van iedereen-telt-mee en van onderling vertrouwen is in geen velden of
wegen te bekennen. <br />
<br />
Laten we zeggen dat het sociaalwetenschappelijk onderzoek enig inzicht
verschaft in het denken van de rechts-extremisten die nu al tientallen jaren deel uitmaken van het politieke landschap. </p><p>En die natuurlijk hun
voorlopers hadden.
De allergrootste aanhanger van dat beeld van de wereld als een amorele
jungle was wel Adolf Hitler. Sebastian Haffner geeft in zijn <i><a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/shop/kanttekeningen-bij-hitler/1312110124/kopen.html">Kanttekeningen bij Hitler</a></i> het volgende citaat (zonder bronvermelding, maar ik neem aan uit <i>Mein Kampf</i>):<br />
</p><blockquote class="tr_bq">
Wie wil leven, welaan, die moet strijden, en wie in deze wereld van
eeuwige worsteling niet wil strijden, verdient het leven niet.</blockquote><p>
Toen, en nu nog steeds, huiveringwekkend.</p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name">4. Sociale veiligheid voor en na de neoliberale wending.</h3><p>Hoe valt nu te verklaren dat we nu in de politiek wel met een flinke
dosis rechts-extremisme te maken hebben, terwijl dat in de twee à drie
decennia na de Tweede Wereldoorlog niet het geval was? Wat is er in zo
ongeveer de jaren 70 en 80 veranderd waardoor dat rechts-extremisme de
wind in de zeilen heeft gekregen? Niet alleen in Nederland, maar ook in
al die andere landen waar het rechts-extremisme gegroeid is. Denk aan
Trump en de Republikeinen in de Verenigde Staten, Johnson en de
Conservatieven in Groot Brittannië, het <i>Front National</i> in Frankrijk, het Vlaams Belang in België, <i>Fratelli d'Italia</i> en <i>Forza Italia</i> in Italië, de <i>AfD</i> in Duitsland en de <i>PiS </i>in Polen.</p><p>Een
sociaalwetenschappelijk inzicht is dat het statuscompetitiepatroon
wordt uitgelokt door een toename van sociale onveiligheidsgevoelens. Dan
kan het gaan om sociale onveiligheid in de persoonlijke levenssfeer,
maar ook sociale onveiligheid in de meer onpersoonlijke sfeer die daar
boven uitgaat en die beïnvloed wordt door het door de overheid gevoerde
sociaal-economische beleid. </p><p>Als dat beleid er op gericht is en
erin slaagt om voor de bevolking bestaanszekerheid tot stand te brengen,
dan zal dat bijdragen tot gevoelens van sociale veiligheid onder de
bevolking. Niet alleen als gevolg van die bestaanszekerheid op zich, de
eigen inkomens- en baanzekerheid, maar ook door het besef in een
democratie te leven waarin medeburgers erop uit zijn om niet alleen
zichzelf, maar ook elkaar die bestaanszekerheid te verschaffen. In een
land waarin "de gemeenschap georganiseerd is in de staat", waarin
iedereen meetelt. </p><p>Hoewel er geen sociaalwetenschappelijk
onderzoek bestaat waarin precies dat is aangetoond, al was het maar
doordat voor "sociale onveiligheidsgevoelens" nimmer een meetinstrument
is ontwikkeld, is het wel zeer aannemelijk dat de eigen
bestaanszekerheid plus het besef van iedereen-telt-hier-mee sterk tot
sociale veiligheid bijdragen. Persoonlijke en maatschappelijke condities
dus die (1) sociale veiligheidsgevoelens bevorderen, en daardoor (2)
gemeenschapsgedrag bevorderen en statuscompetitiegedrag tegengaan,
waardoor (3) rechts-extremisme in de politiek onwaarschijnlijk is. Zo
ongeveer de condities die in de eerste twee à drie decennia na de Tweede
Wereldoorlog bestonden, de periode van de opbouw van de sociale
zekerheid en de verzorgingsstaat. En van het macro-economische streven
naar volledige werkgelegenheid om zo de werknemers te beschermen tegen
met elkaar op de arbeidsmarkt concurrerende werkgevers.</p><p>Maar toen
kwam de wending naar de neoliberale sociaal-economische politiek. Waarin
het geloof zich verbreidde dat alles zoveel mogelijk aan de markt
diende te worden overgelaten en waarin de overheid zich vooral zoveel
mogelijk moest beperken tot het ruim baan geven aan marktwerking. In dat
geloof moest het verschaffen van bestaanszekerheid juist niet het
eerste doel zijn. Voorop moest staan dat economische groei werd
bevorderd en dat kon alleen met meer marktwerking. En mensen die aan de
markt deelnemen, moeten worden <i>geprikkeld</i> om zich in te spannen.
Ze behoren dus de positieve en negatieve gevolgen van hun gedrag voor
zichzelf te voelen en te ondergaan. Ze moeten met een "prikkelstructuur"
geconfronteerd worden die hen aanzet tot dat gedrag dat het meeste
bijdraagt aan economische welvaart. Dat is voor iedereen het beste.<br /></p><p>Dat
is in een notendop het neoliberale denken over menselijk gedrag. In dat
denken is er eigenlijk geen motivering voor sociale zekerheidswetgeving
of meer algemeen voor al die wetgeving die beoogt om iedereen te laten
meetellen. Voor een bodem waar niemand door heen zou mogen zakken. Die
zou immers afbreuk doen aan die prikkelstructuur. Er is één "poort"'
waar doorheen alles wat we "welvaart" vinden, tot stand komt en dat is
de markt. Met aan de ingang dat door marktprikkels gestuurde gedrag van
'de hardwerkende Nederlanders" en aan de uitgang de zo groot mogelijke
economische welvaart. Merk op dat er in die manier van denken geen
gemeenschapsgedrag bestaat, noch statuscompetitiegedrag. En merk op dat
alles wat mensen willen door economische welvaart wordt afgedekt, dus
door wat je met geld kunt kopen. Dus ontbreekt ook dat mensen behoefte
hebben aan sociale veiligheid.</p><p>Wat zijn de gevolgen geweest van die neoliberale wending en hoe hebben die bijgedragen aan de opkomst van het rechts-extremisme?</p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name">5. De toename van bestaansonzekerheid</h3><p>Nam door de neoliberale wending in de politiek in de jaren 70 en 80
van de vorige eeuw inderdaad de bestaansonzekerheid toe? </p><p>Hoewel
dat natuurlijk nooit met zoveel woorden gezegd is, was het de opzet van
dat neoliberale beleid om de bestaansonzekerheid onder de bevolking te
laten toenemen. Dat zou immers nodig zijn om mensen, die dat van nature
niet willen, zich te laten inspannen. Daar zijn "prikkels" voor nodig en
dan in het bijzonder financiële prikkels. En die zijn er natuurlijk
meer, en ze werken beter, als er ook de reële dreiging bestaat om tot
armoede te vervallen. En ze werken beter als er meer rijkdom valt te
behalen, dus als de inkomensongelijkheid groter is. </p><p>En om die
dreiging voldoende tot stand te brengen, moesten de sociale zekerheid en
de bescherming op de arbeidsmarkt worden teruggedrongen. Mensen moest
geleerd worden om minder van de overheid te verwachten. Ze moesten
zelfredzamer worden. Minder het iedereen-telt-mee van de "gemeenschap
georganiseerd in de staat" en meer van het ieder-voor-zich van het
statuscompetitiepatroon. </p><p>Kregen de opeenvolgende regeringen het voor elkaar om die bestaansonzekerheid te vergroten? </p><p>Jazeker. Ik citeer nu even uit mijn <a href="https://www.researchgate.net/publication/317889322_De_lokale_verzorgingsstaat_bestaanszekerheid_in_het_geding" target="_blank">De lokale verzorgingsstaat: bestaanszekerheid in het geding?</a> uit 2017, met enkele toevoegingen tussen haakjes.<br /></p><p>
</p><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span style="line-height: 150%;">Deze hier
ultrakort aangeduide ontwikkelingen (van de neoliberale wending) bleken al spoedig gevolgen te hebben voor
de bestaanszekerheid van burgers. <span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333;">Vrooman
boog zich daarover en laat zien dat na 1980 voor de bevolking tussen 18 en 64
jaar de inkomensbescherming door middel van socialezekerheidsregelingen sterk
is afgenomen. In rapportcijfers uitgedrukt daalde die van 7,1 in 1980 naar 4,7
in 2015. Met als gevolg dat de inkomenszekerheid met 34 procent daalde.
Bovendien daalde de werkzekerheid met 27 procent (Vrooman 2016). Een element in
de toename van onzekerheid was ook de introductie en stapsgewijze verhoging van
het eigen risico in de gezondheidszorg. Door deze en andere maatregelen hebben
chronisch zieken en gehandicapten hun eigen betalingen sterk zien stijgen.</span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333; line-height: 150%;">Die
algehele toename van onzekerheid werd mede veroorzaakt
door het, tegen het neoliberale optimisme in, (maar veroorzaakt door
deregulering van de financiële sector,) frequenter optreden van
economische en financiële crises, een ontwikkeling die culmineerde in de
financiële crisis van 2008. Hoewel de oorzaak van die crisis daarin niet
gelegen was, reageerden overheden daarop met beleid om het
overheidstekort
terug te dringen. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333; line-height: 150%;">In ons land betekende dat onder het verder versoberen van
de verzorgingsstaat en het meer bezuinigen en decentraliseren op de gebieden
van werk en inkomen, langdurig zieken, ouderen en de jeugdzorg. Qua wetgeving
hield dit onder meer in dat de Participatiewet in de plaats kwam van de Wet
Werk en Bijstand en de Wet Sociale Werkvoorziening (en deels de Wajong).
Onderdeel van een en ander is een strenger sanctiebeleid, met weinig aandacht
voor het verschil tussen opzettelijke en onbedoelde overtredingen, en de
controversiële verplichting voor gemeenten om van uitkeringstrekkers een
tegenprestatie te verlangen. De vraag dringt zich op of een en ander nog wel
valt binnen “het redelijke” dat van burgers verwacht mag worden. Hoe ook
ingekleed, opent dit beleid de weg voor gevoelens van vernedering en
versterking van vooroordelen tegenover uitkeringstrekkers. In dezelfde lijn
ligt dat we de vernederende afhankelijkheid van voedselbanken normaal zijn gaan
vinden. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333; line-height: 150%;">Dat de afstand tot de naoorlogse bedoelingen van de
verzorgingsstaat daarmee wel erg groot is geworden, komt tot uitdrukking in het
opduiken van termen als repressieve verzorgingsstaat (Vonk 2014), “buiten het
recht treden” (Vonk 2016) en <i>punishing the poor</i> (Wacquant 2009). De
vraag dient zich aan of het evenwicht tussen opgelegde verplichtingen en
rechten nog wel bestaat en zelfs of het nog wel wordt nagestreefd (Vonk 2014). De
weg van genade naar recht (Klompé) lijkt in omgekeerde richting te zijn
ingeslagen. Het belang van het verschaffen van bestaanszekerheid moet onderweg uit
het oog zijn verloren. </span></span></p><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: left;"><span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333; font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12pt; line-height: 150%; mso-ascii-theme-font: major-bidi; mso-bidi-theme-font: major-bidi; mso-hansi-theme-font: major-bidi;">Dat
was in 2017. Daar is sindsdien wel het een en ander bijgekomen, waar ik
in een reeks berichten over de Nederlandse polycrisis bij stilstond,
waarvan <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/01/de-nederlandse-polycris-een-moedeloos.html" target="_blank">hier het eerste bericht</a>. In <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/03/de-nederlandse-polycrisis-een-moedeloos.html" target="_blank">het laatste bericht</a>, waarin ik me afvroeg waar al die crises toch vandaan komen, gaf ik de volgende opsomming, in willekeurige volgorde.</span></p><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span>De
rechtspraak kampt met grote problemen door te grote werkdruk. Als gevolg van
bezuinigingen door de eerste twee kabinetten-Rutte werden jarenlang geen nieuwe
rechters aangenomen. De kwaliteit van de rechtspraak komt in het geding. </span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span>Instellingen
voor de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) sloten in 2022 vanwege geldgebrek en
personeelstekorten een derde van de klinische behandelplekken voor volwassenen
met ernstige persoonlijkheidsstoornissen, terwijl de wachtlijsten voor deze
plekken al jaren toenemen. Volgens de Nederlandse Zorgautoriteit zou de
zorgplicht niet worden geschonden <span> </span>omdat
vervangende zorg beschikbaar is. Maar die behandelplekken zijn juist nodig
omdat die vervangende, ambulante zorg onvoldoende is. </span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span>Mede door
die wachtlijsten in de GGZ, maar ook door vergrijzing van de bevolking en het
beleid van ziekenhuizen, is de werkdruk van huisartsen zo sterk toegenomen dat
60 procent van de praktijken een patiëntenstop heeft. Het Capaciteitsorgaan
adviseert het aantal opleidingsplekken te verhogen van 921, het vorige advies,
naar 1190. Het huidige aantal is 850.</span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0cm; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span>Mensen in een lagere
sociaaleconomische positie overlijden gemiddeld acht jaar eerder dan mensen in
een hogere sociaaleconomische positie. Ook leven ze gemiddeld drieëntwintig
jaar in minder goed ervaren gezondheid. De gezondheidsverschillen tussen mensen
nemen niet af, maar juist toe. De </span><span class="markedcontent"><span>Artsenfederatie KNMG
pleit met 85 vertegenwoordigers van partijen van binnen en buiten de zorg voor structurele
verbetering van de bestaanszekerheid van mensen: <span> </span>een stabiel en voldoende besteedbaar inkomen
en de mogelijkheden tot gezond eten, onderwijs, gezond en veilig wonen.</span></span><span></span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span>De toestand
bij de Belastingdienst is kritiek, door sterk verouderde computersystemen en
ernstige personeelstekorten. De belastingheffing loopt gevaar en invoeren van
nieuwe wetgeving is onmogelijk. Tijdige vervanging van de computersystemen was
door jarenlange bezuinigingen niet mogelijk. Door een uit de hand gelopen
vertrekregeling vertrokken duizenden medewerkers, veelal de beste mensen. </span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span>Er is
achterstallig onderhoud aan de<b> </b>infrastructuur: bruggen, sluizen en
viaducten, met veiligheidsrisico's en toenemend oponthoud op de weg als gevolg.
</span><span>Er zijn in het verleden te weinig middelen beschikbaar
gesteld. </span><span></span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span>Er is al
jaren een groot woningtekort door bewust overheidsbeleid om zich van de
woningmarkt terug te trekken. Tegelijk legde de overheid in 2013 de
woningcorporaties een forse verhuurderheffing op om de overheidsfinanciën weer
op orde te brengen. De huursector is doelbewust verwaarloosd. Nadat er sinds
2010 niet meer een ministerie voor “volkshuisvesting” bestond, is het in het
huidige kabinet teruggekeerd.</span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">We hebben een stikstof- en een mestcrisis doordat de overheid hoognodige
uitvoering van wetgeving op gebied van natuur, biodiversiteit en klimaatverandering
voor zich uit schuift en aanhoudend juridische "geitenpaadjes"
bedenkt. De veel te grote landbouwsector en grote bedrijven als Schiphol en
TataSteel veroorzaken grote <span> </span>milieu- en
gezondheidsschade en dragen in vergelijking daarmee maar weinig bij aan het bbp.
In het huidige kabinet is er een minister zonder portefeuille voor Natuur en
Stikstof gecreëerd, vallend onder het ministerie van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit. Door het op zijn beloop laten van de stikstofcrisis lopen
bouwprojecten grote vertraging op. Ongeveer 2500 veehouders blijken na de uitspraak
van de Raad van State in 2019 in feite illegaal stikstof uit te stoten. Een
oplossing laat maar op zich wachten. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Er is een crisis in de jeugdzorg, die in 2015 werd overgeheveld naar de
gemeenten. Toen was er al een tekort en daar kwam een korting bovenop, omdat werd
aangenomen dat gemeenten het met minder geld zouden kunnen doen. Dat blijkt
niet het geval. De ingestelde "Commissie van wijzen" concludeert dat
er meer geld bij moet.</span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Gemeenten kregen extra taken, maar krijgen structureel te weinig geld, waardoor
investeringen in wegen, scholen en andere essentiële zaken achterblijven. Er
wordt bezuinigd op sportvoorzieningen, buurthuizen en bibliotheken. Volgens de
VNG zijn noodzakelijke investeringen <span> </span>van
gemeenten al ruim een decennium onder de maat. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">De Nationale Ombudsman waarschuwt dat de overheid tekortschiet in het
verschaffen van een sociaal minimum. In het algemeen geldt dat het sociale
minimum ontoereikend is, dat het doenvermogen van burgers onrealistisch wordt
ingeschat en dat er een gebrek aan geld, tijd en deskundigheid is bij
gemeentelijke dienstverleners. Volgens de Arbeidsinspectie is de
bestaanszekerheid onvoldoende geborgd bij het huidige bijstandsniveau. Bijstandsgerechtigden
kunnen, als ‘”tegenprestatie”, ingevoerd door het kabinet Rutte-2, of als
onderdeel van de re-integratie, gedwongen tewerk worden gesteld. Dit leidde tot
uitwassen, zoals blootstelling van werklozen aan giftig chroom-6 door de
gemeente Tilburg en de Nederlandse Spoorwegen. Het tekortschietende sociaal
minimum heeft ervoor gezorgd dat het bestaan van voedselbanken werd
genormaliseerd. In het huidige kabinet-Rutte is er voor het eerst een
ministerie voor Armoedebestrijding. Als de grondwettelijk vastgelegde <span> </span>zorg voor bestaanszekerheid eerder serieus was
genomen, dan was zo’n ministerie niet nodig geweest. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">De Belastingdienst heeft duizenden ouders die toeslagen voor de kinderopvang
ontvingen ten onrechte bestempeld en behandeld als fraudeurs. Sandra Palmen,
ambtenaar bij de Belastingdienst, waarschuwde al in 2017 dat dit fraudebeleid
in strijd was met de beginselen van behoorlijk bestuur, rechtszekerheid,
gelijkheid en evenredigheid. Haar adviezen werden niet alleen niet opgevolgd,
het “memo-Palmen” werd lang buiten de openbaarheid gehouden. Het kabinet
beloofde een ruimhartige vergoeding, maar de afhandeling daarvan kan nog wel
tot 2030 duren. Er is onvoldoende capaciteit om alle aanmeldingen binnen de
wettelijke termijn te beoordelen. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Er is een crisis in de asielopvang doordat de overheid de uitgaven
structureel te laag inschat. Dat leidde niet alleen vaak tot problemen in de
opvang, asielzoekers die de nacht in de buitenlucht moesten doorbrengen, maar
ook tot hogere uitgaven omdat de opvangkosten hoger zijn als eerder gesloten
locaties heropend moeten worden of als noodopvang nodig is. Het huidige kabinet
besloot tot de juridisch (en moreel) onhoudbare opschorting van de uitvoering
van de nareisregeling.</span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">De overheid heeft te weinig oog gehad voor de nadelige gevolgen van de
aardgaswinning voor de tweehonderdduizend Groningse inwoners van het winningsgebied.
Volgens de parlementaire Commissie Aardgaswinning zijn de belangen van de
Groninger structureel genegeerd. De Staat is "ernstig
tekortgeschoten" in het behartigen van de publieke belangen, zoals de
veiligheid en gezondheid van Groningers. Er was jarenlang onwil om te erkennen
dat gaswinning aardbevingen kan veroorzaken. Onderzoeken van de risico’s op
zwaardere aardbevingen werden „niet nauwkeurig gelezen”. Het argument dat de
“leveringszekerheid” in gevaar dreigde te komen bij vermindering van gaswinning
kenschetst de Commissie als een opgetrokken “rookgordijn”.</span></span></p><p style="text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Het
is een opsomming van crises die voor een deel heel rechtstreeks in
verband kunnen worden gebracht met een toename van bestaansonzekerheid.
En voor een ander deel bij een groot deel van de bevolking de indruk
moet hebben gewekt van een overheid die zijn bestaan als hoeder van het
iedereen-telt-mee niet langer serieus neemt. Van een luchthartige
overheid, die de "marktvuistregel" hanteert, zelfredzaamheid predikt en
zijn handen in onschuld wast.</span></span></p><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Leidde die toename van bestaansonzekerheid ook inderdaad tot een toename van rechts-extremisme?</span></span><p></p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name">6. Neo-liberalisme, bestaansonzekerheid en psychische aandoeningen</h3><p></p><p><span style="font-size: small;"><span><span style="font-family: inherit;">Kan
die toegenomen bestaansonzekerheid er voor verantwoordelijk worden
gehouden dat mettertijd het rechts-extremisme in de politiek toenam? De
redenering zou zijn dat die toename van bestaansonzekerheid sociale
onveiligheidsgevoelens vergroot en dat sociale onveiligheidsgevoelens
het statuscompetitiepatroon aanwakkeren, waar rechts-extremistische
politieke partijen op kunnen inspelen met hun boodschap dat er interne
en externe vijanden zijn die bestreden dienen te worden. De
tussenliggende schakel is dus die van de toename van sociale
onveiligheidsgevoelens. Zijn er aanwijzingen voor die toename?</span></span></span></p><p><span style="font-size: small;"><span><span style="font-family: inherit;">Ja,
die zijn er. Want we weten ook dat gevoelens van sociale onveiligheid
een aan vrijwel alle psychische aandoeningen gemeenschappelijke factor
is. Zie </span></span><a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/05/psychische-aandoeningen-en-de-mismatch.html" target="_blank">Psychische aandoeningen en de mismatch tussen aanleg en omgeving - 1 </a>en de daaropvolgende berichten. <span>Die gemeenschappelijke factor wordt omschreven als "</span>verlies, geïntimideerd en/of vernederd en/of verraden worden -
fundamentele bedreigingen van iemands fysieke en psychologische
veiligheid". <span>Die sociale onveiligheid
kan zoals gezegd voortkomen uit de persoonlijke levenssfeer, maar ook
uit het meer onpersoonlijke, maatschappelijke domein.<br /></span></span></p><p><span style="font-size: small;"><span><span style="font-family: inherit;">Dat
zou dan moeten betekenen dat er in diezelfde periode waarin de
bestaansonzekerheid toenam, ook een toename moet zijn geweest van het
lijden aan psychische aandoeningen. Het ontwikkelen van een psychische
aandoening op sociale onveiligheid (zoals depressie of een
angststoornis) komt overeen met de immobilisatiereactie-met-angst,
terwijl politiek rechts-extremisme overeenkomt met de vechtreactie. Zie </span></span><a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2022/09/over-de-biologievrije-sociale.html" target="_blank">Over de biologievrije sociale wetenschap. En over Charles Darwin, de Polyvagaaltheorie en het werk van Bessel van der Kolk</a>.
Als we verwachten dat de toename van bestaansonzekerheid via sociale
onveiligheid het rechts-extremisme vergroot, dan zouden we dus
tegelijkertijd ook een toename van psychische aandoeningen moeten zien. <br /></span></p><p><span style="font-size: small;"><span><span style="font-family: inherit;">En
voor dat laatste is een duidelijke aanwijzing. We hebben geen gegevens
voor de gehele periode, maar een flink deel ervan, de periode tussen </span></span>2007-2009 en 2019-2022 wordt bestreken door de <i>Netherlands Mental Health Survey and Incidence Studies</i> (NEMESIS), waarover verslag wordt gedaan in het rapport <a href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087" target="_blank">Prevalence
and trends of common mental disorders from 2007-2009 to 2019-2022:
results from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Studies
(NEMESIS).</a> Als er inderdaad een toename is geweest van psychische aandoeningen, dan zou je die ook in deze periode moeten waarnemen.</span></p><p><span style="font-size: small;">En
dat blijkt inderdaad het geval te zijn. In zowel 2007-2009 als
2019-2022 werd een gestratificeerde toevalssteekproef van de Nederlandse
bevolking van 18 tot 64 jaar oud gevraagd of men in het voorafgaande
jaar had geleden aan een psychische aandoening. Het bleek dat de groep
die daar bevestigend op antwoordde, in die periode was toegenomen van
17,4 procent naar 26,1 procent. Die toename was sterker bij studenten en
18 tot 34-jarigen dan bij betaald werkenden en degenen van 35 jaar of
ouder.</span></p><p><span style="font-size: small;">Als je dus de bestaansonzekerheid onder de bevolking laat
toenemen, omdat je denkt dat zulks voor de economie een goed idee is,
dan vergroot dat de sociale onveiligheidsgevoelens zodanig dat je dat
terugziet in een forse toename van het deel van de bevolking dat lijdt
aan een psychische aandoening. </span></p><p><span style="font-size: small;">Het is interessant om te kijken naar de mogelijke verklaringen voor deze trend die de onderzoekers naar voren brengen:</span></p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-size: small;">In recent decades, young adults may have been more adversely affected by the further individualization of society<span><sup><a aria-label="Reference 26 - Psychol Sci" class="bibLink tab-link" data-tab="pane-pcw-references" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087#wps21087-bib-0026" id="wps21087-bib-0026_R_d103290499e4761">26</a></sup></span>, the rise of social media<span><sup><a aria-label="Reference 54 - Curr Opin Psychiatry" class="bibLink tab-link" data-tab="pane-pcw-references" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087#wps21087-bib-0054" id="wps21087-bib-0054_R_d103290499e4764">54</a>, <a aria-label="Reference 55 - World Psychiatry" class="bibLink tab-link" data-tab="pane-pcw-references" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087#wps21087-bib-0055" id="wps21087-bib-0055_R_d103290499e4764">55</a></sup></span>, and the increasing pressure to succeed<span><sup><a aria-label="Reference 56 - J Adolesc Health" class="bibLink tab-link" data-tab="pane-pcw-references" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087#wps21087-bib-0056" id="wps21087-bib-0056_R_d103290499e4767">56</a></sup></span>.
They may also be more adversely affected by current social problems
(e.g., shortage of affordable housing, climate change concerns), or have
more difficulty coping with setbacks, such as not immediately having a
successful job or owner-occupied home.</span></p><p><span style="font-size: small;">Daarin vallen gemakkelijk
de ontwikkelingen te herkennen die de bestaansonzekerheid, vooral voor
jongeren, hebben vergroot: druk om te presteren, problemen op de
arbeidsmarkt, tekort aan woningen.</span></p><p><span style="font-size: small;">Het herinnert ons er nog eens
aan hoe kortzichtig het is als regeringen zich bij hun beleid eenzijdig
laten leiden door wat economen (of eigenlijk: de verkeerde economen) hen
toeroepen en geen oog hebben voor sociaalwetenschappelijke inzichten. <br /></span></p><p><span style="font-size: small;">Dat
komt natuurlijk nog sterker naar voren als we gaan kijken naar de
aanwijzingen dat datzelfde neoliberale beleid het rechts-extremisme in
de politiek heeft aangewakkerd.</span></p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name">7. Meer bestaansonzekerheid? Dan meer rechts-extremisme</h3><p>Welke aanwijzingen kennen we dat een toename van bestaansonzekerheid
bijdraagt aan de aanhang van rechts-extremistische politieke partijen?
Op dit blog ben ik vanaf eind 2016 alle onderzoek gaan bijhouden dat
voorbijkwam en dat daarover uitsluitsel verschaft. In dat onderzoek gaat
het over werkloosheid, baanonzekerheid, statusverlies of het meemaken
van een financiële crisis als indicatoren voor bestaansonzekerheid. Hier
de korte samenvattingen van de in totaal 11 studies.</p><p>De studie <a href="https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0014292116300587" target="_blank">Going to extremes: Politics after financial crises, 1870–2014</a>
uit 2016 onderzocht 800 verkiezingsresultaten in 20 ontwikkelde landen
gedurende de periode 1870 - 2014. Het bleek dat nadat er een financiële
crisis was geweest, de aanhang van rechts-extremistische politieke
partijen met gemiddeld 30 procent toenam. Er was geen verband met
economische recessies of crises. Het doet vermoeden dat juist financiële
crises als bedreigend voor de bestaanszekerheid worden ervaren omdat
niet alleen de inkomenspositie, maar ook de waarde van en de
toegankelijkheid tot het geld in het geding zijn. En omdat er meer de
indruk kan ontstaan dat er "duistere krachten" de crisis hebben
veroorzaakt. </p><p>De studie <span class="content-page-header__sticky-content-item-title"><a href="https://www.researchgate.net/publication/310774322_Why_Far_Right_Parties_Do_Well_at_Times_of_Crisis_The_Role_of_Labour_Market_Institutions" target="_blank">Why Far Right Parties Do Well at Times of Crisis: The Role of Labour Market Institutions</a>,
eveneens uit 2016, laat zien dat de toename van de aanhang voor
rechts-extremistische partijen bij drie verkiezingen voor het Europese
parlement nadat de eurocrisis in 2008 - 2010 had plaatsgevonden,
samenhangt met de hoogte van de werkloosheid, maar dat die samenhang
zwakker is hoe hoger de werkloosheidsuitkeringen. Een overheid kan door
de inkomensachteruitgang na werkloosheid te beperken het
rechts-extremisme de wind uit de zeilen nemen. Maar kan daar dus ook in
tekort schieten.<br /></span></p><p><span class="content-page-header__sticky-content-item-title">In de studie </span><a href="https://www.researchgate.net/publication/274640388_Job_insecurity_and_sympathy_for_extreme_right-wing_parties" target="_blank">Baanonzekerheid en sympathie voor extreemrechtse partijen </a>laten
de Vlaamse onderzoekers Dave Stynen en Hans De Witte zien dat de
ervaren baanonzekerheid
samenhangt met de mate van sympathie voor het extreemrechtse Vlaams
Belang. Dat verband komt tot stand doordat baanonzekerheid samenhangt
met angst voor statusverlies en die hangt weer samen met zich bedreigd
voelen door migranten en wantrouwen in de politiek.</p><p>
Op grond van een online vragenlijst onder een representatieve steekproef
van tegen de 5000 inwoners van Duitsland in 2017 kwamen onderzoekers tot de
conclusie dat het niet zozeer de objectieve economische positie is die
de sympathie voor de rechts-extremistische AfD verklaart, maar veeleer de angst voor sociale
daling (statusangst). En die blijkt samen te hangen met de indruk dat
men er in vergelijking met de eigen ouders op achteruit is gegaan. Daar
komen grotere zorgen bij over de eigen toekomstige financiële positie en
die van de kinderen.
Die onzekerheid gaat bovendien samen met meer egoïsme, minder vertrouwen
in anderen, een autoritair wereldbeeld en een
anti-vreemdelingensentiment.(<a href="https://www.boeckler.de/pdf/p_fofoe_WP_044_2017.pdf">Einstellung
und sozialeLebenslage. Eine Spurensuche nach Gründen
fürrechtspopulistische Orientierung,auch unter Gewerkschaftsmitgliedern</a>). <br />
</p><p>Het onderzoek <a href="http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1468-4446.12319/full">The politics of social status: economic and cultural roots of the populist right</a> uit 2017 wijst erop dat de toename het aandeel in de bevolking dat zichzelf een lage sociale status toekent (de zogenaamde <i>subjectieve sociale status</i>)
een bijdrage heeft geleverd aan de toegenomen aanhang van populistisch
rechtse partijen. De onderzoekers analyseerden de gegevens van het <i>International Social Survey Program </i>(ISSP) over de jaren 1987, 1992, 1999, 2004,
2009 en 2014 voor het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Zwitserland,
Oostenrijk, Verenigde Staten, Australië, Polen, Zweden, Noorwegen,
Slovenië, Tsjechië en Hongarije. </p><p>De Zweedse studie <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/12/Economic Distress and Support for Far-right Parties – Evidence from Sweden" target="_blank">Economic Distress and Support for Far-right Parties – Evidence from Sweden</a> uit 2021 laat zien dat 31 procent van de toename van stemmers op de rechts-extremistische <i>Swedish Democrats</i> tussen
2006 en 2010 toegeschreven kon worden aan de toename van ontslagen
onder laaggeschoolde, in Zweden geboren, werknemers. De onderzoeker
maakte gebruik van data over de aantallen ontslagen per
kiesdistrict. </p><p>Catherine E. de Vries liet in 2017 in de studie <a href="https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13501763.2017.1339730?journalCode=rjpp20">The cosmopolitan-parochial divide: changing patterns of party and electoral competition in the Netherlands and beyond</a> zien dat de meer "parochiale" kiezers, die de grenzen dicht willen en tegen verdere Europese integratie zijn, meer last
hadden gehad van de Grote Financiële Crisis, zich uitend in werkloosheid
of werkloos geweest zijn en/of in een achteruitgang van het
gezinsinkomen. </p><p>De onderzoekers van de studie <a href="http://www.ecineq.org/ecineq_paris19/papers_EcineqPSE/paper_223.pdf" target="_blank">Economic Insecurity and the Rise of the Right</a> uit 2019 gebruikten als maat voor bestaansonzekerheid de
combinatie van door een individu ervaren afname of toename van
financiële middelen en de tijd die sinds die verandering is verstreken.
Hoe meer iemand financiële verslechteringen had meegemaakt en hoe
recenter die hadden plaatsgevonden, hoe groter iemands
bestaansonzekerheid.
Met gebruikmaking van de <i>British Household Panel Survey</i> kwamen ze
tot de conclusie dat een grotere
bestaansonzekerheid de kans op een stem voor de rechtse Conservatieven
vergrootte. (De Conservatieve partij mag je na Boris Johnson, Lizz
Truss, Suella Braverman en Rishi Sunak wel extreem-rechts noemen.) Voor
Duitsland en de Verenigde Staten werden overeenkomstige resultaten
gevonden: toename van bestaansonzekerheid maakte de kans op het stemmen
voor de CSU/CDU en voor Donald Trump groter. <br /></p><p>In <a href="https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2017/09/4_alganetal.pdf">The European Trust Crisis and the Rise of Populism</a>
uit 2017 doet Evgenia Passari verslag van een analyse van veranderingen
in
werkloosheid en veranderingen in de aanhang van populistische partijen
in 220 regio's in 26 Europese landen tussen 2000 en 2017. Het blijkt dat
een werkloosheidstoename in een land van een procent wordt gevolgd door
een groei
van stemmen op populistische partijen van een procent. Toenames van
werkloosheid gaan ook gepaard met een negatievere houding tegenover
immigranten.</p><p>In de studie <a href="https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/13607804211020321" target="_blank">What’s Work Got to Do with It? How Precarity Influences Radical Party Support in France and the Netherlands</a>,
met André Krouwel van de Vrije Universiteit Amsterdam als een van de
auteurs, wordt bestaansonzekerheid, precariteit genoemd, in twee
dimensies onderscheiden: onzekerheid over het behoud van
de baan en de onzekerheid binnen de huidige baan. Het blijkt dat zowel
in Frankrijk
als in Nederland in 2017 de mate van bestaansonzekerheid samenhing met
het stemmen op een rechts-extremistische partij (<i>Front National</i>
in Frankrijk en de PVV in Nederland). Onzekerheid binnen de huidige baan hing in
beide landen samen met een twee tot drie keer grotere kans op zowel het
stemmen op een rechts-extremistische partij als op een
populistisch-linkse partij <i>(La France insoumise</i> in Frankrijk en de SP in Nederland). Terwijl
de onzekerheid over het behoud van de baan samenhing met een grotere
kans op het stemmen op een rechts-extremistische partij. In Frankrijk
was die kans 7,5 maal zo groot.</p><p>De zeer recente studie <a href="https://www.hbs.edu/ris/Publication%20Files/24-024_da5e436e-b4e8-4215-b788-f6043dbc7d1f.pdf" target="_blank">Geographies of Discontent: Public Service Deprivation and the Rise of the Far Right in Italy</a>,
met Catherine E. De Vries als een van de onderzoekers, laat zien dat in
gebieden in Italië waar de lokale publieke voorzieningen (zoals politie
en vuilnisophaal) als gevolg van beleid van de nationale overheid meer
achteruitgingen, de steun voor rechts-extremistische partijen (Lega
(Nord) and Fratelli d’Italia) toenam.</p><p>Samengevat zien we dat een toename van bestaansonzekerheid als gevolg van passief of actief overheidsbeleid dat: </p><ul style="text-align: left;"><li>de kans op financiële crises doet toenemen, </li><li>dat de individuele inkomens- of arbeidsmarktbescherming doet afnemen</li><li>of dat lokale publieke voorzieningen afbreekt, </li></ul><p> de steun voor rechts-extremistische partijen vergroot.</p><p>Daarmee
hebben we alle mij bekende empirische aanwijzingen bij elkaar die de
"verklaring in een notendop" ondersteunen waarmee deze reeks berichten
begon. Overheidsbeleid dat de bestaansonzekerheid voor zijn burgers
vergroot, draagt bij aan de opkomst van rechts-extremisme in de
politiek. En andersom, overheidsbeleid dat de bestaansonzekerheid
verkleint, zal bijdragen aan de neergang van rechts-extremisme in de
politiek.</p><h3 class="post-title entry-title" itemprop="name">8. Bestaansonzekerheid als oorzaak, niet als motief</h3><p>In het Nationaal kiezersonderzoek (NKO) werd een open vraag gesteld
naar de motieven voor het stemmen op een partij. Mensen konden daar "in
hun eigen woorden" op antwoorden. Wat antwoordden de PVV-stemmers? Ik
citeer uit <a href="https://stukroodvlees.nl/ook-de-nieuwe-pvv-stemmer-stemde-vooral-tegen-migratie-en-uit-politiek-protest/" target="_blank">het verslag van de onderzoekers</a>:</p><p></p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">De trouwe PVV-stemmers en de
nieuwe PVV-stemmer noemden over het algemeen dezelfde punten. Vaak wordt
gesteld dat de PVV het beste programma heeft en het dichtst bij de
mening of standpunten staat. Daarbij wordt migratie en asiel veruit het
meest genoemd. Ook wordt gesteld dat de PVV ervoor zorgt dat Nederland
weer voor de Nederlanders wordt en dat de PVV, anders dan de andere
partijen, de waarheid durft te benoemen. De PVV wordt gezien als de
partij die ervoor kan zorgen dat er verandering komt. Kiezers benoemen
dat ze protesteren tegen het gevoerde beleid.</p><p>In de media is er
ophef over dat zaken als bestaansonzekerheid en woningnood niet als
belangrijke motieven wordt genoemd. Die zouden immers naar verwachting
in de verkiezingen een belangrijke rol spelen. En we zagen in de vorige
berichten dat sociaalwetenschappelijk gezien toegenomen
bestaansonzekerheid een belangrijke verklaring is voor de toename van
rechts-extremisme in de politiek. In plaats daarvan worden migratie en asiel en "Nederland weer voor de Nederlanders" het meest genoemd.</p><p>Klopt het dan wel dat toenemend rechts-extremisme wordt veroorzaakt door meer bestaansonzekerheid?<br /></p><p>Ja, dat klopt wel degelijk. Sterker, dit resultaat is precies wat sociaalwetenschappelijk viel te voorspellen. </p><p>Die
voorspelling is namelijk niet dat rechts-extremistische kiezers vooral
gemotiveerd worden door hun bestaansonzekerheid. Nee, voorspeld wordt
dat toename van bestaansonzekerheid sociale onveiligheidsgevoelens doet
toenemen en dat daardoor het statuscompetitieve wereldbeeld wordt
aangewakkerd. Het wereldbeeld van vijandigheid en bedreiging, waarin de
eigen groep zich moet verdedigen. Het wereldbeeld dat je aantreft in <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/12/sociaalwetenschappelijk-gezien-zijn.html" target="_blank">die Sociale Dominantie Oriëntatie en het <i>Rightwing Authoritarianism</i></a>.
De wereld is gevaarlijk, dus moeten we ons verdedigen tegen vijanden en
moeten we terug naar de veilige vertrouwdheid van de traditionele
waarden en het traditionele gezag van vroeger.</p><p>En het is
natuurlijk precies dat wereldbeeld dat maakt dat die PVV-stemmers als
eerste motief verwijzen naar "migratie en asiel" en naar "Nederland weer
voor de Nederlanders". Bestaansonzekerheid is niet het motief voor hun
stem, maar de oorzaak. Het is het wereldbeeld van gevaar en bedreiging,
waarin migranten en vluchtelingen en "de linkse elite" die hen
verwelkomt, de vijanden zijn die moeten worden buitengehouden en die
moeten worden bestreden. Het beeld dat rechts-extremistische politici zo
graag aanwakkeren en waar ze zo enthousiast van profiteren om aan de
macht te komen.</p><p>Er is nog een resultaat van dat NKO dat ook
volledig met die sociaalwetenschappelijke verklaring overeenkomt.
Volgens die verklaring zijn het bij uitstek de mensen die het meest te
lijden hebben gehad onder de toegenomen bestaansonzekerheid, dus de
lager opgeleiden en de lagere inkomensgroepen, die rechts-extremistisch
zullen stemmen. En wat zien we?</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">... onder stemmers met een VMBO-t/k of MBO-1, 2
of 3 opleiding stemde zo’n 40% op de PVV. Onder de stemmers die aangaven
als opleiding een universitaire master te hebben afgerond stemde zo’n
5% op de PVV.</p><p style="text-align: left;">En:</p><p></p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">De oververtegenwoordiging van de PVV vinden we verder vooral ook onder
kiezers die zich rekenen tot de arbeidersklasse. Bijna een derde stemde
PVV. In de middenklasse was het aandeel stemmers op de PVV ongeveer
gelijk aan de landelijke uitslag: 25%. De hogere (midden) klasse stemde
beduidend minder op de PVV (3% respectievelijk 11%). </p>Dat
bestaansonzekerheid rechts-extremisme veroorzaakt, wordt er dus door
bevestigd dat je rechts-extremistische kiezers het meest aantreft onder
degenen die het meest de bestaansonzekerheid hebben ervaren.<span style="font-size: small;"><br /></span><p></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-19224124133736998292024-02-13T13:15:00.000+01:002024-02-13T13:15:16.469+01:00Volgens het rechts-extremistische wereldbeeld zijn sommige verbeelde gemeenschappen "natuurlijk" en andere "kunstmatig". Dat leidt vroeg of laat tot genocide.<p>Tomothy Snyder, de auteur van <i>Bloodlands.<span> Europe Between Hitler and Stalin</span></i><span> (2010) en van </span><i><span style="color: black;"><span>The Road to Unfreedom. Russia, Europe, America</span></span></i><span style="color: black;"><span> (2018), reageert op wat Poetin in het recente interview met Tucker Carlson allemaal naar voren bracht ter rechtvaardiging van zijn inval in Oekraïne: </span></span><a href="https://snyder.substack.com/p/putins-genocidal-myth?utm_source=post-email-title&publication_id=310897&post_id=141573198&utm_campaign=email-post-title&isFreemail=true&r=2y8hr&utm_medium=email" target="_blank">Putin's genocidal myth</a>. </p><p>Poetin beweert in dat interview dat er "het eeuwige Rusland" bestaat en onderbouwt dat met zijn eigen particuliere historische beschouwingen. Volgens die mythe van het eeuwige Rusland heeft er in het verleden bestond er in het verleden een Russische natie met bepaalde grenzen en heeft het huidige Rusland, met maar een gering deel van dat vroegere grondgebied, het recht om met gewelddadig ingrijpen zijn grenzen uit te breiden tot waar ze in dat verleden lagen. Mensen die in die gebieden wonen, hebben zich te onderwerpen en als ze daartoe niet bereid zijn, dan zit er niets anders op dan hen gewelddadig op andere gedachten te brengen of als dat nodig is te vernietigen. Vandaar die aanhoudende Russische droneaanvallen op Oekraïense burgerdoelen. Want het Oekraïense grondgebied dient weer te worden ingelijfd in dat eeuwige Rusland.<br /></p><p>Snyder gaat gedetailleerd in op de historische uitweidingen van Poetin en wijst de willekeur en de onjuistheden erin aan. Ik citeer een interessante alinea:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Were Putin serious that the past determines the present, he should say
that the territories of that medieval Viking state, Kyivan Rus -- much
of Ukraine, all of Belarus, some of northeastern Russia by today's
boundaries -- should belong to Sweden, or Denmark, or Norway, or perhaps
Finland. The creation of Kyivan Rus was one of several spectacular
examples of Viking statebuilding around the year 1000. This broad
history includes Sicily, Normandy (and so indirectly England) as well as
the Scandinavian kingdoms. Sometimes Viking ambition includes several
of these states at once, as when Harald Hardrada, who had served the
army of Kyivan Rus, took up the kingship in Norway and invaded England.
Putin speaks of Yaroslav the Wise; in an Icelandic source that
fascinating ruler figures as Jarisleif the Lame. He was widely known in
the Europe of the day (but not in Moscow, which did not exist).</p><p style="text-align: left;">Als je teruggaat in de mensheidsgeschiedenis, dan valt daar van alles te beleven, maar dat er in ruimtelijke zin iets eeuwigs valt aan te wijzen, dat dringt zich bepaald niet op. </p><p style="text-align: left;">Snyder gaat niet in op de parallellen met Adolf Hitlers fantasieën over "het Groot-Germaanse Rijk" en over naties en de strijd tussen naties gebaseerd op ras en raszuiverheid. Maar de overeenkomsten springen in het oog. In beide fantasieën is er het onderscheid tussen "natuurlijke" nationale staten en "kunstmatige" nationale staten. Poetin fantaseert over de natuurlijke nationale staat Rusland, die ooit bestond en die moet worden hersteld. Daartoe moet de kunstmatige nationale staat Oekraïne worden ingelijfd, omdat die tot de natuurlijke staat Rusland behoort. Hitler fantaseerde over de natuurlijke nationale staat waarin het "Germaanse ras" zou zijn verenigd.</p><p style="text-align: left;"></p><p style="text-align: left;">Sociaalwetenschappelijk gezien zijn die historische fantasieën van Poetin en van Hitler, en van andere rechts-extremistische politici die "vreemdelingen" uit het nationale grondgebied willen weren, pogingen om nationale staten te zien als "dieper" en "essentialistischer" dan "verbeelde gemeenschappen". </p><p style="text-align: left;">Die laatste term is afkomstig van <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Benedict_Anderson" target="_blank">Benedict Anderson</a> (1936 - 2015), die in 1983 het boek <i>Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism</i> publiceerde. Daarvan verscheen in 1991 een nieuwe editie, met een nieuw voorwoord, dat in 1995 in het Nederlands vertaald werd als <a href="https://www.deslegte.com/verbeelde-gemeenschappen-2529700/" target="_blank">Verbeelde gemeenschappen</a>. </p><p style="text-align: left;">Het sociaalwetenschappelijke inzicht bestaat eruit dat het menselijke gemeenschapspatroon niet alleen wordt geactiveerd als het gaat om de kring van persoonlijke relaties (familie, vrienden), maar dat het ook actief kan worden als de persoon zich deel voelt uitmaken van grotere sociale verbanden van onpersoonlijke relaties. </p><p style="text-align: left;">Dat laatste is het geval als de indruk ontstaat dat mensen in dat grotere verband elkaar sociale veiligheid verschaffen, zoals door wetgeving in het verband van een democratische nationale staat. Als die wetgeving vorm geeft aan de morele gemeenschapsintuïtie van iedereen-telt-mee, zoals in de nationaal geregelde sociale zekerheid en gelijke rechten, dan kan de nationale staat als een gemeenschap worden waargenomen en beleefd. Niet als een gemeenschap van persoonlijke relaties, maar als een "verbeelde" gemeenschap. De hele wereldbevolking kan zelfs worden beleefd als een verbeelde gemeenschap, want er zijn de internationale mensenrechten- en vluchtelingenverdragen, die evenzeer een uiting zijn van dat iedereen-telt-mee.</p><p style="text-align: left;">In strijd met dat sociaalwetenschappelijke inzicht is er dus die rechts-extremistische fantasie dat er binnen die verbeelde gemeenschappen een onderscheid kan worden gemaakt tussen "natuurlijke" en "kunstmatige" gemeenschappen. </p><p style="text-align: left;">Dat is zoals bekend een gevaarlijke fantasie. Want aan diegenen die niet bereid zijn zich erbij neer te leggen, wordt het bestaansrecht ontzegd. Het is een fantasie die het statuscompetitiepatroon activeert. En als hij niet de kop in wordt gedrukt, leidt hij vroeg of laat tot genocide. </p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-82323674530128462262024-02-08T16:15:00.004+01:002024-02-08T16:25:07.646+01:00Democratie op ondernemingsniveau draagt bij aan de kwaliteit van de democratie op het nationale niveau<p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Die maakbare maatschappij is niet een linkse illusie, maar een
onvermijdelijkheid. Als we die uitdaging niet aannemen en niet de
samenwerkingsverbanden creëren waarin mensen gedijen, dan maken we
daarmee in feite een maatschappij waarin statuscompetitie, wantrouwen en
vijandigheid de boventoon voeren. De maatschappij maken, dat doen we so
wie so.</p><p style="text-align: left;">Dit citaat haal ik uit het bericht <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2015/12/mensen-gedijen-in-samenwerkingsverbande.html" target="_blank">Mensen gedijen in samenwerkingsverbanden, maar die zijn er te weinig - over de onvermijdelijkheid van de maakbare samenleving</a>, dat in 2015 op dit blog verscheen. Dat bericht gaat erover dat de menselijke sociale natuur nu eenmaal zo in elkaar zit dat er zowel de neiging en de wens bestaat om met anderen samen te werken als de neiging en de wens om integendeel met anderen de statuscompetitie aan te gaan. Zie ook <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/10/een-sociologie-die-ertoe-doet-een.html" target="_blank">Een sociologie die ertoe doet: een realistisch normatief kader voor sociale hervormingen</a> voor een uitleg over de Dual Mode-theorie.<br /></p><p style="text-align: left;">En het gaat erover dat wij in onze huidige maatschappij gedurende ons leven zowel met het gemeenschapspatroon in aanraking komen, dat ons tot samenwerking aanzet, als met het statuscompetitiepatroon, dat ons tot die statuscompetitie aanzet (Stelling 2 van de Dual Mode-theorie). En dat wij ons beter voelen, dat we beter gedijen, in samenwerkingsverbanden dan in de statusstrijd (Stelling 3 van de Dual Mode-theorie). </p><p style="text-align: left;">Dat pleit er dus voor om in onze maatschappij de domeinen van samenwerking zoveel mogelijk te bevorderen en de domeinen van statuscompetitie zoveel mogelijk terug te dringen. Anders gezegd, dat pleit voor <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/10/een-sociologie-die-ertoe-doet-een.html" target="_blank">"sociale hervormingen"</a>. </p><p style="text-align: left;">In dat bericht uit 2015 haal ik een artikel aan van Eric Michael Johnson, dat erop wijst dat onze ondernemingen, of algemener onze arbeidsorganisaties, meestal hiërarchisch zijn georganiseerd:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Want in de <i>corporate culture</i> is hiërarchie vanzelfsprekend. Als
je werknemer wordt, ga je een positie in een hiërarchie innemen. Je hebt
een functieomschrijving, moet richtlijnen opvolgen die van boven komen
en moet opdrachten geven aan onder jou gestelden. Uiteraard is in veel
organisaties ook samenwerking nodig, maar veel van de
managementliteratuur gaat niet voor niets over het probleem hoe je
samenwerking tot stand brengt <i>ondanks dat je organisatie een hiërarchie is</i>.<br />
<br />
En de overheersende indruk is dat in de meeste bedrijven die noodzakelijke samenwerking onvoldoende tot stand komt.</p><p style="text-align: left;">Die hiërarchische arbeidsorganisaties, waarin we een groot deel van ons leven doorbrengen, kennen ongelijkheid naar macht, inkomen en, ja, status, een voorwaarde waaronder de statuscompetitie wordt aangemoedigd. Wat dus doet verwachten dat de arbeidsorganisatie niet aan ons welzijn bijdraagt. En dat klopt. Denk aan <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2012/01/verhoogt-werk-ons-welzijn-ja-en-nee.html" target="_blank">Verhoogt werk ons welzijn? Ja en nee</a>. En denk eraan dat de kans op emotionele uitputting van werknemers (burn-out) samenhangt met een gebrek aan autonomie, met overbelasting en met een slecht sociaal klimaat, die alle drie in verband kunnen worden gebracht met de mate van hiërarchie in de organisatie. Zie <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2014/09/een-baan-met-meer-autonomie-geeft.html" target="_blank">Een baan met meer autonomie geeft minder kans op burn-out - Dat pleit voor minder hiërarchie op het werk</a>. </p><p style="text-align: left;">Eric Michael Johnson pleit er daarom voor om ondernemingen meer als coöperaties te organiseren, waarin de werknemers mede-eigenaar zijn. En waarin dus mensen worden aangesproken op hun vermogen en bereidheid tot samenwerking. Waarin niet het statuscompetitiepatroon, maar het gemeenschapspatroon, wordt aangesproken en tot bloei kan komen. Over de voordelen daarvan schreef ik eerder <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2012/06/is-een-cooperatieve-economie-een.html" target="_blank">Is een coöperatieve economie een alternatief voor het kapitalisme?</a> En <a href="https://www.ilo.org/global/topics/cooperatives/publications/WCMS_746781/lang--en/index.htm" target="_blank">er zijn aanwijzingen</a> dat coöperaties naar productiviteit niet onder doen voor gangbare ondernemingen. <br /></p><p style="text-align: left;">Maar daarbovenop zou er nog een ander voordeel kunnen zijn van meer coöperatieve ondernemingen. Een voordeel dat je zou kunnen verwachten op grond van die Stelling 2. Want mensen die in hun arbeidsleven meer met samenwerking, en dus met het gemeenschapspatroon, in aanraking komen, zullen meer door die bril van samenwerking naar de wereld kijken. Bij hen zal het gemeenschapspatroon niet alleen meer worden aangesproken, maar ook zal het worden versterkt. Het zal een uitwerking hebben op hun bredere sociale wereldbeeld. En andersom, zal in een meer hiërarchische onderneming het statuscompetitiepatroon worden versterkt en zich uitbreiden naar hoe mensen naar de sociale wereld kijken.</p><p style="text-align: left;">En precies in die richting wijst de nieuwe studie <a href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/apce.12451?campaign=woletoc" target="_blank">Political spillovers of workplace democracy in Germany</a>, verschenen in <i>Annals of Public and Cooperative Economics</i>. In Duitsland bestaat de mogelijkheid dat werknemers medezeggenschap (<i>Mitbestimmung</i>) krijgen in het ondernemingsbeleid. Ze zijn dan niet alleen vertegenwoordigd in de Ondernemingsraad, maar ook in de Raad van Toezicht, waar ze evenveel stemmen hebben als de aandeelhouders. Die medezeggenschap komt tot stand als werknemers daartoe het initiatief nemen. Dat betekent dat sommige ondernemingen wel en andere niet die medezeggenschap kennen. </p><p style="text-align: left;">In ondernemingen met medezeggenschap van werknemers bestaat dus een vorm van democratie. Werknemers kiezen hun vertegenwoordigers, die meebeslissen over het beleid. Je zou het kunnen zien als een tussenvorm tussen de gewone, hiërarchische en de coöperatieve onderneming.</p><p style="text-align: left;">Uit dat nieuwe onderzoek blijkt nu dat de werknemers van ondernemingen met medezeggenschap een significant grotere belangstelling hebben voor de landelijke politiek dan werknemers van ondernemingen zonder die medezeggenschap. Dat is een aanwijzing dat ze zich meer betrokken voelen bij de landelijke democratie. Het democratisch burgerschap is bij hen meer ontwikkeld. Er zijn kennelijk "politieke spill-over effecten" van het deelnemen aan en ervaren van de democratie in de eigen onderneming. Het verband blijft bestaan bij statistische controle voor een groot aantal variabelen, zoals hoogte van het salaris, omvang en aard van het dienstverband, bedrijfsgrootte, bedrijfstak, leeftijd, en opleiding.</p><p style="text-align: left;">Kortom, democratie op ondernemingsniveau draagt bij aan de kwaliteit van de democratie op het landelijke niveau. Ervaringen met democratie in het ene domein dragen bij aan de democratische gezindheid in het andere domein. In aanraking komen met het gemeenschapspatroon heeft een zich uitbreidend effect op datzelfde patroon. </p><p style="text-align: left;">Wetgeving die democratie binnen ondernemingen mogelijk maakt, kun je dus zien als een belangrijke sociale hervorming. Die eraan bijdraagt dat het gemeenschapspatroon wordt versterkt en het statuscompetitiepatroon wordt teruggedrongen. <br /></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-56043547472760513772024-02-05T13:33:00.007+01:002024-03-01T15:29:28.451+01:00Een sociaalwetenschappelijk zicht op hoe Nederlanders reageerden op de Duitse Bezetting - 16<p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Er ontstonden na de inval door de Duitsers in 1940 natuurlijk, zacht gezegd, problemen met de rechtsstatelijkheid van het overheidshandelen. Maar voor ik daar op inga, is het interessant om een uitstapje te maken naar het heden en naar de huidige problemen met rechtstatelijkheid. Destijds kwamen de bedreigingen van buiten ons land binnen, en hadden Nederlanders zich daartoe te verhouden, nu zijn ze intern ontstaan. En hebben we opnieuw onder ogen te zien hoe Nederlanders zich daartoe te verhouden.<br /></p><p>In de Nederlandse politiek bestaan er nu, in 2024, zorgen over de rechtsstatelijkheid. Die waren er al wat langer, maar sinds de PVV, de eenmanspartij van Geert Wilders, bij de verkiezingen van 22 november vorig jaar de grootste partij is geworden, zijn die zorgen acuut. Drie partijen, de VVD, het NSC en de BBB hebben zich bereid verklaard met de PVV een informatieronde aan te gaan over de vorming van een nieuwe regering.</p><p>Een aangekondigd onderdeel van die informatieronde is een gesprek over de rechtsstatelijke voorwaarden. Geert Wilders heeft laten weten bereid te zijn om delen van zijn verkiezingsprogramma die in strijd zijn met de Grondwet "in de ijskast te zetten". Inmiddels lijkt het dat de vier partijen al inhoudelijk onderhandelen en is het onduidelijk wat dat gesprek over rechtsstatelijkheid heeft opgeleverd. Hoewel <a href="https://nos.nl/collectie/13962/artikel/2507225-kabinetsformatie-onder-hoogspanning-grote-twijfels-bij-nsc" target="_blank">volgens het laatste nieuws</a> de spanningen tussen de partijen hoog oplopen en de uitkomst onzeker is.<br /></p><p>Op de website <a href="https://www.nederlandrechtsstaat.nl/democratie-en-vrijheid-vergen-weerbare-rechtsstaat-en-intrekking-initiatiefwetsvoorstel/" target="_blank">Nederland Rechtsstaat. Over Grondwet en rechtsstaa</a>t wordt een en ander als problematisch beschouwd:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Problematisch, omdat partij(leider) Wilders zegt zijn
antirechtsstatelijke plannen slechts te ‘parkeren’, waarmee hij er geen
inhoudelijk afstand van neemt en hen desgewenst op elk geschikt moment
verder kan brengen. Daarnaast zijn de toezeggingen ongeloofwaardig, want
slechts gedaan in het reële vooruitzicht van regeringsdeelname en
mogelijk zelfs het premierschap, dat volgens Wilders nu eenmaal – op
zich zelf waar – ‘een andere rolinvulling’ verlangt dan die van een
oppositieleider. Bovenal staat Wilders’ tijdelijke ‘inkeer’ haaks op
zijn huidige verkiezingsprogramma en zijn twintigjarige
antirechtsstatelijke agenda. Deze agenda blijkt uit onder andere uit
zijn film Fitna, uitlatingen waarvoor hij zelfs strafrechtelijk is
veroordeeld, alle eerdere verkiezingsprogramma’s en het parlementaire
handwerk van moties en zelfs initiatiefwetsvoorstellen.</p><p>Geert Wilders heeft <a href="https://nos.nl/collectie/13962/artikel/2504149-pvv-trekt-drie-anti-islamwetsvoorstellen-in" target="_blank">inmiddels laten weten</a> drie van zulke initiatiefwetsvoorstellen in te trekken. Het gaat om voorstellen voor een verbod op islamitische uitingen (zoals moskeebezoek, bezit van een koran), een verbod op meervoudige nationaliteiten bij ambtsdragers en het ontnemen van het kiesrecht bij mensen met een dubbel paspoort en een voorstel voor "administratieve detentie". Die voorstellen dateren al van 2018, maar hebben tot nu toe weinig aandacht getrokken. </p><p>Het is een gunstige bijkomstigheid dat ze die aandacht nu wel krijgen. Want ze laten open en bloot zien wat dat narcistische rechts-extremisme inhoudt: het ontnemen van rechten aan een bevolkingsgroep en het buiten werking stellen van de onafhankelijke rechtspraak. Narcisten zien altijd vijanden, die om te beginnen rechteloos moeten worden gemaakt, en en ze verdragen het niet dat hun handelen door een onafhankelijke rechter beoordeeld zou kunnen worden.<br /></p><p>Hoe geloofwaardig het intrekken van die voorstellen is, zou iedereen zich behoren af te vragen:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">De decennialange systematisch opgebouwde anti-islamagenda en concrete
stappen ter realisering daarvan duiden op een structurele wens tot
invoering van een parallelle samenleving en een parallel rechtssysteem.
Daarmee komt strijdigheid met de openbare orde in het vizier. De
vrijheid van politieke partijen gaat erg ver, maar kent zijn grenzen, zo
heeft ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens herhaaldelijk
benadrukt. </p><p style="text-align: left;">Wat Wilders drijft is zonder meer een obsessie met de islam en een obsessie is niet iets wat je even kunt uitgummen. En kunt inruilen voor "andere prioriteiten". Want "<a href="https://nos.nl/nieuwsuur/collectie/13961/artikel/2497859-wilders-over-islam-standpunten-prioriteiten-liggen-bij-andere-zaken" target="_blank">De islam zal nooit uit ons DNA gaan</a>..".</p><p style="text-align: left;">Er wordt dus nu onderhandeld over de vorming van een regering met een partij die antirechtsstatelijke opvattingen in zijn DNA heeft, maar die nu even geen prioriteit geeft.</p><p style="text-align: left;">Het is zacht gezegd problematisch.</p><p style="text-align: left;">Ook al doordat we dit probleem na de Tweede Wereldoorlog niet eerder hebben meegemaakt. Het brengt de gedachten terug naar wat er gebeurde nadat de Duitsers, dat wil zeggen het nazibewind van Adolf Hitler, die meteen nadat hij aan de macht kwam de democratische rechtsstaat afschafte, ons land waren binnengevallen. Terwijl nu de rechtsstaat van binnenuit wordt bedreigd, was dat toen het geval door een bezetter van buitenaf. </p><p style="text-align: left;">Over hoe dat concreet in zijn werk ging, kunnen we weer te rade gaan bij Rob Bakkers <a href="https://verbum.nl/boekhouders-van-de-holocaust/" target="_blank">Boekhouders van de Holocaust. Nederlandse ambtenaren en de collaboratie</a>. Nadat de Nederlandse regering en het koningshuis het land waren ontvlucht, ontbonden de Bezetters de democratie, dat wil zeggen, de volksvertegenwoordiging. Maar in feite waren de rest van het Nederlandse bestuur, de bestaande wetten en de rechtspraak nog intact. Of beter, was de status ervan vooralsnog onduidelijk. Er was nog de Grondwet, er was de <a href="file:///C:/Users/henkd/Downloads/toespraak_geert_corstens_17_november_2011.pdf" target="_blank">Hoge Raad</a>, er waren rechters, er was de politiemacht, maar wat hield dat alles nog in?<br /></p><p style="text-align: left;">Hoewel er al eerder incidentele aanwijzingen waren welke kant het zou opgaan, werd het eind augustus 1940 duidelijk wat het Duitse bewind voor de rechtsstatelijkheid inhield. Toen liet Wimmer, de Duitse toezichthouder op het Nederlandse bestuur, aan de Secretarissen-generaal van de ministeries weten dat ze geen Joden meer in overheidsdienst mochten aannemen en dat ze de Joden die al in overheidsdienst waren, niet meer mochten bevorderen. </p><p style="text-align: left;">Daar werd intern eerst nog als bezwaar besproken dat er geen eenduidige definitie bestond van het begrip Joods. Rob Bakker (p. 141-142):</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Totdat de secretarissen-generaal enkele dagen later ontdekten dat dit onderscheid ten aanzien van overheidsfuncties tegen artikel 5 van de Grondwet indruiste: ('Iedere Nederlander is tot elke landsbediening benoembaar.'). De notulen verluidden dat het volgens de Grondwet 'onmogelijk was om mee te werken, art. 176 liet daarover geen twijfel bestaan'.</p><p style="text-align: left;">Opvallend dat men een paar dagen nodig had om dit te ontdekken. Maar eveneens opvallend dat nog van de geldigheid van de Grondwet werd uitgegaan.</p><p style="text-align: left;">Wat te doen? De poot stijf houden en ronduit weigeren om de maatregel uit te voeren?</p><p style="text-align: left;">Nee, dat was niet waartoe werd besloten. Er ging een brief naar Wimmer waarin op de grondwettelijke bezwaren werd gewezen. Maar vergezeld van een advies over hoe die bezwaren zouden kunnen worden omzeild! Als de <i>Reichskommisar</i> (Seiss-Inquart) een verordening uitvaardigde, dan zou er geen probleem zijn. <br /></p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Dat was voor Wimmer geen bezwaar en hij verordende op 6 september dat er voorlopig geen benoemingen werden gedaan. Dus geen Joodse benoemingen. Met die strekking ging het College van SG akkoord. Een week later kwam Seyss-Inquart met een eigen verdergaande verordening inhoudende dat aanstelling en nu ook ontslag konden worden geregeld 'in afwijking van het geldende recht'. Artikel 5 van de Grondwet was nu officieel opgeheven. Het departement van Binnenlandse Zaken stuurde op 30 september 1940 een brief naar het gehele overheidsapparaat met de melding van het verbod om Joden te benoemen of te bevorderen in een overheidsfunctie. Het bericht werd verzonden als Duitse verordening nr. 108/1940, als 'maatregel op administratief-rechtelijk gebied.'</p><p style="text-align: left;">Zo werd stapsgewijs het decor van loyale samenwerking met de Bezetter verder opgetrokken. Het Nederlandse ambtenarenapparaat lag niet dwars, maar ging meehelpen bij de uitvoering van de anti-Joodse maatregelen van de Duitse bezetter. Wat volgens de Grondwet voor onmogelijk werd gehouden, werd een 'maatregel op administratief-rechtelijk gebied'.<br /></p><p style="text-align: left;">In het volgende bericht meer over de afbraak van de rechtsstatelijkheid, meer in het bijzonder over de rol van het hoogste Nederlandse rechtscollege, de Hoge Raad. Die afbraak kwam weliswaar van buiten, maar er werd van binnenuit niet moeilijk over gedaan of zelfs aan meegewerkt. </p><p style="text-align: left;">Wat precies de voorwaarden zijn waaronder zo'n proces van inschikkelijkheid en zelfs collaboratie zich kan gaan afspelen, dat blijft een indringend sociaalwetenschappelijke vraagstuk. En dus een actueel vraagstuk. <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/03/gewenning-aan-het-kwaad-een.html" target="_blank">Hier het vervolg</a>.<br /></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-4156710928108468912024-01-31T14:53:00.000+01:002024-01-31T14:53:30.082+01:00Een sociaalwetenschappelijk zicht op hoe Nederlanders reageerden op de Duitse Bezetting - 15<p>Hoe moet dat voor Nederlanders geweest zijn, nadat in mei 1940 de Duitsers ons land binnenvielen, de binnenstad van Rotterdam bombardeerden en na de snelle capitulatie van het Nederlandse leger het land bezetten en het bestuur overnamen? Nadat het koningshuis en de regering naar Engeland waren gevlucht? En nadat wat er over was van het nationale bestuur, het College van
Secretarissen-generaals van de ministeries, zich publiekelijk bereid had verklaard tot <i>loyalster Zusammenarbeit mit den deutschen Besätzungsbehörden</i>? <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/01/een-sociaalwetenschappelijk-zicht-op.html" target="_blank">Hier het vorige bericht</a>.</p><p>Als je land gewelddadig bezet wordt door een vreemde mogendheid, waar een dictator het volk ophitst tegen de Joden en andere "vijanden van het volk", dan kun je dat wel een traumatische ervaring noemen. Daar kun je verschillend op reageren, maar het lijkt aannemelijk dat de reactie van het je terugtrekken, van de immobilisatie, werd versterkt door de boodschap die van hogerhand werd verspreid. Want die boodschap was moeilijk anders uit te leggen dan als een oproep om je bij de nieuwe stand van zaken neer te leggen. Hoewel bekend was of kon zijn dat de bezetter kwaadaardige bedoelingen had, waarom anders de vlucht van koningshuis en regering?, werd opgeroepen tot berusting, ja, zelfs samenwerking.</p><p>Daarmee was er dus een decor opgetrokken waartegen je de reacties van de Nederlanders moet begrijpen. Dus ook de reacties op de anti-Joodse maatregelen die al spoedig volgden.</p><p>Toevallig ben ik aan het lezen in <a href="https://www.uitgeverijbalans.nl/boeken/etty-hillesum/" target="_blank">Etty Hillesum, Het verhaal van haar leven</a> van Judith Koelemeijer. (Met dank aan Colette de Groot van <a href="https://www.mhoom.com/nl/webshop/" target="_blank">MHOOM</a>, die mij het boek uitleende.) </p><p>Etty Hillesum (Middelburg, 1914 - Auschwitz, ca. 30 november 1943) begon in Amsterdam op 9 maart 1941 met het schrijven van een dagboek, waarvan een groot deel in 1981 werd uitgegeven (<a href="https://www.uitgeverijbalans.nl/boeken/het-verstoorde-leven/" target="_blank">Het verstoorde leven</a>). </p><p>Judith Koelemeijer vertelt (p.49-51) dat Etty zich op 19 maart van dat jaar liet registreren als "van joodschen bloede" omdat de bezetter zulks had verordend. De vervolging en de moord op de Nederlandse Joden begon met deze maatregel. Die onschuldig oogde, of beter die kennelijk als onbeduidend werd opgevat:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Op 19 maart ging ze naar een lager school bij haar in de buurt om zich te melden. Ze zag er geen kwaad in en leek weinig doordrongen van wat de aanmelding voor haar persoonlijk kon betekenen. (...)</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">'Zojuist even aangifte gedaan van m'n uitverkoren bloedsomloop,' noteerde Etty na de registratie in haar dagboek. 'Dat Hollandse volk is me zeer dierbaar.' (...)</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">De Nederlandse klerken achter de tafel in het klaslokaal behandelden de 'merkwaardige zaak' met een 'zeldzame gedistingeerdheid, begrip en zeer beschaafde humor.' Geen medelijden, maar 'bijzondere zachtheid en menselijkheid ging er van die paar mensen met hun kantoorgezichten uit.' Alsof ze de spreekkamer van een dokter binnenkwam; er klonk geen luid woord en alles ging even geruisloos en plezierig. Wat haar vooral trof, was de 'affectloosheid waarmee die paar Hollanders tegenover dat stukje Jodendom stonden.' (...)</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Op 1 oktober 1941 werd een overzicht van alle aanmeldingen gemaakt door de Rijksinspectie van de bevolkingsregisters. Vrijwel alle Nederlandse Joden hadden zich keurig laten registreren. (...)</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Er werd erg hard gewerkt door de betreffende ambtenaren om de registratie voor de beoogde datum rond te krijgen.</p><p style="text-align: left;">En toevallig las ik eergisteren in <a href="https://www.volkskrant.nl/binnenland/dicky-baars-is-100-jaar-ik-heb-geleerd-dat-het-vrederijk-gods-op-aarde-zal-komen-maar-ik-zie-er-geen-moer-van~b49e4274/" target="_blank">het interview dat Marjon Bolwijn in de Volkskrant had</a> met de 100-jarige Dicky Baars:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">'In 1940 haalde ik mijn HBS-diploma. De oorlog was uitgebroken, in die tijd was het niet makkelijk om aan werk te komen. (...) Ik besloot een opleiding steno en typen te volgen. In december van datzelfde jaar ontsloeg de Rijksverzekeringsbank alle Joodse ambtenaren en kon ik als ponstypiste de plaats innemen van een Joods meisje. Haar naam zal ik nooit vergeten: Doortje Liehman,'</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><b>Hoe vond u het om haar plaats in te nemen? </b><br /></p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">'Heel belastend. Pas anderhalf jaar nadat ik haar baan had overgenomen, begon mij te dagen wat er met Joden gebeurde.'</p><p>Twee indringende inkijkjes in het Nederland van 1940. Er was in het geheel geen sprake van dat Nederlandse ambtenaren weigerden om aan die registratie van hun Joodse landgenoten mee te werken. En er was in het geheel geen sprake van dat de Rijksverzekeringsbank of andere instellingen weigerden om hun Joodse medewerkers te ontslaan. Gebeurtenissen die naadloos opgingen in dat decor van <i>loyalster Zusammenarbeit mit den deutschen Besätzungsbehörden.</i></p><p>Meer in volgende berichten<i>,</i> dan weer aan de hand van Rob Bakkers <a href="https://verbum.nl/boekhouders-van-de-holocaust/" target="_blank">Boekhouders van de Holocaust. Nederlandse ambtenaren en de Holocaust.</a></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-55722046976674694442024-01-30T15:56:00.002+01:002024-01-30T16:00:51.534+01:00Ja, er zijn goede redenen om te verwachten dat het binnenkort met Trump is afgelopen<p>Weten we inderdaad binnenkort hoe het met Trump zal aflopen? Dat het niet lang meer zal duren, daarmee besloot ik het bericht <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/01/het-patroon-van-de-kwaadaardige-narcist.html" target="_blank">Het patroon van de kwaadaardige narcist die aan de macht komt en de nederlaag moet ondergaan. Over Hitler en Trump</a> van vier dagen geleden. </p><p>Eén reden om te verwachten dat het niet lang meer zal duren, is dat Trump strafrechtelijk vervolgd wordt. <a href="https://www.citizensforethics.org/reports-investigations/crew-reports/trumps-91-criminal-charges-and-where-they-stand/" target="_blank">CREW geeft het volledige overzicht</a> van de 91 aanklachten die er in de vier strafzaken tegen hem lopen. Die gaan over zijn pogingen om de resultaten van de verkiezingen van 2020 terzijde te schuiven en om in te grijpen in de verkiezingen in de staat Georgia, <span class="HwtZe" lang="nl"><span class="jCAhz ChMk0b"><span class="ryNqvb">het vervalsen van zakelijke gegevens in New York en het verkeerd omgaan met geheime gegevens na het verlaten van het presidentschap. </span></span></span></p><p><span class="HwtZe" lang="nl"><span class="jCAhz ChMk0b"><span class="ryNqvb">Daarnaast loopt er nog een civiele zaak tegen hem, zijn zoons en de Trump-onderneming wegens fraude. De rechter heeft al vastgesteld dat fraude heeft plaatsgevonden. De openbaar aanklager eiste een boete ter hoogte van</span></span></span><span class="HwtZe" lang="nl"><span class="jCAhz ChMk0b"><span class="ryNqvb"> 370 miljoen dollar, een verbod om nog zaken te doen in New York, waardoor de Trump Tower en de rest van zijn bezittingen aan hem zullen worden onttrokken. <a href="https://www.nytimes.com/2024/01/29/nyregion/trump-fraud-trial-report.html" target="_blank">De uitspraak volgt binnenkort</a>. </span></span></span></p><p><span class="HwtZe" lang="nl"><span class="jCAhz ChMk0b"><span class="ryNqvb">Bovendien is Trump in<a href="https://nos.nl/artikel/2506413-trump-moet-e-jean-carroll-nog-eens-83-miljoen-betalen-wegens-smaad" target="_blank"> twee civiele rechtszaken </a>al veroordeeld tot het betalen van schadevergoedingen van 5 miljoen en 83,3 miljoen dollar wegens seksueel misbruik en smaad. </span></span></span></p><p><span class="HwtZe" lang="nl"><span class="jCAhz ChMk0b"><span class="ryNqvb">Alles wijst erop dat het recht zijn loop zal hebben. De Amerikaanse aanklagers en de rechters doen het werk dat van hen in een democratie verwacht mag worden.</span></span></span></p><p><span class="HwtZe" lang="nl"><span class="jCAhz ChMk0b"><span class="ryNqvb">Maar er is nog een tweede reden. Het Hooggerechtshof van de staat Colorado besloot dat Trump op grond van het Veertiende Amendement van de Grondwet niet tot de presidentsverkiezingen mag worden toegelaten. Dit vanwege zijn aanstichting tot en betrokkenheid bij de gewelddadige pogingen op 6 januari 2021 om de effectuering van de verkiezingsuitslag tegen te houden. De zaak ligt nu bij het federale Hooggerechtshof, dat daar binnenkort, op 8 februari, een hoorzitting aan zal wijden. </span></span></span></p><p><span class="HwtZe" lang="nl"><span class="jCAhz ChMk0b"><span class="ryNqvb">De hoog in aanzien staande conservatieve federale oud-rechter </span></span></span>J. Michael Luttig dringt er bij het Hof op aan om inderdaad Trump van de verkiezingen uit te sluiten: <a href="https://edition.cnn.com/2024/01/29/politics/luttig-conway-supreme-court-trump-insurrection/index.html" target="_blank">Retired conservative federal judge urges Supreme Court to disqualify Trump from office</a>. </p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">“Trump incited, and therefore engaged in, an armed insurrection against
the Constitution’s express and foundational mandates that require the
peaceful transfer of executive power to a newly-elected President,” the
brief said. “In doing so, Mr. Trump disqualified himself under Section 3
(of the Constitution).” </p><p style="text-align: left;">Hetzelfde deden drie vroegere Republikeinse gouverneurs: <a href="https://newrepublic.com/article/178545/trump-disqualified-14th-amendment-lonely-republicans" target="_blank">Meet the Lonely Republicans Willing to Say It: Trump Is Disqualified</a>. </p><p style="text-align: left;">Lees ook wat er op <i>The Conversation</i> over wordt geschreven: <a href="https://theconversation.com/why-14th-amendment-bars-trump-from-office-a-constitutional-law-scholar-explains-principle-behind-colorado-supreme-court-ruling-219763" target="_blank">Why 14th Amendment bars Trump from office: A constitutional law scholar explains principle behind Colorado Supreme Court ruling</a>.</p><p style="text-align: left;">Ja, er zijn goede redenen om te verwachten dat het binnenkort met Trump is afgelopen. </p><p style="text-align: left;">Blijft natuurlijk de vraag hoe de kwaadaardige narcist Donald Trump op die absolute nederlaag zal reageren. En hoeveel kwaad hij daarbij nog zal aanrichten. <br /></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-29219435924969775362024-01-29T16:44:00.004+01:002024-01-31T14:54:48.988+01:00Een sociaalwetenschappelijk zicht op hoe Nederlanders reageerden op de Duitse Bezetting - 14<p>Gisteren was er de jaarlijkse nationale Holocaust-herdenking. Een goede aanleiding om de draad weer op te pakken over een sociaalwetenschappelijk zicht op de vraag hoe Nederlanders reageerden op de Duitse Bezetting van 1940 tot 1945. In <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/06/een-sociaalwetenschappelijk-zicht-op_28.html" target="_blank">het laatste bericht van die draad</a> ging het erover dat de sociale onveiligheid die de Duitsers met hun inval en bezetting bij de Nederlandse bevolking teweegbracht, bij een groot deel van het volk de immobilisatiereactie moet hebben uitgelokt: Ik citeer uit dat vorige bericht:<br /></p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Alles wijst erop dat die terugtrekkingsreactie onder de bevolking
algemeen was. En alles wijst erop dat hij versterkt en zelfs
gelegitimeerd werd door de reacties van het koningshuis en de regering,
die het land ontvluchtten, en van de hoogste ambtenaren en het
ambtenarenapparaat, die zich bij de bezetting en het buiten werking
stellen van de parlementaire democratie neerlegden, in functie bleven en
zelfs met de bezetter samenwerkten. Die onderdanigheid op het hoogste
niveau moet op de rest van de bevolking grote invloed hebben gehad. Rob
Bakker (<a href="https://verbum.nl/boekhouders-van-de-holocaust/" target="_blank">Boekhouders van de Holocaust</a>) citeert op p. 66 socioloog Cor Lammers (<a href="https://www.boekwinkeltjes.nl/b/177000455/Vreemde-overheersing-bezetten-en-bezetting-in-sociologisch-perspectief/" target="_blank">Vreemde overheersing. Bezetten en bezetting in sociologisch perspectief</a>):</p><p style="margin-left: 80px; text-align: left;">Zolang
onze topambtenaren en topindustriëlen hun daarin voorgingen, waren in
de periode 1940-1945 hun ondergeschikten en veel andere brave
Nederlanders maar al te gauw geneigd op gezag van deze nationale elites
aan te nemen dat het moreel verantwoord was je te houden aan Duitse
verordeningen en aanwijzingen.</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">"Moreel
verantwoord". Eigenlijk zou je je behoren te verzetten, maar nog los van
de praktische haalbaarheid daarvan, kwam er van hogerhand de boodschap
dat het afzien van verzet moreel viel te billijken.</p><p style="text-align: left;">Daarmee is het decor geschilderd waartegen je de reactie van verreweg de meeste Nederlanders op de Duitse maatregelen tegen hun Joodse landgenoten kunt verklaren, Zo'n (poging tot) verklaring is van groot belang, maar hoeft natuurlijk geenszins in te houden dat je die reactie ook zou kunnen billijken. </p><p style="text-align: left;">Mensen kunnen op een bedreiging ook reageren met een vecht- of een vluchtreactie. Maar na de Duitse inval overheerste de immobilisatie- of terugtrekkingsreactie. In extreme gevallen kan die gepaard gaan met een verminderd bewustzijn. Hoe vaak dat gebeurde weten we natuurlijk niet. In de meeste gevallen zullen mensen echter de behoefte hebben gehad om hun passiviteit en lijdzaamheid te rechtvaardigen. </p><p style="text-align: left;">Daarbij zal een grote rol gespeeld hebben wat mensen anderen zagen doen. Doordat er slechts een kleine minderheid van naar schatting zo'n vijf procent actief werd in het verzet, waren ook maar weinigen daarvan goed op de hoogte. De neiging tot terugtrekking moet dus versterkt zijn door de indruk dat die reactie algemeen was. </p><p style="text-align: left;">En, zoals gezegd, door de die boodschap van hogerhand. Er was geen enkele oproep tot verzet, sterker, wat er over was van het nationale bestuur, het College van
Secretarissen-generaals van de ministeries, verklaarde zich
publiekelijk bereid tot <i>loyalster Zusammenarbeit mit den deutschen Besätzungsbehörden</i>. </p><p style="text-align: left;">Achteraf gezien kun je zeggen dat daarmee het lot van de Joodse landgenoten al was bezegeld. </p><p style="text-align: left;">Over het lot van Joden in Duitsland moet onder de Nederlandse bevolking al veel bekend zijn geweest, Al in 1935 waren daar de <a href="https://historiek.net/neurenberger-rassenwetten-1935/2314/" target="_blank">Neurenberger Rassenwetten</a> uitgevaardigd, die de Joden grotendeels rechteloos maakten. Er waren al de vele gewelddadige acties tegen Joden en hun bezittingen geweest, culminerend in het <i>Schicksalsjahr</i> 1938 (Hoofdstuk 8 in <a href="https://www.hamburger-edition.de/buecher-e-books/artikel-detail/d/2287/volksgemeinschaft-als-selbstermachtigung-print/10/" target="_blank">Michael Wildt, Volksgemeinschaft als Selbstermächtigung. Gewalt gegen Juden in der deutschen Provinz, 1919 - 1939</a>). En er waren al zo'n <a href="https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/de-on-mogelijkheden-om-te-vluchten-joodse-emigratie-1933-1942/" target="_blank">30.000 Joodse vluchtelingen geweest</a> die zich aan de grens hadden gemeld.</p><p style="text-align: left;">Aanvankelijk kon nog gehoopt worden dat het in Nederland zo'n vaart niet zou lopen. De Bezetter had de Oostenrijkse jurist Friedrich Wimmer aangesteld als toezichthouder op het Nederlandse binnenlands bestuur. Die moet bij de aanvang van de bezetting tegenover de Secretarissen-generaal verklaard hebben dat "er geen Joods vraagstuk voor de Duitse bezetter in dit land bestond". Maar al snel veranderde dat omdat "de omstandigheden waren veranderd" (Rob Bakker, p. 139). </p><p style="text-align: left;">Hoe dan ook, Rob Bakker vertelt (p. 135-137) hoe al voor de eerste anti-Joodse maatregelen er Nederlanders waren die daarop vooruit liepen, die bereid waren "te werken in de geest van de <i>Führer</i>":</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Nog voor enige officiële Duitse verordening werd geïntroduceerd kregen Joodse medewerkers van de Luchtbeschermingsdienst al te horen "dat ze niet meer hoefden te komen", In Eindhoven werd deze maatregel al van kracht op 14 mei 1940, dus zelfs nog vóór de capitulatie. De publieke omroep AVRO ontsloeg in mei 1940 alle Joodse medewerkers. (...)</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Een commissie van Justitie die in juli 1940 nieuwe politie-officieren selecteerde, hield ongevraagd als richtlijn aan dat Joden voor dergelijke benoemingen niet meer in aanmerking kwamen. Dat was voordat de Duitsers het politieapparaat omvormden naar hun wensen. (...)</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">Een eerste café met anti-Joodse plakkaten in Den Haag stuitte nog op een veto van burgemeester en wethouders, maar na een paar maanden, te beginnen in Amsterdam, hing het overal in het land al snel vol met bordjes "Joden niet gewenst".<br /></p><p style="text-align: left;">Dat het na de Duitse inval en de capitulatie enige tijd duurde voor er georganiseerd verzet ontstond, valt natuurlijk goed te begrijpen. Maar dat er al vrijwel meteen door sommigen op anti-Joodse maatregelen werd vooruitgelopen, dat gaat zelfs verder dan lijdzaamheid. </p><p style="text-align: left;">En dat beloofde natuurlijk niet veel goeds. Wordt vervolgd. <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/01/een-sociaalwetenschappelijk-zicht-op_31.html" target="_blank">Hier het vervolg</a>.<br /></p><p></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-62438817715717025312024-01-26T16:20:00.000+01:002024-01-26T16:20:00.151+01:00Het patroon van de kwaadaardige narcist die aan de macht komt en de nederlaag moet ondergaan. Over Hitler en Trump.<p>Een kwaadaardige narcist neemt de werkelijkheid waar onder de vooronderstelling van zijn niet te evenaren, laat staan te overtreffen, grootsheid en genialiteit. Van die vooronderstelling is hij zich nauwelijks bewust, in die zin dat hij er niet over reflecteert. Maar de vooronderstelde voortreffelijkheid stuurt wel zijn waarneming en zijn gedrag, dat wil zeggen, zijn reacties op waarnemingen. </p><p>Alles is in orde als die waarnemingen hem in zijn vooronderstelling bevestigen. Maar als waarnemingen ermee in strijd zijn en hij zich er toch niet aan kan onttrekken, dan is er de allesoverheersende onzekerheid en onveiligheid die alleen maar door heftige agressie kan worden weggenomen. Twijfel en reflectie moeten meteen de kop worden ingedrukt. </p><p>Die agressie is dus altijd extern gericht. Op degenen die zijn grootsheid en genialiteit in twijfel trekken. Dat zijn "vijanden", of "verraders" als ze zijn ware aard zijn gaan onderkennen. En vijanden en verraders moeten om te beginnen worden beledigd en gekleineerd en uiteindelijk worden vernietigd.</p><p>Kwaadaardig narcisme, en de sociale configuratie die eruit voortkomt, is de meest extreme uitingsvorm is van het statuscompetitiepatroon. Dat patroon bepaalt de motivaties van alle betrokkenen, van de narcist zelf, zijn wil tot overheersen, van zijn volgelingen, hun wens om op die overheersing mee te liften, en van zijn slachtoffers, hun onderdanigheid (de "immobilisatiereactie") of hun pogingen zich uit de voeten te maken (de vluchtreactie) of hun pogingen tot verzet (de vechtreactie).</p><p>Doordat het hele scala van gemeenschap en statuscompetitie nu eenmaal in de populatie voorkomt, zijn er altijd kwaadaardige narcisten in het bestand aanwezig. Die kunnen op de kleine schaal van de persoonlijke relaties veel kwaad aanrichten, maar vaak zijn er dan genoeg betrokken "omstanders" die grenzen stellen.</p><p>Dat ligt anders als de kwaadaardige narcist in staat is te opereren op het niveau van de nationale staat. Dan kan er een proces in werking treden dat onnoemelijk veel slachtoffers maakt en pas kan worden afgesloten als de kwaadaardige narcist de volstrekte nederlaag wordt toegebracht.<br /></p><p>Natuurlijk denken we dan meteen aan Adolf Hitler, zijn veroveringsoorlogen en de Holocaust. Tot vandaag de dag beschrijven historici hoe dat alles precies in zijn werk ging. Hoe Hitlers gekte de rampzalige combinatie van overtuigingskracht en incompetentie teweegbracht, die pas na de totale barbarij eindigde in zijn nederlaag en zijn zelfmoord. </p><p>Dat was een nederlaag tegen de legers van de Geallieerden. </p><p>We zien nu onder onze ogen hoe zich het proces voltrekt van een andere kwaadaardige narcist, Donald Trump, die de nederlaag ziet naderen in zijn strijd tegen de Amerikaanse democratie en rechtsstaat. </p><p>Net als Hitler tot een paar dagen voor het einde bleef fantaseren over al verslagen legereenheden die toch nog de vijand de beslissende slag zouden toebrengen, zo fantaseert Trump over hoe hij na zijn herverkiezing de democratie zal afschaffen en als alleenheerser al zijn vijanden zal uitschakelen.</p><p>En net als de gekte van Hitler, die er natuurlijk altijd al geweest was, voor de kleine kring van zijn vertrouwden, waarin hij zich steeds meer had teruggetrokken, niet meer viel te ontkennen, laat de gekte van Trump, die de publiciteit en de aandacht zo nodig heeft, zich in alle rauwheid aan ons allen zien. </p><p>Hoe het met Trump precies afloopt, dat weten we natuurlijk niet. Maar lang kan het niet meer duren.<br /></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-59234773847083014992024-01-24T13:32:00.004+01:002024-01-24T17:21:17.232+01:00Over dialoog, debat, vooronderstellingen en zicht op de werkelijkheid. En over David Bohm - Deel 2<p style="margin-left: 40px; text-align: left;"> Mijn LinkedIn-Nieuwsbrief van deze week.</p><h3 class="ember-view" id="ember1561">
Het cruciale belang van sociale (on)veiligheid voor menselijke gedrag
</h3>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1562">
We zijn dus evolutionair toegerust met de neiging en het
vermogen om onze omgeving te scannen op onveiligheid en vijandelijkheid
dan wel veiligheid en zorgzaamheid. Dat vermogen "ligt klaar" om bij de
geboorte te worden geactiveerd en stuurt ons gedrag gedurende onze
levensloop. De ervaringen die we opdoen worden opgeslagen en "ingedeeld"
langs de dimensie van veiligheid - onveiligheid. Dat alles natuurlijk
met het "doel" om op veiligheid te reageren met gemeenschapsgedrag
(samenwerking, anderen bijstaan) en op onveiligheid met
statuscompetitiegedrag (zelfverdediging door te pogen anderen te
intimideren en als dat niet lukt, proberen de schade van geïntimideerd
worden te beperken).<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1563">
Die opgeslagen ervaringen dragen we bij ons als
vooronderstellingen over hoe de wereld in elkaar zit. Globaal, over hoe
veilig of onveilig de wereld is of specifieker, waar en wanneer je
veiligheid of onveiligheid mag verwachten. Zijn mensen in het algemeen
te vertrouwen of niet? Wie zijn te vertrouwen en wie niet?<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1564">
Doordat ze ons gedrag sturen, beïnvloeden ze vervolgens ook onze
ervaringen. Stel dat je aan een onveilige jeugd de vooronderstelling
hebt overgehouden dat de wereld onveilig is, dan gedraag je je daar naar en
trek je je terug of ga je ervan uit dat aanval altijd de beste
verdediging is. Daardoor verklein je de kans dat je vooronderstelling
wordt gecorrigeerd. Sterker, hij wordt voortdurend bevestigd. De kans is
groot dat je daar ongelukkig van wordt en een psychische aandoening
ontwikkelt, zoals een angststoornis. Waarna een therapeut probeert om je
te leren dat je vooronderstelling misschien niet altijd kloppen. Of je
ontwikkelt je tot een sociopaat of narcist, die vooral anderen
ongelukkig maakt.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1565">
Dit geheel van inzichten komt bekend voor, want ze lagen al besloten in de eerste twee stellingen van de<span class="white-space-pre"> </span><i>Dual Mode</i>-theorie, die ik in 2020 uiteenzette in<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/10/een-sociologie-die-ertoe-doet-een.html" target="_self">Een sociologie die ertoe doet: een realistisch normatief kader voor sociale hervormingen</a>.
Volgens die twee stellingen zijn mensen in hun omgang met anderen
toegerust met gemeenschapsgedrag als reactie op veiligheid en met
statuscompetitiegedrag als reactie op onveiligheid en zorgt het
gemeenschapsgedrag van anderen voor veiligheid. Ik gaf daarin ook een
overzicht van de aanwijzingen die ik toen kende die pleiten voor die
twee stellingen.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1566">
Wat blijkt nu? Dat overzicht was niet volledig. Dat wil zeggen, ik was destijds nog niet op de hoogte van de<span class="white-space-pre"> </span><i>Social Safety Theory</i><span class="white-space-pre"> </span>die
in datzelfde jaar voor het eerst werd uiteengezet door George M.
Slavich in Social Safety Theory: A Biologically Based Evolutionary
Perspective on Life Stress, Health, and Behavior. Dat verscheen in de<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-clinpsy-032816-045159" target="_self"><i>Annual Review of Clinical Psychology (</i></a><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-clinpsy-032816-045159" target="_self">Vol. 16:265-29)</a>.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1567">
Ik werd erop geattendeerd doordat ik het net in<span class="white-space-pre"> </span><i>Current Opinion in Psychology</i><span class="white-space-pre"> </span>verschenen<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://en.x-mol.com/paper/article/1484369432242569216" target="_self">Social
Safety Theory: Understanding Social Stress, Disease Risk, Resilience,
and Behavior During the COVID-19 Pandemic and Beyond</a><span class="white-space-pre"> </span>van
dezelfde auteur onder ogen kreeg. Waarin naar dat artikel uit 2020
wordt verwezen. Dat verscheen in het voorjaar van 2020, zodat ik er
strikt chronologisch bekeken van op de hoogte had kunnen zijn.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1568">
Wat Slavich schrijft komt vrijwel naadloos overeen met wat ik de<span class="white-space-pre"> </span><i>Dual Mode</i>-theorie
noemde. Het verschil is dat Stelling 2 niet expliciet naar voren wordt
gehaald, de stelling dus dat mensen voor elkaar sociale veiligheid
creëren. Ook besteedt Slavich, als<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="http://www.georgeslavich.com/" target="_self">klinisch psycholoog en psychoneuroimmuniloog</a>,
er weinig aandacht aan dat we met zijn allen als samenleving sociale
veiligheid tot stand zouden moeten brengen. Denk aan Stelling 3 van de<span class="white-space-pre"> </span><i>Dual Mode</i>-theorie
(het gemeenschapsevenwicht valt te prefereren boven het
statuscompetitie-evenwicht). Wel geeft Slavich een uitvoerige
neuroimmunilogische onderbouwing, veel uitvoeriger dan ik deed met die
ene verwijzing naar de<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2019/07/de-belichaming-van-de-innerlijk.html" target="_self">polyvagaaltheorie van Stephen W. Porges</a>.
</p>
<h3 class="ember-view" id="ember1569">
David Bohms onderscheid tussen participerend denken en letterlijk denken
</h3>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1570">
David Bohm wijst erop dat wij mensen, anders dan andere dieren,
de wereld om ons heen, maar ook onszelf en ons denken, op een heel
bepaalde manier waarnemen. Namelijk door het filter van onze
vooronderstellingen. Vooronderstellingen waarmee we geboren werden en
die we gedurende onze levensloop op grond van de ervaringen die we
opdoen hebben bijgesteld en uitgebreid.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1571">
Dat eerste hebben we nog gemeen met andere dieren, maar dat
laatste doen wij op een unieke manier, doordat wij vroeg in ons leven de
stap maken naar zelfbewustzijn en waarschijnlijk gelijk daarmee taal
aanleren. Dat gemeenschappelijke met andere dieren bestaat eruit dat we,
doordat we levende wezens zijn en dus het resultaat van een
evolutionair proces, erop zijn voorbereid dat de wereld veilig of
onveilig kan zijn en dat het zaak is om veiligheid te zoeken en
onveiligheid te mijden.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1572">
Dat gemeenschappelijke houden we bij ons, maar daar komen, zo
ongeveer aan het einde van ons tweede levensjaar, zelfbewustzijn en taal
bij. Met grote gevolgen, zo groot dat ze moeilijk zijn te overzien. In
feite heeft Bohm het daarover<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2022/01/hoe-we-door-een-dialoog-te-voeren-in.html" target="_self">in zijn boek Dialoog</a>, waarvan ik me aanvankelijk afvroeg of het triviaal of juist heel diepzinnig was.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1573">
Als je iets als diepzinnig ervaart, dan is dat iets niet zo
eenvoudig uit te leggen. Ook niet voor jezelf uit te leggen. Dat moet
dus in kleine stapjes gebeuren, want je kunt het geheel (nog) niet
overzien. Wat nu volgt, dat bestaat dus uit een aantal kleine stapjes na
elkaar. Waarbij bovendien elk stapje voorlopig is en naderhand kan
worden bijgesteld. De lezer, en ikzelf, moeten dus enig geduld hebben
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1574">
Ik begin ermee een aantal passages van Bohm naar voren te halen.
Bohms betoog bestaat uit twee delen, een deel over het feit van die
vooronderstellingen en een deel over de moeilijkheid en noodzaak van
dialoog als mensen met verschillende vooronderstellingen naar de wereld
kijken. Ik blijf voorlopig bij dat eerste deel.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1575">
In hoofdstuk 7 (Participerend denken en het onbegrensde)
onderscheidt Bohm twee soorten denken; het participerend denken en het
letterlijk denken. Dat hoofdstuk begint zo (p. 137):
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1576" style="margin-left: 40px; text-align: left;">
In vroeg-menselijke culturen, en in zekere zin ook nu nog,
bestond er iets wat 'participerend denken' wordt genoemd. Mensen in dit
soort culturen hadden het gevoel dat ze deel uitmaakten van de dingen
die ze zagen - dat alles in de wereld met elkaar verbonden was, en dat
de geest van alle dingen ten diepste één was. Zo leefde onder Eskimo's
de overtuiging dat er veel, heel veel zeehonden waren, maar dat al die
zeehonden een manifestatie waren van de<span class="white-space-pre"> </span><i>ene</i><span class="white-space-pre"> </span>zeehond
- de geest van de zeehond. Die ene zeehond manifesteerde zich in vele
zeehonden. Daarom baden ze tot de geest van de zeehond om zich aan hen
te manifesteren, zodat ze te eten zouden hebben. Ik vermoed dat indianen
uit Amerika de buffel op een vergelijkbare manier zagen. Dit soort
culturen hadden het gevoel dat ze deel uitmaakten van de natuur. En ze
waren er zich scherp van bewust dat ook hun denken deel was van de
werkelijkheid.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1577">
Bohm zal zich hier baseren op antropologische literatuur over de
Eskimo's, maar het boek bevat geen verwijzingen. Dat participerende
slaat er dus op dat die vroege mensen zich onderdeel voelden van, ja,
van wat? Van 'het geheel', de wereld, de natuur. Merk op dat woorden
hier tekort schieten. En dat zal eraan liggen dat er nog geen taal en
zelfbewustzijn bestonden zoals wij die kennen.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1578">
Maar ergens in de mensheidsgeschiedenis veranderde dat. Bohm (p. 138-9):
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1579">
Meer dan een miljoen jaar heeft de mens zo gedacht. In de laatste vijfduizend jaar is ons denken radicaal veranderd.
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1580">
Ook hier weer ontbreekt een verwijzing. Maar het gaat er nu niet
om of die vijfduizend jaar wel of niet klopt. Ergens in de tijd heeft
die verandering plaatsgevonden.
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1581">
Onze hedendaagse cultuur zegt: 'Dat is onzin. Aan dat soort
ideeën geven we geen aandacht meer.' De manier van denken die wij in
onze tijd prefereren, wordt dan ook wel 'letterlijk' denken genoemd.
</blockquote>
<blockquote class="ember-view" id="ember1582">
Letterlijk denken meent dat ons denken een weerspiegeling is van
de werkelijkheid zoals die is - het pretendeert ons te kunnen vertellen
hoe de dingen werkelijk zijn. We zijn geneigd om het te zien als de
beste manier van denken. (...) Owen Barfield heeft het letterlijk denken
wel getypeerd als idolatrie of afgoderij. Een religieus beeld
symboliseert een macht die groter is dan wij of verwijst naar een
bepaalde spirituele kracht. Op den duur wordt dat beeld vereenzelvigd
met die kracht - letterlijk. (...) Je zou kunnen zeggen dat wij onze
woorden en onze gedachten op eenzelfde manier hebben verheven tot
afgodsbeelden. We pretenderen dat ze beschrijvingen van en uitspraken
over de werkelijkheid zijn<span class="white-space-pre"> </span><i>zoals die is</i>.
Maar in werkelijkheid kunnen woorden die pretentie nooit hebben. We
hechten er te veel waarde aan. Taal kan een deel van de werkelijkheid
weergeven, maar nooit de 'gehele' werkelijkheid.
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1583">
Nu hebben we wel een verwijzing. En wel naar het boek<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Saving_the_Appearances" target="_self"><i>Saving the Appearances</i></a><span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Saving_the_Appearances" target="_self">van Owen Barfield</a><span class="white-space-pre"> </span>uit 1965. Daar had ik nog nooit van gehoord, maar na even googelen denk ik dat dat misschien wel heel onterecht is.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1584">
Dat letterlijk denken slaat er dus op dat wij door het filter
van onze vooronderstellingen (woorden, gedachten die de vorm van taal
hebben aangenomen) naar de werkelijkheid kijken, maar dat filter niet of
niet meer als zodanig ervaren. Met als gevolg dat we onze woorden en
ons denken te serieus nemen.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1585">
Nu benadrukt Bohm dat dat letterlijke denken ook in die
vroeg-menselijke culturen al bestond, maar dat het toen beperkt bleef tot
het domein van de "eenvoudige technische doeleinden" (p. 141-2):
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1586">
Een half miljoen jaar geleden hadden de mensen het letterlijk
denken niet echt nodig. Ze leefden in kleine groepen van
jager-verzamelaars. Ze kenden elkaar en gebruikten deze vorm van denken
alleen voor eenvoudige technische doeleinden. Maar toen kwam de
landbouwrevolutie. Er ontstonden veel grotere gemeenschappen. Voor deze
samenlevingen was meer organisatie nodig, meer orde ook en technologie.
Het belang van letterlijk denken nam toe. Men begon de samenleving te
organiseren en zei: 'Jij hoort hierbij, jij daarbij. Jij moet dit doen,
jij dat.'<span class="white-space-pre"> </span><i>De mensen werden steeds meer gezien als afzonderlijke objecten - ook andere volken</i>.
Mensen werden gebruikt voor een bepaald doel. Ja, hoe verder de
samenleving zich ontwikkelde, des te meer men het denken ging gebruiken
als middel tot een doel. (...) Het participerend denken fragmenteerde en
verdween naar de achtergrond.
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1587">
Maar in die achtergrond is het er nog wel. Bohm beschrijft dat
dan als de "kosmische dimensie", waar mensen nog steeds een verlangen
naar hebben. Naar "een verbond met de natuur", waar we met het
letterlijke denken een einde aan maakten. Waardoor we gingen denken dat
we de natuur, moeder aarde, onbeperkt konden exploiteren. Maar (p. 147):
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1588">
Die luxe positie hebben we niet meer. We kunnen niet langer onbeperkt op de natuur vertrouwen.
</blockquote>
<blockquote class="ember-view" id="ember1589">
Toen de mensheid dit begon te beseffen leidde dat tot een grote
psychologische verandering. Het was alsof iemand tegen ons zei: 'Je kunt
niet meer op je moeder rekenen. Je staat er nu alleen voor.' Dat is de
situatie waarin we nu verkeren - want of de aarde het overleeft hangt
van ons af. Dat geeft een nieuw perspectief: het laat zien dat we als
mensen werkelijk verantwoordelijk zijn voor deze planeet. De vraag is:
wat is de grond van dit alles?<span class="white-space-pre"> </span><i>Wie zijn wij?</i>
</blockquote>
<blockquote class="ember-view" id="ember1590">
Uit welke innerlijke bron kunnen we putten om bij dat gevoel van
verantwoordelijkheid te komen? Wat zou het fundament van die
mogelijkheid kunnen zijn?
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1591">
Bohms antwoord dat daarop volgt, en dat het boek afsluit, is
niet zo gemakkelijk kort of in een citaat samen te vatten. Maar het
lijkt me er op neer te komen dat dat participerende denken van de
achtergrond naar de voorgrond moet worden gehaald en dat mensen daartoe
in staat zijn. We kunnen boven de begrensdheid van het letterlijk denken
uitstijgen. We kunnen onze aandacht richten op "het onbegrensde", op
het grotere geheel waar we allen deel van uitmaken (p. 150):
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1592">
Het is mogelijk dat er zowel begrensde aandacht is, zoals
concentratie, als onbegrensde aandacht - van fundamentele aard. Door
zulke aandacht komen we bij steeds subtielere niveaus van de impliciete
orde - de algemenere lagen van het hele proces. Op deze algemene niveaus
verschilt het bewustzijn van de ene persoon nauwelijks van het
bewustzijn van de ander. Dit impliciete en stilzwijgende denken, dat de
basis vormt van het bewustzijn, wordt door alle mensen gedeeld.
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1593">
En dat gedeelde bewustzijn, het besef van gemeenschappelijkheid
en van deel zijn van de planeet, dat zou het fundament zijn van dat
gevoel van verantwoordelijkheid, van het verbonden zijn met de natuur,
dat we nodig hebben om te kunnen overleven.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1594">
En als dat er eenmaal is, dan hebben we natuurlijk toch dat
letterlijk denken nodig om de technische kennis te verwerven die anders
handelen mogelijk maakt. Niet langer de planeet exploiteren, maar
beheren en er voor zorgen. Wat tegelijk betekent zorgen voor onszelf en
voor de volgende generaties.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1595">
Dat zijn grote woorden. Maar tegelijk een eerste stapje.
</p>
<h3 class="ember-view" id="ember1596">
David Bohm en Emile Durkheim over hoe verder te leven en te denken na de landbouwrevolutie
</h3>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1597">
Nu eerst maar even terug naar die vooronderstellingen waarmee we de
wereld waarnemen en waarvan we ons vaak niet bewust zijn. Omdat ze ons
zo<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2014/01/draait-alles-om-vertrouwdheid.html" target="_self">vertrouwd</a><span class="white-space-pre"> </span>zijn.
We worden er ons van bewust als anderen ze tegenspreken. En de kans
daarop is behoorlijk, doordat we in een pluriforme maatschappij leven,
waarin mensen met uiteenlopende geschiedenissen en dus ervaringen en dus
vooronderstellingen met elkaar in gesprek kunnen raken. Dan ontstaat al
gauw een "debat" waarin mensen elkaar van de noodzakelijkheid van hun
eigen vooronderstelling proberen te overtuigen. Ze zijn er dus op uit om
zelf als winnaar uit dat debat te komen. Maar omdat ze dat allebei
willen, is de kans groot dat het debat eindigt zonder dat er iets
veranderd is.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1598">
Daarom roept Bohm op om vaker een dialoog te voeren in plaats
van een debat. In een dialoog zijn mensen bereid, en in staat (!), om
hun eigen vooronderstelling op te schorten alsmede hun oordeel over de
vooronderstelling van de ander. Maar dat is dus moeilijk vanwege dat
gevoel van noodzakelijkheid.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1599">
Wat is nu het verband met die twee manieren van denken, het
letterlijk denken en het participerend denken? Dat moeten we zelf zien
uit te vinden, want Bohm laat zich daar eigenlijk niet over uit.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1600">
Mij lijkt het dat mensen in die tijd van de vroege mensheid,
waarin het participerend denken overheerste, de vooronderstelling gemeen
hadden dat iedereen deel uitmaakte van hetzelfde grotere geheel. Dat
was de tijd dat jagers-verzamelaars grosso modo dezelfde ervaringen
deelden. Niet alleen binnen elke groep, maar ook tussen groepen. Er was
ook wel het letterlijke denken, zoals in de vorm van het technische
inzicht in voedselbereiding en vuurbeheersing (denk aan<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.boekwinkeltjes.nl/su/?qs=Wrangham&qt=Koken+Over+de+oorsprong+van+de+mens&qo=&zip=&dist=0&lang=&tl=&img=0&shfee=0&oud=0&prijsvan=0.00&prijstot=" target="_self">Koken. Over de oorsprong van de mens</a><span class="white-space-pre"> </span>van
Richard Wrangham). Maar ook die kennis was vooral gemeenschappelijke
kennis. Het participerend denken stond op de voorgrond. En daarmee het
gevoel deel te zijn van een groter geheel.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1601">
Hier valt een fraaie parallel te trekken met het werk van de
klassiek socioloog Emile Durkheim over de arbeidsverdeling uit 1893. In de
Engelse vertaling:<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/02/wanneer-begon-het-sociaalwetenschappeli.html" target="_self"><i>The Division of Labor in Society</i></a>.
In hoofdstuk 2 daarvan gaat het over de tijd van voor de
arbeidsverdeling, dus van voor de landbouwrevolutie, waarin de
solidariteit tussen mensen gebaseerd was op gelijkheid, dat wil zeggen
op het "collectieve bewustzijn". Anders gezegd, op gemeenschappelijke
vooronderstellingen. Toen ik dat hoofdstuk net weer even doorbladerde,
stuitte ik op een passage over wat Bohm het gevoel van noodzakelijkheid
noemt dat met die vooronderstellingen verbonden is. Durkheim zegt daar
dat het collectieve bewustzijn met onze levenskracht, onze vitaliteit,
verbonden is en dat een aantasting daarvan als bedreigend wordt ervaren
(p. 97-8 van mijn editie):
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1602">
It sets up a resistance to the play of our personal sentiment
and, accordingly, enfeebles it by directing a great part of our energy
in an opposing direction. It is as if a strange force were introduced by
nature to upset the free functioning of our psychic life. That is why a
conviction opposed to ours cannot manifest itself in our presence
without troubling us; that is because, at the same time, it penetrates
us, and finding itself in conflict with everything that it encounters,
causes real disorders. (...) when it is a question of a belief which is
dear to us, we do not, and cannot, permit a contrary belief to rear its
head with impunity. Every offense directed against it calls forth an
emotional reaction, more or less violent, which turns against the
offender.
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1603">
Bij Bohm (1917 - 1992) en bij Durkheim (1858 - 1917) vinden we
dus de redenering van de grote verandering die de landbouwrevolutie
heeft uitgeoefend op het menselijk denken. Bij Bohm gaat het over de
ontwikkeling van gemeenschappelijke vooronderstellingen naar
verschillende vooronderstellingen. Waardoor het participerend denken
naar de achtergrond wordt gedrongen en met moeite weer naar voren moet
worden gehaald. Door onze bereidheid onze eigen vooronderstellingen te
relativeren, op te schorten, en te zoeken naar een nieuwe
gemeenschappelijkheid op een hoger niveau. Het niveau van gedeeld
inzicht in de uitdaging waar iedereen voor staat: het leiden van je
leven zonder de schijnzekerheid van onweersproken vooronderstellingen.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1604">
En bij Durkheim gaat het over de ontwikkeling van solidariteit
op grond van gelijkheid naar de noodzaak van het vinden van een nieuwe
bron van solidariteit, die eruit bestaat dat de nieuwe verhoudingen
behoren te voldoen aan onze morele eisen van rechtvaardigheid (p.
407-9):
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1605">
It only asks that we be thoughtful of our fellows and that we be
just, that we fulfill our duty, that we work at the function we can
best execute, and receive the just reward for our services. (...)
</blockquote>
<blockquote class="ember-view" id="ember1606">
This is far from being on the verge of realization. We know only
too well what a laborious work it is to erect this society where each
individual will have the place he merits, will be rewarded as he
deserves, where everybody, accordingly, will spontaneously work for the
good of all and of each. (...)
</blockquote>
<blockquote class="ember-view" id="ember1607">
If this be so, the remedy for the evil is not to seek to
resuscitate traditions and practices which, no longer responding to
present conditions of society, can only live an artificial, false
existence. What we must do to relieve this anomie is to discover the
means for making the organs which are still wasting themselves in
discordant movements harmoniously concur by introducing into their
relations more justice by more and more extenuating the external
inequalities which are the source of the evil.
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1608">
Niet terug naar vroeger, omdat dat niet meer past bij de nieuwe
verhoudingen. Maar wel ervoor zorgen dat die nieuwe verhoudingen
rechtvaardig zijn. Zodat de ongelijkheid binnen de perken blijft.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1609">
Ik vind dat wel mooi, en veelzeggend, dat dat denken van een
belangrijke theoretisch fysicus, die in 1917 geboren werd, en van een
van de klassieke sociologen, die in 1917 stierf, zo opvallend
overeenkomt.<span class="white-space-pre"> </span>
</p><p style="text-align: left;"></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-46488733846036565712024-01-23T18:00:00.003+01:002024-01-23T19:18:33.257+01:00Als Erich Fromm (1900 - 1980) nog geleefd zou hebben, dan zou hij zich gebogen hebben over de kwaadaardige narcisten van nu<p>Kwaadaardige narcisten hebben een extreem verwrongen wereldbeeld. Hun narcisme maakt dat ze zich altijd onveilig voelen, want wat ze denken absoluut nodig te hebben, universele bevestiging van hun megalomane zelfbewondering, ligt niet binnen hun bereik. Doordat veel mensen hun narcisme, althans aanvankelijk, slecht doorzien, weten ze tijdelijk een schare van bewonderaars aan zich te binden. Maar het bestaan van alle anderen is voor de narcist een bron van ongenoegen en onzekerheid. En de kwaadaardigheid maakt dat hij die anderen ziet als vijanden, die uit de weg zouden moeten worden geruimd. </p><p>Het wereldbeeld van de kwaadaardige narcist is er dus een van fundamentele onveiligheid. Waar altijd een obsessie met vijanden uit voortkomt. We herkennen natuurlijk dat wereldbeeld als een extreme uitingsvorm van het statuscompetitiepatroon.</p><p>Kwaadaardig narcisme behoort dus tot de mogelijkheden van de menselijke sociale natuur en is dus van alle tijden. De term werd in 1964 geïntroduceerd door Erich Fromm in <a href="https://archive.org/details/heartofmanitsgen00from/page/n5/mode/2up" target="_blank">The Heart of Man: Its Genius for Good and Evil.</a> Fromm baseert zich daar mede op zijn ervaringen in zijn psychiatrische praktijk. Op p. 75-77 lezen we dat de narcist zich altijd bedreigd weet door depressieve gevoelens die zouden kunnen opduiken als hij zou moeten toegeven dat zijn zelfbewondering niet realistisch is. Die strijd tegen de depressie kan hem in een psychose brengen. Een oplossing daarvoor is een partner te vinden die hem onvoorwaardelijk bewondert. Een <i>folie à deux</i>, waarop sommige huwelijken en vriendschappen berusten. </p><p>Maar een tweede oplossing bestaat eruit dat de narcist als een publieke figuur de altijd dreigende psychose probeert voor te zijn "by gaining the acclaim and consensus of millions of people."</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">The best-known example for this latter case is Hitler. Here was an extremely narcissistic person who probably could have suffered a manifest psychosis had he not succeeded in making millions believe in his own self-image, take his grandiose fantasies regarding the millenium of the "Third Reich" seriously, and even transforming reality in such a way that it seemed proved to his followers that he was right. (After he had failed he had to kill himself, since otherwise the collapse of his narcissistic self-image would have been truly unbearable.)</p><p style="text-align: left;">Waarna Fromm uitlegt hoe zulke publieke figuren, naast Hitler noemt hij Caligula, Nero en Stalin als voorbeelden, erin kunnen slagen om zoveel bewonderaars te trekken. Juist door hun gekte ("insanity") zijn ze succesvol:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">It gives them that certainty and freedon from doubt which is so impressive to the average person.<br /></p><p>Dat is precies de overtuigingskracht die, helaas, met narcisme verbonden is en waar ik het eerder over had in <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2021/02/de-combinatie-van-incompetentie-en.html" target="_blank">De combinatie van incompetentie en overtuigingskracht van de narcistische leider - En over Hitler en Trump</a>. Ik had toen al het vermoeden dat dat verband eerder moet zijn opgemerkt. Erich Fromm is nagenoeg vergeten, maar dat is zeer onterecht.</p><p>En dan komen we bij dat kwaadaardig narcisme. Narcisme kan volgens Fromm goedaardig van aard zijn, namelijk als het aanzet tot inspanningen tot het leveren van creatieve prestaties. Dan wordt het narcisme in toom gehouden door de confrontatie met de werkelijkheid en met het inzicht dat inspanningen nodig zijn.</p><p> Dat is niet het geval met het kwaadaardig narcisme, want in dat geval is de persoon zo met zichzelf ingenomen dat hij het idee dat hij zich zou moeten inspannen onverdraaglijk is. Hij is geniaal om wie hij is, niet om wat hij doet. </p><p>En precies dat maakt dat de kwaadaardige narcist ongeremd is in zijn obsessie met bewonderd worden. Als het kan, door miljoenen, door "het volk". Want zonder die bevestiging blijft er van dat megalomane zelfbeeld niets over en dan dreigen de psychose en de depressie. </p><p>En ongeremd in zijn obsessie met "vijanden", die "uit de weg geruimd moeten worden". Waardoor die kwaadaardige narcist zo buitengewoon gevaarlijk is.</p><p>Als Erich Fromm (1900 - 1980) nu nog geleefd zou hebben, zou hij zich ongetwijfeld bezig hebben gehouden met de kwaadaardige narcisten van deze tijd. Zoals met Donald Trump. En met andere rechts-extremisten die we dagelijks in het nieuws tegenkomen.</p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-62601986515588505122024-01-19T15:57:00.001+01:002024-01-19T16:11:59.425+01:00Over dialoog, debat, vooronderstellingen en zicht op de werkelijkheid. En over David Bohm - Deel 1<div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">De editie van deze week van mijn LinkedIn-Nieuwsbrief. <br /></p><p>Soms lees je iets waarvan je niet goed weet of het triviaal is of juist diepzinnig. Dat had ik zo nu en dan met<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.uitgeverijtenhave.nl/boek/over-dialoog/" target="_self">Over dialoog. Helder denken en communiceren</a><span class="white-space-pre"> </span>van David Bohm.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1035"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXkAysC3M1E2akC8dz_l4bai5NVPtHJmTQK8Q69XrnWKk3SUcf9TK4enowFMLjpRMwZZ0_JgMIGrry_X84hVZIAhZWQDffaizJoMnuc2TexpYEiznq5ln48Muf4pxsITd9r_utotWPHyYxeYcPA1gU4TDyb0FSrAPXZ2MHfAkrl8Gx_i00N9YnRrs1j-5z/s320/dialoog.png" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="320" data-original-width="208" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXkAysC3M1E2akC8dz_l4bai5NVPtHJmTQK8Q69XrnWKk3SUcf9TK4enowFMLjpRMwZZ0_JgMIGrry_X84hVZIAhZWQDffaizJoMnuc2TexpYEiznq5ln48Muf4pxsITd9r_utotWPHyYxeYcPA1gU4TDyb0FSrAPXZ2MHfAkrl8Gx_i00N9YnRrs1j-5z/s1600/dialoog.png" width="208" /></a>
Maar na verloop van tijd koos ik voor de diepzinnigheid. Wat probeert Bohm (1917 - 1929), die we eerder<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2021/12/statuscompetitie-is-een-vergissing-over.html" target="_self">tegenkwamen</a>, aan ons duidelijk te maken? Bohm was een belangrijk theoretisch fysicus, die bijdragen leverde aan de ontwikkeling van de kwantumtheorie.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1036">
Zijn centrale stelling is dat we in onze communicatie met elkaar
meer dialogen nodig hebben en dat het gebrek daaraan eruit voortkomt
dat het voeren van een dialoog moeilijk is. Want onze communicatie neemt
vaak de vorm aan van een discussie of een debat en daarin gaat het erom
wie er wint en verliest.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1037">
In een debat gaat het erom de ander te overtuigen van jouw
standpunt en je eigen standpunten te verdedigen. Het
statuscompetitiepatroon is dan in werking. In een dialoog daarentegen
proberen we samen tot betere inzichten te komen. Dan is het
gemeenschapspatroon geactiveerd.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1038">
Wat worden we dan geacht te doen als we aan een dialoog deelnemen? Hoe voer je een dialoog?
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1039">
Het cruciale punt is dat iedereen fundamentele
vooronderstellingen heeft waarop zijn/haar
standpunten/meningen/overtuigingen berusten over hoe de wereld in elkaar
steekt. Die vooronderstellingen "betreffen de zin van het leven, ons
eigenbelang, het belang van ons land of onze religie of andere zaken die
we echt belangrijk vinden" (p. 36). Ze beïnvloeden niet alleen onze
meningen, maar ook onze waarnemingen.
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1040">
Laat ik een voorbeeld geven dat je bij Bohm niet tegenkomt. Je
wordt bij de ingang van de supermarkt door iemand gevraagd om wat
kleingeld. Als je de vooronderstelling hebt dat iedereen voor zichzelf
moet zorgen en krijgt wat hem toekomt, dan zie je iemand die zich niet
genoeg heeft ingespannen om een normaal leven te kunnen leiden. Je moet
hem juist geen geld geven, want dan leert hij niet dat hij zijn gedrag
zou moeten veranderen. Als daarentegen je vooronderstelling is dat we in
een maatschappij leven waarin niet iedereen dezelfde kansen krijgt en
waarin mensen die pech hebben gehad aan hun lot worden overgelaten, dan
zie je iemand die in nood is komen te verkeren en voel je je schuldig
dat je niet genoeg kunt doen om te helpen. (Merk op dat je beide
vooronderstellingen in onze maatschappij kunt tegenkomen.)
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1041">
En "als er vraagtekens worden geplaatst bij deze
vooronderstellingen gaan we in de verdediging. We kunnen die neiging
moeilijk weerstaan en zijn zelfs geneigd om emotioneel te worden." (p.
36). Dat komt doordat we ons er mee identificeren en doordat ze vaak
sterk verbonden zijn met ons eigenbelang. Of met wat we als ons
eigenbelang zien. Bovendien vinden we ze vaak zo vanzelfsprekend dat we
ons er pas van bewust worden als ze in twijfel worden getrokken.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1042">
Daar hangt mee samen dat vooronderstellingen tussen personen
kunnen verschillen. Doordat ze het resultaat zijn van je ervaringen die
je in je verleden hebt opgedaan en van wat anderen je verteld hebben.
Een leraar, je ouders, boeken die je gelezen hebt. En in onze
maatschappij kunnen die ervaringen en lessen uit het verleden tussen
mensen nu eenmaal sterk verschillen.</p></div>
Als we nu alleen maar debatten zouden voeren, dan zou dat als
nadeel hebben dat we nooit een stap verder komen. Wat dat verder komen
inhoudt, besef je als je bedenkt dat die vooronderstellingen eigenlijk
altijd ons zicht op de werkelijkheid beïnvloeden en zelfs belemmeren. Ze
staan tussen ons en de werkelijkheid in. Dat komt, ook weer, doordat ze
berusten op ervaringen uit het verleden en die zijn altijd een selectie
uit wat je had kunnen ervaren. Ze zijn abstracties. <p>Bohm daarover (p.
78):
<br /></p><div>
<blockquote class="ember-view" id="ember1044">
Het<span class="white-space-pre"> </span><i>geheel</i><span class="white-space-pre"> </span>is
teveel. Het denken kan nooit greep krijgen op het geheel. Het denken
abstraheert, begrenst en definieert. Het verleden waaruit het put bevat
slechts een bepaalde en beperkte hoeveelheid kennis.<span class="white-space-pre"> </span>
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1045">
We slaan dus ervaringen uit het verleden op in ons geheugen, in
de vorm van vooronderstellingen, die als we ons er bewust van worden, in
taal kunnen worden uitgedrukt. Bedenk dat taaluitdrukkingen altijd
abstraheren.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1046">
Als we nu altijd onze vooronderstellingen in stand houden en in
discussies alleen maar verdedigen, dan blijft ons zicht op de
werkelijkheid dus altijd binnen de bestaande grenzen. We leren niets
bij. Er vindt nooit bijstelling en correctie plaats.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1047">
En precies dat kan in een dialoog gebeuren. Sterker, daar is volgens Bohm de dialoog voor bedoeld. Bohm (p. 62):
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1048">
Het doel van een dialoog is niet om dingen te analyseren, om een
debat te winnen of meningen uit te wisselen. Het doel is om onze eigen
mening op te schorten en daarnaar te kijken - en om te luisteren naar de
mening van anderen, en die eveneens op te schorten om erachter te komen
wat dat alles te betekenen heeft. Als we de betekenis zien van al die
meningen samen<span class="white-space-pre"> </span><i>worden we deel van een gemeenschappelijk denken</i>;
ook al zijn we het misschien niet helemaal met elkaar eens. Zo kan
blijken dat onze individuele meningen niet zo belangrijk zijn als we
dachten - dat ze gebaseerd zijn op vooronderstellingen. Als we al onze
meningen bij elkaar zien, kan het zijn dat we ons als groep creatief in
een andere richting gaan bewegen. We zouden de waardering voor al die
betekenissen eenvoudig met elkaar kunnen delen; en daar zou
onaangekondigd waarheid uit kunnen voortkomen - zonder dat we daarvoor
kiezen.
</blockquote>
<h3 class="ember-view" id="ember1049">
Waarnemen, autisme en bewustzijn
</h3>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1050">
We hebben dus te maken met twee inzichten: het inzicht van de
vooronderstellingen en het inzicht van verschillen in
vooronderstellingen tussen mensen.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1051">
Het eerste inzicht is dat aan al onze meningen en oordelen
vooronderstellingen ten grondslag liggen. Vooronderstellingen over hoe
de wereld in elkaar zit, die resulteren uit de ervaringen die we in het
verleden hebben opgedaan en die zijn opgeslagen in ons geheugen. Daarbij
speelt op een of andere manier een rol dat wij taal beheersen. Daardoor
kunnen die opgeslagen ervaringen de vorm van taalconstructies aannemen
en dus van abstracties. De werkelijkheid wordt er niet in gepresenteerd,
maar gerepresenteerd. Er is iets mee gebeurd, er is geselecteerd,
ingedeeld, geordend, kortweg geabstraheerd.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1052">
Daardoor kijken we anders naar de wereld. Globaler, met minder aandacht voor details.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1053">
Hier ligt een uitweiding voor de hand. Temple Grandin beschrijft
dat haar autisme maakt dat ze met veel meer oog voor details naar de
wereld kijkt dan niet-autisten doen. En dat ze daardoor zo goed in staat
is om zich te verplaatsen in hoe dieren de wereld waarnemen. Citerend
uit<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.abebooks.com/Animals-Translation-Woman-Who-Thinks-Cow/30928954969/bd" target="_self"><i>Animals in Translation. The woman who thinks like a cow</i></a>, dat ze samen met Catherine Johnson schreef:
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1054">
Unfortunately, when it comes to dealing with animals, all normal
human beings are too abstractified, even the people who are hands-on.
That's because people aren't just abstract in their thinking, they're
abstract in their seeing and hearing.<span class="white-space-pre"> </span><i>Normal human beings are abstractified in their sensory perceptions as well as their thoughts.</i><span class="white-space-pre"> </span>(p. 30)
</blockquote>
<blockquote class="ember-view" id="ember1055">
When an animal or an autistic person is seeing the real world instead of his idea of the world that means he's seeing<span class="white-space-pre"> </span><i>detail</i>.
This is the single most important thing to know about the way animals
perceive the world: animals see details people don't see. They are
totally detail-oriented. That's the key.
</blockquote>
<blockquote class="ember-view" id="ember1056">
It took me almost thirty years to figure this out. During all
that time I kept a growing list of small details that could spook an
animal without realizing that "seeing in details" was a core difference
between animals and people. (p. 31)
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1057">
Verderop in het boek lees je een interessante passage over de samenhang tussen globaal waarnemen en bewustzijn:
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1058">
My other reason for thinking everyone has the potential for
extreme perception (detailwaarneming) is the fact that animals have
extreme perception, and people have animal brains. People use their
animal brains all day long, but the difference is that people<span class="white-space-pre"> </span><i>aren't conscious of what's in them</i>.
(...) A lot of what animals see normal people see, too, but normal
people don't know they're seeing it. Instead, a normal person's brain
uses the detailed raw data of the world to form a generalized concept or
schema, and that's what reaches consciousness. Fifty shades of brown
turn into just one unified color: brown. That's why normal people see
only what they expect to see - because they can't<span class="white-space-pre"> </span><i>consciously experience</i><span class="white-space-pre"> </span>the raw data, only the schema their brains create out of the raw data.<span class="white-space-pre"> </span><i>Normal people see and hear schemas, not raw sensory data.</i><span class="white-space-pre"> </span>(p. 65)
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1059">
(Met dank aan Liesbeth Sterck, die mij het boek van Temple
Grandin op 3 juni 2010, toen ik, op mijn verjaardag, afscheid nam van de
Rijksuniversiteit Groningen, cadeau deed.)
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1060">
Daarmee zijn we geattendeerd op de samenhang tussen dat eerste
inzicht, dat van het altijd met vooronderstellingen kijken naar de
wereld, en het "hebben" van bewustzijn. Dat verband komen we ook nog
tegen bij David Bohm. En, zoals dan zal blijken, bij Jospeh LeDoux in
zijn<span class="white-space-pre"> </span><i>The Deep History of Ourselves. The four-billion-year story of how we got conscious brains</i>, dat ik al aankondigde in<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2021/12/over-body-mind-therapieen-als.html" target="_self">Over body-mind therapieën als individuele oplossingen voor individuele problemen - En over een collectieve oplossing.</a>
</p>
<h3 class="ember-view" id="ember1061">
Een emotionele reactie op het in twijfel trekken van een vooronderstelling - een voorbeeld
</h3>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1062">
Laten we nog even stil blijven staan bij dat eerste inzicht. We
zijn ons dus vaak niet van zo'n vooronderstelling bewust en kunnen dan
emotioneel en negatief reageren als er vraagtekens bij worden
geplaatst. Bohm zegt daarvan dat we de neiging hebben om ons ermee te
identificeren en dat ons eigenbelang een rol kan spelen. We zijn nu
eenmaal vaak geen objectieve waarnemers. Het kan dan confronterend zijn
als iemand een voor ons vanzelfsprekende vooronderstelling in twijfel
trekt.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1063">
Daar zouden we natuurlijk ook wel een voorbeeld van willen. En
een mooi voorbeeld dient zich aan naar aanleiding van de discussies over
de wenselijkheid het minimumloon te verhogen. Want een mogelijk nadeel
van verhoging van het minimumloon is dat daardoor banen zouden kunnen
verdwijnen. Dat nadeel springt in het oog als je uitgaat van de
standaard economische<span class="white-space-pre"> </span><i>vooronderstelling</i><span class="white-space-pre"> </span>van
vraag en aanbod, die inhoudt dat als iets duurder wordt dat dan de
vraag ernaar zal afnemen. Maak de lonen aan de onderkant van de
arbeidsmarkt hoger, dan zullen ondernemers minder vraag hebben naar die
arbeid en dan zullen er banen verdwijnen. Besef dat dat vraag-aanbod
model, het prijsmechanisme, de kern uitmaakt van het neoklassieke
economische denken, die aan economiestudenten als vanzelfsprekend wordt
gedoceerd. Het is de vooronderstelling waarmee (veel) economen naar de
wereld kijken.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1064">
Of was, want wat is er gebeurd? De economen David Card en Alan
Krueger, vorig jaar bekroond met de Nobelprijs, deden iets verrassends.
Ze dachten, laten we eens onderzoeken of het inderdaad zo is dat een
verhoging van het minimumloon wel het effect heeft dat er banen
verdwijnen. En ze vonden dat de werkgelegenheidsontwikkeling in de
fastfoodrestaurants van een staat in de Verenigde Staten waarin het
minimumloon werd verhoogd niet afweek van die ontwikkeling in een staat
waarin dat laatste niet was gebeurd.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1065">
Een vanzelfsprekende vooronderstelling werd dus met hun
onderzoek in twijfel getrokken. Wat waren de reacties? Waren die
emotioneel en negatief? Ja, dat kun je wel zeggen. Angus Deaton vatte ze
samen in 1996 in zijn<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://scholar.princeton.edu/sites/default/files/deaton/files/letterfromamerica_oct1996.pdf" target="_self">Letter from America: The Minimum Wage</a>.
Deaton is er een groot voorstander van dat het vak economie empirischer
wordt en niet alleen maar uitgaat van en vertrouwt op theoretische
vooronderstellingen. Hij hoopte dat collega-economen dat onderzoek van
Card en Krueger zouden verwelkomen als een belangrijke bijdrage.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1066">
Maar wat gebeurde? Er werd schande van gesproken. Dat onderzoek kon niet deugen:
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1067">
The prize for nastiness goes to Paul Craig Roberts, a leading
supply-sider who used his regular column in Business Week to lambast the
American Economic Association for awarding its John Bates Clark
Medal—its most prestigious award— to Card, “an economist who does not
believe in the law of demand, the cornerstone of economic science. ”
Roberts impugned the review process at the AER, claiming that both it
and the selection for the medal had been contaminated by political
correctness, and asking whether the honoring of Card was “because the
laughable findings have friends in high places like the Oval Office?”
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1068">
<span class="white-space-pre"> </span>Schandalig dat iemand niet
gelooft in de wet van vraag en aanbod, de hoeksteen van de economische
wetenschap. Dat eigenbelang ook een rol speelde bleek eruit dat het<span class="white-space-pre"> </span><i>Economic Policy Institute<span class="white-space-pre"> </span></i>alles
deed om het onderzoek in diskrediet te brengen en dat dit instituut
gefinancierd werd door bedrijven die lobbyden tegen verhoging van het
minimumloon.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1069">
Maar de kroon spande de emotionele reactie van James M. Buchanan, de Nobelprijswinnaar<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/search/label/James%20M.%20Buchanan" target="_self">die op Toegepastesocialewetenschap al vaker langskwam</a>. Hij schreef in de<span class="white-space-pre"> </span><i>Wall Street Journal</i><span class="white-space-pre"> </span>dat de claim van Card en Krueger:
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1070">
if seriously advanced, becomes equivalent to a denial that there
is even minimum scientific content in economics, and that, in
consequence, economists can do nothing but write as advocates for
ideological interests. Fortunately, only a handful of economists are
willing to throw over the teaching of two centuries; we have not yet
become a bevy of camp-following whores.
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1071">
Een schoolvoorbeeld van een emotionele reactie op een in twijfel
getrokken vooronderstelling. Een reactie die dus ook valt waar te nemen
in de wetenschap van de economie.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<h3 class="ember-view" id="ember1072">
Noodzakelijke gedachten, toestanden van voorbereid zijn en evolutie
</h3>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1073">
Het punt is dat onze vooronderstellingen ons vaak zo vertrouwd
zijn dat we ons er niet (meer) van bewust zijn. Ze zijn onderdeel
geworden van wie we zijn. En als we er bewust van worden gemaakt,
doordat iemand anders ze tegenspreekt, dan is onze eerste impuls om ze
als noodzakelijkheden te zien. Mensen kunnen, zegt Bohm (p. 56),<span class="white-space-pre"> </span><i>noodzakelijke gedachten</i><span class="white-space-pre"> </span>hebben:<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<blockquote class="ember-view" id="ember1074">
Iets wat noodzakelijk is, kan niet anders en moet zo zijn. (...)
Alles wat noodzakelijk is, is absoluut. Noodzakelijkheden kunnen met
elkaar in conflict raken. Het kan zijn dat jouw opvatting onafwendbaar
lijkt, maar die van de ander ook. Je kunt daarbij het gevoel hebben dat
de opvatting van de ander in jou gaat werken en zich tegenover de jouwe
opstelt. Zo kun je in een innerlijk conflict raken.
</blockquote>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1075">
De ervaring van dat innerlijke conflict is zo bedreigend dat hij
emotionele afweer oproept. Die erin kan resulteren dat de tegengestelde
vooronderstelling met alle middelen moet worden bestreden. Er is meteen
die andere noodzakelijke gedachte dat die tegengestelde opvatting niet
waar kan zijn. Onmogelijk.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1076">
Hoe komen we aan zulke onbewuste en vertrouwde gedachten die we
als noodzakelijkheden gaan ervaren zodra we er bewust van worden
gemaakt? In het geval van die economen is het duidelijk dat we ze hebben
aangeleerd, doordat we het vak economie hebben gestudeerd, waarin die
"wet van vraag en aanbod" als vanzelfsprekendheid, ja, als
noodzakelijkheid, wordt gepresenteerd. We zijn in het vak en in de groep
van vakgenoten<span class="white-space-pre"> </span><i>gesocialiseerd</i>.
We hebben aangeleerd om als econoom naar de wereld te kijken. En dat
werd sterk vergemakkelijkt doordat we dat samen met anderen deden.
Voortdurend werden we eraan herinnerd dat de anderen om ons heen ook zo
naar de wereld kijken. (Ik verplaats me nu even in een econoom. Zo
moeilijk is dat niet, omdat ik, hoewel socioloog, economie als groot
bijvak studeerde en na mijn studie enige tijd<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2019/12/een-persoonlijke-ideeengeschiedenis.html" target="_self">"in de ban was" van het neoklassieke economische denken</a>.)
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1077">
Dat beschrijft dus een traject waarin wat eerst bewust was, toen
we er mee kennismaakten, op den duur zo vertrouwd wordt dat we er niet
meer over nadenken en het verschuift naar het onbewuste.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1078">
Wat meteen de vraag oproept of onbewuste vooronderstellingen
altijd eerst bewust waren. We zagen al bij Bohm dat vooronderstellingen
de neerslag zijn van opgedane ervaringen. Maar hoe moeten we ons dat
voorstellen als we terug gaan naar het begin, zeg naar de geboorte? Als
je daarover nadenkt, dan onderken je dat we niet als een onbeschreven
blad op de wereld komen. De evolutie heeft er voor gezorgd dat we al
zijn toegerust met impliciete verwachtingen over wat ons te wachten
staat. Zodra er leven ontstond, werden ervaringen opgedaan en werd er
geselecteerd op vermogens om daar goed op te reageren; goed in de zin
van bijdragen aan overleving en reproductie.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1079">
Dat wijst erop dat niet alleen onze eigen opgedane ervaringen,
maar ook de opgedane ervaringen van alle levende wezens uit het verleden
invloed uitoefenen op welke vooronderstellingen wij gedurende ons
leven, vanaf onze geboorte, (kunnen) ontwikkelen.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1080">
Om dat meteen wat concreter te maken: vanaf het begin van de
evolutie is het cruciaal geweest om te overleven, dus om te kunnen
onderscheiden tussen een veilige en een onveilige omgeving. Dat
onderscheidingsvermogen ligt bij de geboorte als het ware klaar om in
werking te treden. Plus de daarmee verbonden gedragspatronen om oftewel
op veiligheid oftewel op onveiligheid adequaat te reageren. Adequaat in
de zin van welke reacties, van alle reacties die er in het evolutionaire
verleden geweest zijn, het meest tot overleving hebben bijgedragen.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1081">
Dat betekent, en intensieve volgers van dit blog<span class="white-space-pre"> </span>moeten
dat al hebben zien aankomen, dat de eerder geïntroduceerde
"toestanden van voorbereid zijn" niets anders zijn dan wat David Bohm
vooronderstellingen noemt. Zie hier het eerste bericht over die
toestanden van voorbereid zijn:<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2021/11/wat-betekent-het-precies-dat-sociale.html" target="_self">Wat
betekent het precies dat sociale gedragspatronen, zoals
gemeenschapsgedrag en statuscompetitiegedrag, "klaar liggen om
uitgevoerd te worden"?</a><span class="white-space-pre"> </span>In het
geval van de reactie gemeenschapsgedrag is het de vooronderstelling dat
de omgeving veilig is en in het geval van de reactie
statuscompetitiegedrag de vooronderstelling van onveiligheid.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1082">
Dat laat ook meteen zien dat vooronderstellingen niet altijd
eerst bewust hoeven te zijn geweest. We zijn er al op voorbereid dat
onze omgeving veilig of onveilig kan zijn voordat we, rond het eind van
ons tweede levensjaar, ons zelfbewustzijn ontwikkeld hebben. En ook
gedurende de rest van ons leven hebben die twee vooronderstellingen, van
veiligheid dan wel onveiligheid, een invloed op ons gedrag waar we ons
vaak niet bewust van zijn.
</p>
<h3 class="ember-view" id="ember1083">
Veiligheid en onveiligheid, psychische aandoeningen en het opschorten van vooronderstellingen
</h3>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1084">
Als we geboren worden, komen de meesten van ons in een veilige,
zorgzame sociale omgeving terecht. Dat "activeert" of dat "sluit aan
bij" een in onze hersenen en ons lichaam gereedliggende
"vooronderstelling" of "toestand van voorbereid zijn", voorbereid
namelijk op die veiligheid en zorgzaamheid.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1085">
Op het aanwezig zijn van die toestand is in het evolutionaire
verleden geselecteerd. Een verleden dat zich in ieder geval uitstrekt
tot het ontstaan van de eerste zoogdieren. We worden geboren in een
toestand waarin we nog niet zelfstandig voor onszelf kunnen zorgen. We
zijn hulpeloos en hebben zorg nodig en verwachten die ook. Vandaar dat
we onbevredigde behoeften, aan voedsel, warmte en comfort, kenbaar
maken, door aandacht te vragen, zoals door te gaan huilen. De impliciete
verwachting is dat daaraan tegemoet zal worden gekomen.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1086">
Vergelijk dat met het op de wereld komen van reptielen.
Eierleggende reptielen verbergen hun eieren onder het zand en laten ze
verder aan hun lot over. Dat de jongen erop voorbereid zijn dat de
wereld onveilig is, en dat je dus niet kunt rekenen op zorgzaamheid, kun
je eruit opmaken dat ze zodra ze uit het ei zijn gekropen, beschutting
zoeken. Dat kunnen ze ook, want het zijn mini-uitvoeringen van
volwassenheid. En ze "weten" dat het niet goed is om de aandacht op je
te vestigen. Een reptiel huilt niet.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1087">
Een aanpassing aan die wijze van reproductie is om per keer heel
veel eieren te leggen. Dat is de strategie van veel nageslacht en
weinig zorg. Terwijl de strategie van zoogdieren bestaat uit weinig
nageslacht en veel zorg. Beide strategieën bestaan en hebben voor- en
nadelen. Zie over reptielen:<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://reptilecraze.com/reptiles-born-alive-or-in-eggs/" target="_self">Reptiles: Born Alive Or In Eggs? It Depends On The Strategy.</a>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1088">
Hoewel, zoals gezegd, de meesten van ons bij de geboorte in die
veilige en zorgzame omgeving terecht komen, is dat helaas niet altijd
het geval. Er zijn de problemen van emotionele verwaarlozing of zelfs
mishandeling en misbruik. En er is het probleem van de overgang in de
adolescentie van het zorgzame gezin naar een maatschappij die ambivalent
is tussen gemeenschap (zorg voor elkaar, iedereen telt mee) en
statuscompetitie (ieder voor zich).<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1089">
Dat slaat op de inzichten die licht werpen op de omstandigheid dat<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/05/psychische-aandoeningen-en-de-mismatch.html" target="_self">psychische aandoeningen</a>,
zoals angststoornissen en depressie, zo vaak hun oorsprong vinden in
ervaren onveiligheid in de vroege jeugd dan wel in de adolescentie en
jongvolwassenheid. We hebben het dan, volgens<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.routledge.com/Genes-on-the-Couch-Explorations-in-Evolutionary-Psychotherapy/Gilbert-Bailey/p/book/9781583911037" target="_self">de evolutionaire psychotherapie</a>, over de "onderwerpingsstrategie" van statuscompetitiegedrag, die vaak ten grondslag ligt aan psychopathologie.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1090">
En er is daarnaast natuurlijk ook het "succesvolle"
statuscompetitiegedrag als reactie op die ervaren onveiligheid, als
aanpassing aan het statuscompetitiegedrag van anderen die die
onveiligheid tot stand brengt.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1091">
Maar alles bij elkaar genomen valt er natuurlijk veel voor te
zeggen dat een samenleving die veel meer veiligheid zou verschaffen dan
de huidige beter voor ons zou zijn. Dat zou een samenleving zijn die
dichter in de buurt ligt van het gemeenschapsevenwicht, zoals ik
betoogde in<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.linkedin.com/pulse/kijken-met-de-blik-van-gemeenschap-en-naar-je-eigen-leven-henk-de-vos%3FtrackingId=a6C5C0WPQMSRFFjEoeaUjQ%253D%253D/?trackingId=a6C5C0WPQMSRFFjEoeaUjQ%3D%3D" target="_self">Een sociologie die ertoe doet: een realistisch normatief kader voor sociale hervormingen</a>.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1092">
Oké, dit alles naar aanleiding van de constatering dat die
vooronderstellingen van David Bohm, waarmee we zijn uitgerust als we met
elkaar in gesprek gaan, een speciaal geval zijn van die algemenere
toestanden van voorbereid zijn<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2021/11/het-adequaat-kunnen-herkennen-van-en.html" target="_self">die in de evolutie ontstonden</a><span class="white-space-pre"> </span>als
aanpassing aan omgevingsuitdagingen. Bohm wijst erop dat onze
vooronderstellingen de neerslag zijn van de ervaringen die we hebben
opgedaan. Ze vertellen ons dus hoe naar ons beste weten, naar onze
ervaringen tot dan toe, de wereld in elkaar zit. Dus lijkt het ook
verstandig daarnaar te handelen. Als we dat niet zouden doen, zouden we
ons onzeker voelen. We komen dan immers op onbekend terrein en dan moet
je op je hoede en waakzaam zijn.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1093">
Dat maakt dus ook dat we negatief en emotioneel reageren als
anderen onze vooronderstellingen weerspreken. We schieten dan in de
verdediging. Of in de aanval. En dan zijn we aan het debatteren, met als
doel om daar als overwinnaar uit tevoorschijn te komen. Met de
geruststelling dat we het nog altijd bij het juiste eind hebben. Maar
doordat de ander datzelfde doel heeft, komen we dus nooit verder.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1094">
Vandaar dat David Bohm ervoor pleit om de dialoog aan te gaan.
En daarvoor is volgens hem nodig dat we bereid en in staat zijn om de
eigen vooronderstellingen "op te schorten". En het afwijzende oordeel
over de vooroordelen van de ander eveneens op te schorten.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1095">
En dat brengt ons terug bij waar we begonnen. Want voor het
aangaan van de dialoog moeten we het statuscompetitiepatroon achter ons
laten en moet het gemeenschapspatroon geactiveerd zijn. Voor de dialoog
is veiligheid nodig.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember1096">
Daarover meer in Deel 2.
</p>
</div>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-45862749650223463072024-01-11T13:06:00.007+01:002024-01-13T10:47:23.041+01:00Door de bomen het bos zien. Democratie en grote ongelijkheid zijn niet te verenigen<p>Het bos dat door de bomen van de dagelijkse stroom van politieke en maatschappelijke nieuwsberichten aan het zicht wordt onttrokken, is eigenlijk gemakkelijk te ontwaren. </p><p>Want wat is het geval? Sinds zo ongeveer een eeuw hebben veel landen de democratische staatsvorm. Met algemeen actief en passief kiesrecht. Gebaseerd op de morele gemeenschapsintuïtie van iedereen-telt-mee. Iedereen beslist mee over de samenstelling van de volksvertegenwoordiging. En de volksvertegenwoordiging is op zoek naar het beste beleid voor iedereen. </p><p>Om dat iedereen-telt-mee goed te laten werken, geldt er bij de besluitvorming een meerderheidsregel. (Of een gekwalificeerde meerderheid bij besluiten over de grondwet.) Daarbij wordt gehoopt dat de samenstelling van de minderheid kan wisselen, zodat er nooit een groep ontstaat die systematisch achter het net vist. Maar ook daarzonder is er het democratische ethos, op grond van die morele gemeenschapsintuïtie, dat altijd ook met de belangen van de minderheid rekening dient te worden gehouden.</p><p>De democratie als staatsvorm, en de ermee overeenkomende internationale verdragen over mensenrechten, zijn een grote verworvenheid in de mensheidsgeschiedenis. Een overwinning van het morele gemeenschapspatroon op het daaraan tegengestelde statuscompetitiepatroon dat eveneens deel uitmaakt van de menselijke sociale natuur. Als dat statuscompetitiepatroon overheerst, dan zijn onderdrukking en overheersing de gevolgen. Geen democratie, maar de dictatuur of de autocratie of de plutocratie, of in sociaalwetenschappelijke taal: de statushiërarchie. </p><p>Dat de democratie inderdaad een verworvenheid is, wordt door al het onderzoek ondersteund dat erop wijst dat een gemeenschapstoestand naar menselijk welzijn en naar morele maatstaven te prefereren valt boven een statushiërarchie. Zie <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/10/een-sociologie-die-ertoe-doet-een.html" target="_blank">Een sociologie die ertoe doet: een realistisch normatief kader voor sociale hervormingen</a> voor verwijzingen naar dat onderzoek. En zie ook <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2022/07/de-strijd-om-de-democratie-houdt-nooit_19.html" target="_blank">Alles bij elkaar genomen zie je dat democratieën beter presteren op algemeen wenselijke uitkomsten voor de bevolking dan niet-democratieën</a>.</p><p>Toch zijn er vijanden van de democratie. Hoe kan dat? <br /></p><p>Het sociaalwetenschappelijke antwoord daarop is dat een stabiele gemeenschapstoestand, een "gemeenschapsevenwicht", weliswaar theoretisch denkbaar is, maar in de maatschappelijke werkelijkheid eigenlijk niet voorkomt. Dat ligt eraan dat het statuscompetitiepatroon nu eenmaal ook tot de menselijke sociale natuur behoort en er ook in de gemeenschapstoestand van de democratie voorwaarden kunnen ontstaan die dat patroon activeren.<br /></p><p>Over de aard van die voorwaarden valt wel het een en ander te zeggen. Zo is er het inzicht dat een toename van ongelijkheid de statuscompetitie aanwakkert. Aanwijzingen in die richting werden al in 2009 verzameld door Richard Wilkinson en Kate Pickett in hun <i>The Spirit Level. Why More Equal Societies Almost Always Do Better</i>, in 2010 heruitgegeven met een extra hoofdstuk: <i><a href="https://www.penguin.co.uk/books/179241/the-spirit-level-by-pickett-richard-wilkinson-kate/9780241954294" target="_blank">The Spirit Level. Why Equality is Better for Everyone</a></i>. Grotere ongelijkheid blijkt samen te gaan met een reeks van indicatoren voor de mate van statuscompetitie: minder sociale contacten, minder onderling vertrouwen, meer psychische aandoeningen, slechtere gezondheid, meer geweldsgebruik en criminaliteit en minder sociale mobiliteit. Zie voor meer onderzoek ook de berichten <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2011/10/is-inkomensongelijkheid-slecht-omdat.html" target="_blank">Is inkomensongelijkheid slecht omdat hij statuscompetitie aanwakkert?</a>, <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2019/10/door-meer-ongelijkheid-meer.html" target="_blank">Door meer ongelijkheid meer statuscompetitie en daardoor meer vraag naar een sterke leider die het niet zo nauw neemt met de democratie</a> en <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2015/04/nieuwe-aanwijzing-dat.html" target="_blank">Nieuwe aanwijzing dat inkomensongelijkheid de statuscompetitie aanwakkert</a></p><p> </p><p>Welnu, dat wijst erop dat de democratie alleen dan een stabiele gemeenschapstoestand kan zijn als de ongelijkheid binnen de perken wordt gehouden. Wat die perken precies zijn, weten we niet. Maar zodra de ongelijkheid zo groot wordt, dat de statuscompetitie erdoor in werking komt, is de democratie in gevaar. </p><p>Want wat kun je dan verwachten? Precies het proces dat we nu onder onze ogen kunnen waarnemen. De rijken, de miljardairs, blijken bedenkingen te hebben bij de democratie. Die kan immers met een eenvoudig meerderheidsbesluit afdwingen dat hun belastingen worden verhoogd, op hun inkomens en vermogens en op hun erfenissen. Dat ze moeten meebetalen aan de herverdeling van rijk naar arm en aan al die publieke voorzieningen, openbaar vervoer, volkshuisvesting, onderwijs, gezondheidszorg, die zij niet nodig hebben en die vooral aan de armen ten goede komen. Bovendien voelt het voor de rijken dat ze er op achteruitgaan, namelijk in status, <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2022/06/voor-rijken-voelt-het-dus-dat-ze-er-op.html" target="_blank">als er niet meer gebeurt dan dat armen erop vooruitgaan</a>. Want met een statuscompetitief wereldbeeld is het voor jou "winst" als anderen verliezen.</p><p>Vandaar dat de miljardairs altijd zullen proberen om de werking en de uitkomsten van de democratie te beïnvloeden. Door te bevorderen dat de armen, de "profiteurs", minder gaan stemmen of dat hun stem minder meetelt. Denk aan de Republikeinen, die door de miljardairs zijn gekocht en die als ze aan de macht zijn, stembureaus in de armere gebieden sluiten en de kiesdistricten zo indelen dat de stem van armere kiezers minder meetelt. </p><p>En ze zullen vooral die politici ruimhartig financieren die voor hen gunstig beleid voorstaan. Diezelfde Republikeinen, die zich aan Trump hebben uitgeleverd, hebben nauwelijks meer andere beleidsstandpunten dan dat ze de belastingen voor de rijken willen verlagen en de sociale zekerheid willen terugdringen. In Nederland weten de grote donateurs <a href="https://nos.nl/collectie/13960/artikel/2496352-grote-donateurs-weten-vooral-de-vvd-te-vinden-andere-partijen-lopen-achter" target="_blank">vooral de VVD te vinden</a> En werd de nieuwe lijsttrekker van die partij, Dilan Yeşilgöz, "goedgekeurd" door vastgoedondernemer Cor van Zadelhoff.</p><p>En tenslotte zullen ze proberen om de verkiezingen zoveel mogelijk te laten gaan over andere thema's dan de verschillen tussen arm en rijk. Wakker de angst voor immigranten en andere minderheidsgroepen aan en je bereikt dat de minderbedeelden bij het uitbrengen van hun stem hun eigen belangen uit het oog zijn verloren. Het is bepaald niet een raadsel hoe het komt dat het rechts-extremisme de wind in de zeilen heeft.</p><p>Kortom, democratie en grote ongelijkheid zijn niet te verenigen. Hoewel de democratie naar algemeen wenselijke uitkomsten voor iedereen beter is, is het bij grote ongelijkheid voor de miljardairs teveel gevraagd om dat onder ogen te zien. Het statuscompetitiepatroon gaat zo overheersen dat een afweging met het iedereen-telt-mee van de democratie cognitief en emotioneel en moreel niet langer tot de mogelijkheden behoort. <br /></p><p>Dat inzicht werd in de decennia na de Tweede Wereldoorlog in veel landen breed gedeeld. Waardoor sterk progressieve belastingheffing, met marginale tarieven in de inkomstenbelasting tot 90 procent vanzelfsprekend werden gevonden. Dat kan ook zolang het gemeenschapspatroon bij mensen overheerst. </p><p>Maar het statuscompetitiepatroon kan altijd weer de kop opsteken. En dat gebeurde in de jaren 70 en 80. Onder invloed van de rechtse, economische denktanks, gefinancierd door de rijken en degenen die rijk wilden worden, en die als een van de eerste beleidsveranderingen wisten te bewerkstelligen dat die hoogste marginale tarieven werden verlaagd, eerst naar 70 procent en vervolgens tot 30 en 40 procent. Rijkdom en ongelijkheid, dat moest kunnen. Dat zou goed zijn voor de economische groei.</p><p>Maar het was vooral goed om de statuscompetitie aan te wakkeren. En uiteindelijk om de democratie in gevaar te brengen.</p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-75726713437512448822024-01-08T14:15:00.003+01:002024-01-08T14:15:43.202+01:00Er zijn duidelijke aanwijzingen dat een vuurwerkverbod, ook als er niet of weinig gehandhaafd wordt, het afsteken van vuurwerk vermindert<p>In Rotterdam geldt sinds 2020-2021 een vuurwerkverbod. Heeft dat
verbod, dat niet gepaard ging met een grote inzet aan handhaving, het
gewenste effect gehad? Is er in de afgelopen drie jaren minder vuurwerk
afgestoken?</p><p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember785" style="text-align: left;">Sociaalwetenschappelijk
gezien zou je dat kunnen verwachten. <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/01/een-sociaalwetenschappelijk-zicht-op-de.html" target="_blank">Zie het vorige bericht</a>. De meeste mensen delen de morele
intuïtie dat je anderen geen schade hoort te berokkenen of overlast te bezorgen. Maar
mensen die graag vuurwerk afsteken, kunnen geneigd zijn om hun ogen te
sluiten voor de informatie over de schade van vuurwerk. Het ontbreken van
een vuurwerkverbod helpt hen daarbij. Want ze zijn geneigd dat op te
vatten als een aanwijzing dat het met die schade wel meevalt. "Als het
zo erg was, dan zouden ze het wel verbieden." </p><p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember785" style="text-align: left;">Dat
doet vermoeden dat het verbieden van het afsteken van vuurwerk wel
degelijk effect kan hebben, ook als er niet of maar weinig wordt
gehandhaafd. Mensen worden erdoor geattendeerd op de omvang van de
veroorzaakte schade. En dat activeert die morele intuïtie.</p><p>Er blijken nu aanwijzingen te zijn die dat vermoeden bevestigen.Zo <a href="https://www.dcmr.nl/actueel/nieuws/lucht-rijnmond-oudejaarsnacht-wederom-stuk-schoner-dan-vergelijkbare-jaren-1" target="_blank">meldt DCMR Milieudienst Rijnmond</a> dat ook dit jaar weer, net als in de twee voorgaande jaren dat er in Rotterdam een vuurwerkverbod gold, de concentratie fijnstof in het eerste uur van het nieuwe jaar beduidend lager was dan gemiddeld over de jaren 2012 - 2023. Zie de grafiek.</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFYwgKOks_CSnKxhTEl6lzqk-xmJGsPvZeV2bNud7YNwZZE2zH7oQBgj-WOacpJb3F9t7yMq98FCLhyphenhyphen2FK2DnUvKcAfH8iYpPHwS3Xf-YPjWRpPIxNpPaA3U2S3m7OdD6ICYQKSrJ2hma-WqCv_4lCc1OXimT_UNRzN0fTAzCy4hyQ3iJIXhjHr4P6wq-Q/s1500/Fijnstof%20pieken%20jaarwisseling%202024.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="808" data-original-width="1500" height="344" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFYwgKOks_CSnKxhTEl6lzqk-xmJGsPvZeV2bNud7YNwZZE2zH7oQBgj-WOacpJb3F9t7yMq98FCLhyphenhyphen2FK2DnUvKcAfH8iYpPHwS3Xf-YPjWRpPIxNpPaA3U2S3m7OdD6ICYQKSrJ2hma-WqCv_4lCc1OXimT_UNRzN0fTAzCy4hyQ3iJIXhjHr4P6wq-Q/w640-h344/Fijnstof%20pieken%20jaarwisseling%202024.png" width="640" /></a></div><p></p><p>En na wat zoeken kwam ik op deze pagina terecht van het Compendium van de Leefomgeving: <a href="https://www.clo.nl/indicatoren/nl0570-luchtverontreiniging-tijdens-de-jaarwisseling" target="_blank">Luchtverontreiniging tijdens de jaarwisseling, 1994-2022</a>. Daar kom je deze grafiek tegen:</p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGah4dbYGNvWFoeSZn7f6oMTiNiv1R5i3FXzd6ntRxxgqPQsYHflbhGsm2au_mcV7hS3wZJ30piclYi0hEdceoqgLMxcjtZ2mRMfDt1vhYepxVjYXvdI1qwzOewqFSqhKSwmozDFkGtNErEDI8LF_XlpKRfFXrdohPs_Fw5evK_BekMvwqF1BDFaO_FHxK/s660/0570_002g_clo_08_nl.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="407" data-original-width="660" height="394" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGah4dbYGNvWFoeSZn7f6oMTiNiv1R5i3FXzd6ntRxxgqPQsYHflbhGsm2au_mcV7hS3wZJ30piclYi0hEdceoqgLMxcjtZ2mRMfDt1vhYepxVjYXvdI1qwzOewqFSqhKSwmozDFkGtNErEDI8LF_XlpKRfFXrdohPs_Fw5evK_BekMvwqF1BDFaO_FHxK/w640-h394/0570_002g_clo_08_nl.png" width="640" /></a></div><p>Je ziet daar de pieken in de gemeten luchtverontreiniging van 1994 tot 2022. Tijdens de jaarwisselingen 2020-2021 en 2021-2022 golden er vuurwerkverboden vanwege corona. </p><p>En wat blijkt? De piek in de stedelijke concentratie fijnstof was tijdens die jaarwisselingen lager
dan in meteorologisch vergelijkbare jaren. "De inschatting is dat de
vuurwerkverboden hebben geleid tot minder afgestoken vuurwerk en daarmee
tot een lagere bijdrage aan de fijnstofconcentraties tijdens de
jaarwisseling." En "De piek in de uurgemiddelden van de gemeten fijnstofconcentraties is bij
de jaarwisseling van 2022 de laagste sinds het begin van de metingen in
1994...". </p><p>Die vergelijking met meteorologisch vergelijkbare jaren is relevant omdat wind en regen het fijnstof sneller verspreiden dan wel sneller doen neerdalen, waardoor de metingen lager uitvallen.<br /></p><p>Er zijn kortom duidelijke aanwijzingen dat een vuurwerkverbod, ook als er niet of weinig gehandhaafd wordt, het afsteken van vuurwerk vermindert. Waarschijnlijk doordat het mensen attendeert op de schade die er mee wordt veroorzaakt.</p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-23039332701686601192024-01-03T13:36:00.002+01:002024-01-08T14:17:01.860+01:00Een sociaalwetenschappelijk zicht op de wenselijkheid van een vuurwerkverbod<div class="reader-article-content reader-article-content--content-blocks" dir="ltr">
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember785">
In 2009 schreef ik voor het blad Openbaar Bestuur een
beschouwing over de argumenten voor een wettelijk verbod als
beleidsoptie. Zie<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.researchgate.net/publication/341607733_Wanneer_verbieden" target="_self">Wanneer verbieden?</a><span class="white-space-pre"> </span>Dat
ging over vuurwerk, roken en zwerfafval en over de problemen van
handhaving. Een conclusie was dat een verbod op het afsteken van
vuurwerk voor 18 uur op oudejaarsdag, dat destijds in discussie was,
verstandig zou zijn.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember786">
Ondertussen zijn we veertien jaar verder, waarin de roep om een
algeheel vuurwerkverbod, door artsen, burgemeesters, politie,
huisdierhouders en natuurbeschermers, alleen maar is toegenomen. Het
massaal afsteken van vuurwerk veroorzaakt nu eenmaal grote schade. Hoe
meer er wordt afgestoken, hoe groter de kans dat er slachtoffers vallen,
afstekers zelf en omstanders. En hoe groter de negatieve effecten voor
lucht, bodem, water en gezondheid. Zie<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.milieucentraal.nl/huis-en-tuin/gezonde-leefomgeving/vuurwerk/" target="_self">Milieu Centraal</a><span class="white-space-pre"> </span>en het<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.rivm.nl/nieuws/2024-begint-met-kortstondig-smog-door-vuurwerk" target="_self">RIVM</a>.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember787">
Bovendien lijkt de vraag naar een sociologische blik op het
probleem toe te nemen. De afgelopen jaren kreeg ik omstreeks deze tijd
van het jaar verschillende keren het verzoek van journalisten om als
socioloog commentaar te geven. Dit jaar leidde dat tot<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://www.ad.nl/binnenland/wildwest-tijdens-nieuwjaarsnacht-we-hebben-deze-situatie-met-elkaar-laten-ontstaan~ad46deee/?cb=e556aa13aaf97a056641091adf44c6c4&auth_rd=1" target="_self">een artikel in het Algemeen Dagblad</a>.
En tot een uitnodiging van de redactie van Nieuwsuur, maar die heb ik
niet aangenomen. Had ik natuurlijk wel moeten doen, maar ik volgde mijn
eerste reactie.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember788">
Wat valt er nu, in 2024, als socioloog te zeggen over de wenselijkheid van een vuurwerkverbod?<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember789">
Sociologie gaat over betrekkingen tussen mensen. En een
sociologisch inzicht is dat mensen zijn toegerust met morele intuïties
over het gedrag dat in die betrekkingen toelaatbaar of wenselijk is.
Volgens de<span class="white-space-pre"> </span><i>Theory of Dyadic Morality</i><span class="white-space-pre"> </span>van
Kurt Gray en anderen bestaat de kern van die gemeenschapsintuïties
eruit dat gedrag dat anderen overlast, schade of leed berokkent, moreel
wordt afgekeurd. Alle morele gevoelens die mensen ervaren, zijn
uiteindelijk tot die kern terug te voeren. Zie<span class="white-space-pre"> </span><a class="app-aware-link" data-test-app-aware-link="" href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2021/06/onze-moraal-is-er-om-onderlinge.html" target="_self">Onze moraal is er om onderlinge horizontale relaties te promoten en het ontstaan van verticale relaties tegen te gaan</a>.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember790">
Het feit dat die morele kern bestaat, betekent dat dat
afgekeurde gedrag wel voorkomt. Onze moraal is er om het immorele
gedrag, vaak samenhangend met het statuscompetitiepatroon, tegen te
gaan.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember791">
Zulk immoreel gedrag kan voor de persoon zelf genoegen
opleveren. Veel mensen ontlenen genoegen aan het afsteken en bewonderen
van vuurwerk. Of, om de parallel met roken en het rookverbod in openbare
ruimtes te trekken, veel mensen zijn verslaafd aan roken en ontlenen
daar dus genoegen aan.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember792">
Als zulke genoegens maar groot genoeg zijn, dan kan het zijn dat
de morele afkeuring of de innerlijke morele stem niet volstaat om het
gedrag te doen stoppen. De afstekers van vuurwerk zijn dan geneigd om te
denken dat het met die schade wel mee zal vallen. En geneigd om de
informatie over die schade te negeren.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember793">
Daarbij "helpt" het als vuurwerk massaal wordt afgestoken. Want
"als iedereen het doet, dan zal het toch wel meevallen". En het "helpt"
als er geen wettelijk verbod bestaat en als politici aarzelen om dat
verbod in te voeren. Want "als het echt zo schadelijk was, dan zou het
wel worden verboden".<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember794">
Natuurlijk kan daar het statuscompetitiemotief bijkomen van het
zich willen laten gelden ten koste van anderen. In die gevallen is het
veroorzaken van schade juist een oogmerk. De grens naar de bekende
"ongeregeldheden" van het met vuurwerk belagen van hulpverleners en
agenten wordt dan gepasseerd.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember795">
Daarvan afgezien, dringt zich de parallel met het roken op.
Uiteindelijk kwam er dat verbod op roken in publieke ruimtes, doordat de
informatie over de schadelijkheid voor anderen niet langer viel te
negeren en de politiek ging inzien dat een verbod nodig was als een
signaal voor de ernst van de schade. Net zo lijkt nu een verbod op de
verkoop en het afsteken van vuurwerk noodzakelijk als een signaal voor
de ernst van de aangerichte schade.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember796">
Daarbij speelt een rol dat er te lang gewacht is met dat verbod.
Daardoor kon het afsteken van vuurwerk zo massaal worden dat de schade
niet langer kan worden genegeerd. Er is niet meer een enkeling die bij
de oogkliniek terechtkomt, maar het zijn tientallen.
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember797">
Dat wijst op het dilemma waar we met zijn allen mee te maken
hebben bij dit soort gedrag. Zolang het op kleine schaal voorkomt, zijn
degenen die de schade ondervinden, geneigd om die te accepteren. Want ze
gunnen de aanstekers hun pleziertje. Ook in het vertrouwen dat die met
hun belangen rekening zullen houden.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember798">
Maar dat hoeft geen stabiele toestand te zijn, Er kan een
sneeuwbaleffect in werking komen, waardoor later alsnog een ingrijpend
verbod noodzakelijk wordt.<span class="white-space-pre"> </span>
</p>
<p class="ember-view reader-content-blocks__paragraph" id="ember799">
De parallel met het rookverbod doet vermoeden dat zo'n ingrijpen
uiteindelijk breed geaccepteerd zal worden. Juist ook op grond van die
algemeen aanvaarde morele kern dat je anderen geen schade hoort toe te
brengen.Zie nu ook <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2024/01/er-zijn-duidelijke-aanwijzingen-dat-een.html" target="_blank">het vervolgbericht</a>.<br /></p>
</div>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-39521154117342681822023-12-21T13:26:00.002+01:002024-01-09T09:03:10.423+01:00Sociaalwetenschappelijk gezien zijn opkomst en neergang van rechts-extremisme in democratieën goed te verklaren - 8. Bestaansonzekerheid als oorzaak, niet als motief<p>In het Nationaal kiezersonderzoek (NKO) werd een open vraag gesteld naar de motieven voor het stemmen op een partij. Mensen konden daar "in hun eigen woorden" op antwoorden. Wat antwoordden de PVV-stemmers? Ik citeer uit <a href="https://stukroodvlees.nl/ook-de-nieuwe-pvv-stemmer-stemde-vooral-tegen-migratie-en-uit-politiek-protest/" target="_blank">het verslag van de onderzoekers</a>:</p><p></p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">De trouwe PVV-stemmers en de
nieuwe PVV-stemmer noemden over het algemeen dezelfde punten. Vaak wordt
gesteld dat de PVV het beste programma heeft en het dichtst bij de
mening of standpunten staat. Daarbij wordt migratie en asiel veruit het
meest genoemd. Ook wordt gesteld dat de PVV ervoor zorgt dat Nederland
weer voor de Nederlanders wordt en dat de PVV, anders dan de andere
partijen, de waarheid durft te benoemen. De PVV wordt gezien als de
partij die ervoor kan zorgen dat er verandering komt. Kiezers benoemen
dat ze protesteren tegen het gevoerde beleid.</p><p>In de media is er ophef over dat zaken als bestaansonzekerheid en woningnood niet als belangrijke motieven wordt genoemd. Die zouden immers naar verwachting in de verkiezingen een belangrijke rol spelen. En we zagen in de vorige berichten dat sociaalwetenschappelijk gezien toegenomen bestaansonzekerheid een belangrijke verklaring is voor de toename van rechts-extremisme in de politiek. <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/12/sociaalwetenschappelijk-gezien-zijn_13.html" target="_blank">Hier het vorige bericht</a>. In plaats daarvan worden migratie en asiel en "Nederland weer voor de Nederlanders" het meest genoemd.</p><p>Klopt het dan wel dat toenemend rechts-extremisme wordt veroorzaakt door meer bestaansonzekerheid?<br /></p><p>Ja, dat klopt wel degelijk. Sterker, dit resultaat is precies wat sociaalwetenschappelijk viel te voorspellen. </p><p>Die voorspelling is namelijk niet dat rechts-extremistische kiezers vooral gemotiveerd worden door hun bestaansonzekerheid. Nee, voorspeld wordt dat toename van bestaansonzekerheid sociale onveiligheidsgevoelens doet toenemen en dat daardoor het statuscompetitieve wereldbeeld wordt aangewakkerd. Het wereldbeeld van vijandigheid en bedreiging, waarin de eigen groep zich moet verdedigen. Het wereldbeeld dat je aantreft in <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/12/sociaalwetenschappelijk-gezien-zijn.html" target="_blank">die Sociale Dominantie Oriëntatie en het <i>Rightwing Authoritarianism</i></a>. De wereld is gevaarlijk, dus moeten we ons verdedigen tegen vijanden en moeten we terug naar de veilige vertrouwdheid van de traditionele waarden en het traditionele gezag van vroeger.</p><p>En het is natuurlijk precies dat wereldbeeld dat maakt dat die PVV-stemmers als eerste motief verwijzen naar "migratie en asiel" en naar "Nederland weer voor de Nederlanders". Bestaansonzekerheid is niet het motief voor hun stem, maar de oorzaak. Het is het wereldbeeld van gevaar en bedreiging, waarin migranten en vluchtelingen en "de linkse elite" die hen verwelkomt, de vijanden zijn die moeten worden buitengehouden en die moeten worden bestreden. Het beeld dat rechts-extremistische politici zo graag aanwakkeren en waar ze zo enthousiast van profiteren om aan de macht te komen.</p><p>Er is nog een resultaat van dat NKO dat ook volledig met die sociaalwetenschappelijke verklaring overeenkomt. Volgens die verklaring zijn het bij uitstek de mensen die het meest te lijden hebben gehad onder de toegenomen bestaansonzekerheid, dus de lager opgeleiden en de lagere inkomensgroepen, die rechts-extremistisch zullen stemmen. En wat zien we?</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">... onder stemmers met een VMBO-t/k of MBO-1, 2
of 3 opleiding stemde zo’n 40% op de PVV. Onder de stemmers die aangaven
als opleiding een universitaire master te hebben afgerond stemde zo’n
5% op de PVV.</p><p style="text-align: left;">En:</p><p></p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">De oververtegenwoordiging van de PVV vinden we verder vooral ook onder
kiezers die zich rekenen tot de arbeidersklasse. Bijna een derde stemde
PVV. In de middenklasse was het aandeel stemmers op de PVV ongeveer
gelijk aan de landelijke uitslag: 25%. De hogere (midden) klasse stemde
beduidend minder op de PVV (3% respectievelijk 11%). </p><p style="text-align: left;">Dat bestaansonzekerheid rechts-extremisme veroorzaakt, wordt er dus door bevestigd dat je rechts-extremistische kiezers het meest aantreft onder degenen die het meest de bestaansonzekerheid hebben ervaren. <br /> </p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-32926102315279904382023-12-13T15:01:00.005+01:002023-12-21T13:39:10.789+01:00Sociaalwetenschappelijk gezien zijn opkomst en neergang van rechts-extremisme in democratieën goed te verklaren - 7. Meer bestaansonzekerheid? Dan meer rechts-extremisme<p>Welke aanwijzingen kennen we dat een toename van bestaansonzekerheid bijdraagt aan de aanhang van rechts-extremistische politieke partijen? Op dit blog ben ik vanaf eind 2016 alle onderzoek gaan bijhouden dat voorbijkwam en dat daarover uitsluitsel verschaft. In dat onderzoek gaat het over werkloosheid, baanonzekerheid, statusverlies of het meemaken van een financiële crisis als indicatoren voor bestaansonzekerheid. Hier de korte samenvattingen van de in totaal 11 studies.</p><p>De studie <a href="https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0014292116300587" target="_blank">Going to extremes: Politics after financial crises, 1870–2014</a> uit 2016 onderzocht 800 verkiezingsresultaten in 20 ontwikkelde landen gedurende de periode 1870 - 2014. Het bleek dat nadat er een financiële crisis was geweest, de aanhang van rechts-extremistische politieke partijen met gemiddeld 30 procent toenam. Er was geen verband met economische recessies of crises. Het doet vermoeden dat juist financiële crises als bedreigend voor de bestaanszekerheid worden ervaren omdat niet alleen de inkomenspositie, maar ook de waarde van en de toegankelijkheid tot het geld in het geding zijn. En omdat er meer de indruk kan ontstaan dat er "duistere krachten" de crisis hebben veroorzaakt. </p><p>De studie <span class="content-page-header__sticky-content-item-title"><a href="https://www.researchgate.net/publication/310774322_Why_Far_Right_Parties_Do_Well_at_Times_of_Crisis_The_Role_of_Labour_Market_Institutions" target="_blank">Why Far Right Parties Do Well at Times of Crisis: The Role of Labour Market Institutions</a>, eveneens uit 2016, laat zien dat de toename van de aanhang voor rechts-extremistische partijen bij drie verkiezingen voor het Europese parlement nadat de eurocrisis in 2008 - 2010 had plaatsgevonden, samenhangt met de hoogte van de werkloosheid, maar dat die samenhang zwakker is hoe hoger de werkloosheidsuitkeringen. Een overheid kan door de inkomensachteruitgang na werkloosheid te beperken het rechts-extremisme de wind uit de zeilen nemen. Maar kan daar dus ook in tekort schieten.<br /></span></p><p><span class="content-page-header__sticky-content-item-title">In de studie </span><a href="https://www.researchgate.net/publication/274640388_Job_insecurity_and_sympathy_for_extreme_right-wing_parties" target="_blank">Baanonzekerheid en sympathie voor extreemrechtse partijen </a>laten de Vlaamse onderzoekers Dave Stynen en Hans De Witte zien dat de ervaren baanonzekerheid
samenhangt met de mate van sympathie voor het extreemrechtse Vlaams
Belang. Dat verband komt tot stand doordat baanonzekerheid samenhangt met angst voor statusverlies en die hangt weer samen met zich bedreigd voelen door migranten en wantrouwen in de politiek.</p><p>
Op grond van een online vragenlijst onder een representatieve steekproef
van tegen de 5000 inwoners van Duitsland in 2017 kwamen onderzoekers tot de
conclusie dat het niet zozeer de objectieve economische positie is die
de sympathie voor de rechts-extremistische AfD verklaart, maar veeleer de angst voor sociale
daling (statusangst). En die blijkt samen te hangen met de indruk dat
men er in vergelijking met de eigen ouders op achteruit is gegaan. Daar
komen grotere zorgen bij over de eigen toekomstige financiële positie en
die van de kinderen.
Die onzekerheid gaat bovendien samen met meer egoïsme, minder vertrouwen
in anderen, een autoritair wereldbeeld en een
anti-vreemdelingensentiment.(<a href="https://www.boeckler.de/pdf/p_fofoe_WP_044_2017.pdf">Einstellung
und sozialeLebenslage. Eine Spurensuche nach Gründen
fürrechtspopulistische Orientierung,auch unter Gewerkschaftsmitgliedern</a>). <br />
</p><p>Het onderzoek <a href="http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1468-4446.12319/full">The politics of social status: economic and cultural roots of the populist right</a> uit 2017 wijst erop dat de toename het aandeel in de bevolking dat zichzelf een lage sociale status toekent (de zogenaamde <i>subjectieve sociale status</i>) een bijdrage heeft geleverd aan de toegenomen aanhang van populistisch rechtse partijen. De onderzoekers analyseerden de gegevens van het <i>International Social Survey Program </i>(ISSP) over de jaren 1987, 1992, 1999, 2004,
2009 en 2014 voor het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Zwitserland,
Oostenrijk, Verenigde Staten, Australië, Polen, Zweden, Noorwegen,
Slovenië, Tsjechië en Hongarije. </p><p>De Zweedse studie <a href="Economic Distress and Support for Far-right Parties – Evidence from Sweden" target="_blank">Economic Distress and Support for Far-right Parties – Evidence from Sweden</a> uit 2021 laat zien dat 31 procent van de toename van stemmers op de rechts-extremistische <i>Swedish Democrats</i> tussen 2006 en 2010 toegeschreven kon worden aan de toename van ontslagen onder laaggeschoolde, in Zweden geboren, werknemers. De onderzoeker maakte gebruik van data over de aantallen ontslagen per
kiesdistrict. </p><p>Catherine E. de Vries liet in 2017 in de studie <a href="https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13501763.2017.1339730?journalCode=rjpp20">The cosmopolitan-parochial divide: changing patterns of party and electoral competition in the Netherlands and beyond</a> zien dat de meer "parochiale" kiezers, die de grenzen dicht willen en tegen verdere Europese integratie zijn, meer last
hadden gehad van de Grote Financiële Crisis, zich uitend in werkloosheid
of werkloos geweest zijn en/of in een achteruitgang van het
gezinsinkomen. </p><p>De onderzoekers van de studie <a href="http://www.ecineq.org/ecineq_paris19/papers_EcineqPSE/paper_223.pdf" target="_blank">Economic Insecurity and the Rise of the Right</a> uit 2019 gebruikten als maat voor bestaansonzekerheid de
combinatie van door een individu ervaren afname of toename van
financiële middelen en de tijd die sinds die verandering is verstreken.
Hoe meer iemand financiële verslechteringen had meegemaakt en hoe
recenter die hadden plaatsgevonden, hoe groter iemands
bestaansonzekerheid.
Met gebruikmaking van de <i>British Household Panel Survey</i> kwamen ze tot de conclusie dat een grotere
bestaansonzekerheid de kans op een stem voor de rechtse Conservatieven
vergrootte. (De Conservatieve partij mag je na Boris Johnson, Lizz Truss, Suella Braverman en Rishi Sunak wel extreem-rechts noemen.) Voor Duitsland en de Verenigde Staten werden overeenkomstige resultaten
gevonden: toename van bestaansonzekerheid maakte de kans op het stemmen
voor de CSU/CDU en voor Donald Trump groter. <br /></p><p>In <a href="https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2017/09/4_alganetal.pdf">The European Trust Crisis and the Rise of Populism</a> uit 2017 doet Evgenia Passari verslag van een analyse van veranderingen in
werkloosheid en veranderingen in de aanhang van populistische partijen
in 220 regio's in 26 Europese landen tussen 2000 en 2017. Het blijkt dat een werkloosheidstoename in een land van een procent wordt gevolgd door een groei
van stemmen op populistische partijen van een procent. Toenames van werkloosheid gaan ook gepaard met een negatievere houding tegenover immigranten.</p><p>In de studie <a href="https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/13607804211020321" target="_blank">What’s Work Got to Do with It? How Precarity Influences Radical Party Support in France and the Netherlands</a>, met André Krouwel van de Vrije Universiteit Amsterdam als een van de auteurs, wordt bestaansonzekerheid, precariteit genoemd, in twee dimensies onderscheiden: onzekerheid over het behoud van
de baan en de onzekerheid binnen de huidige baan. Het blijkt dat zowel in Frankrijk
als in Nederland in 2017 de mate van bestaansonzekerheid samenhing met
het stemmen op een rechts-extremistische partij (<i>Front National</i>
in Frankrijk en de PVV in Nederland). Onzekerheid binnen de huidige baan hing in
beide landen samen met een twee tot drie keer grotere kans op zowel het
stemmen op een rechts-extremistische partij als op een
populistisch-linkse partij <i>(La France insoumise</i> in Frankrijk en de SP in Nederland). Terwijl
de onzekerheid over het behoud van de baan samenhing met een grotere
kans op het stemmen op een rechts-extremistische partij. In Frankrijk
was die kans 7,5 maal zo groot.</p><p>De zeer recente studie <a href="https://www.hbs.edu/ris/Publication%20Files/24-024_da5e436e-b4e8-4215-b788-f6043dbc7d1f.pdf" target="_blank">Geographies of Discontent: Public Service Deprivation and the Rise of the Far Right in Italy</a>, met Catherine E. De Vries als een van de onderzoekers, laat zien dat in gebieden in Italië waar de lokale publieke voorzieningen (zoals politie en vuilnisophaal) als gevolg van beleid van de nationale overheid meer achteruitgingen, de steun voor rechts-extremistische partijen (Lega (Nord) and Fratelli d’Italia) toenam.</p><p>Samengevat zien we dat een toename van bestaansonzekerheid als gevolg van passief of actief overheidsbeleid dat: </p><ul style="text-align: left;"><li>de kans op financiële crises doet toenemen, </li><li>dat de individuele inkomens- of arbeidsmarktbescherming doet afnemen</li><li>of dat lokale publieke voorzieningen afbreekt, </li></ul><p> de steun voor rechts-extremistische partijen vergroot.</p><p>Daarmee hebben we alle mij bekende empirische aanwijzingen bij elkaar die de "verklaring in een notendop" ondersteunen waarmee deze reeks berichten begon. Overheidsbeleid dat de bestaansonzekerheid voor zijn burgers vergroot, draagt bij aan de opkomst van rechts-extremisme in de politiek. En andersom, overheidsbeleid dat de bestaansonzekerheid verkleint, zal bijdragen aan de neergang van rechts-extremisme in de politiek. <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/12/sociaalwetenschappelijk-gezien-zijn_21.html" target="_blank">Hier het vervolg</a>.<br /></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-19166345496105423742023-12-11T17:05:00.005+01:002023-12-13T16:40:39.843+01:00Sociaalwetenschappelijk gezien zijn opkomst en neergang van rechts-extremisme in democratieën goed te verklaren - 6. Neo-liberalisme, bestaansonzekerheid en psychische aandoeningen<p><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">We zagen in het vorige bericht de aanwijzingen dat de opeenvolgende neoliberale kabinetten sinds de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw er inderdaad in slaagden om de bestaansonzekerheid onder grote delen van de bevolking te vergroten. Zie <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/12/sociaalwetenschappelijk-gezien-zijn_8.html" target="_blank">hier het vorige bericht</a>. </span></span></p><p><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Kan die toegenomen bestaansonzekerheid er voor verantwoordelijk worden gehouden dat mettertijd het rechts-extremisme in de politiek toenam? De redenering zou zijn dat die toename van bestaansonzekerheid sociale onveiligheidsgevoelens vergroot en dat sociale onveiligheidsgevoelens het statuscompetitiepatroon aanwakkeren, waar rechts-extremistische politieke partijen op kunnen inspelen met hun boodschap dat er interne en externe vijanden zijn die bestreden dienen te worden. De tussenliggende schakel is dus die van de toename van sociale onveiligheidsgevoelens. Zijn er aanwijzingen voor die toename?</span></span></p><p><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Ja, die zijn er. Want we weten ook dat gevoelens van sociale onveiligheid een aan vrijwel alle psychische aandoeningen gemeenschappelijke factor is. Zie </span></span><a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2020/05/psychische-aandoeningen-en-de-mismatch.html" target="_blank">Psychische aandoeningen en de mismatch tussen aanleg en omgeving - 1 </a>en de daaropvolgende berichten. <span style="font-size: small;">Die gemeenschappelijke factor wordt omschreven als "</span>verlies, geïntimideerd en/of vernederd en/of verraden worden -
fundamentele bedreigingen van iemands fysieke en psychologische
veiligheid". <span style="font-size: small;">Die sociale onveiligheid kan zoals gezegd voortkomen uit de persoonlijke levenssfeer, maar ook uit het meer onpersoonlijke, maatschappelijke domein.<br /></span></p><p><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Dat zou dan moeten betekenen dat er in diezelfde periode waarin de bestaansonzekerheid toenam, ook een toename moet zijn geweest van het lijden aan psychische aandoeningen. Het ontwikkelen van een psychische aandoening op sociale onveiligheid (zoals depressie of een angststoornis) komt overeen met de immobilisatiereactie-met-angst, terwijl politiek rechts-extremisme overeenkomt met de vechtreactie. Zie </span></span><a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2022/09/over-de-biologievrije-sociale.html" target="_blank">Over de biologievrije sociale wetenschap. En over Charles Darwin, de Polyvagaaltheorie en het werk van Bessel van der Kolk</a>. Als we verwachten dat de toename van bestaansonzekerheid via sociale onveiligheid het rechts-extremisme vergroot, dan zouden we dus tegelijkertijd ook een toename van psychische aandoeningen moeten zien. <br /></p><p><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">En voor dat laatste is een duidelijke aanwijzing. We hebben geen gegevens voor de gehele periode, maar een flink deel ervan, de periode tussen </span></span>2007-2009 en 2019-2022 wordt bestreken door de <i>Netherlands Mental Health Survey and Incidence Studies</i> (NEMESIS), waarover verslag wordt gedaan in het rapport <a href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087" target="_blank">Prevalence and trends of common mental disorders from 2007-2009 to 2019-2022: results from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Studies (NEMESIS).</a> Als er inderdaad een toename is geweest van psychische aandoeningen, dan zou je die ook in deze periode moeten waarnemen.</p><p>En dat blijkt inderdaad het geval te zijn. In zowel 2007-2009 als 2019-2022 werd een gestratificeerde toevalssteekproef van de Nederlandse bevolking van 18 tot 64 jaar oud gevraagd of men in het voorafgaande jaar had geleden aan een psychische aandoening. Het bleek dat de groep die daar bevestigend op antwoordde, in die periode was toegenomen van 17,4 procent naar 26,1 procent. Die toename was sterker bij studenten en 18 tot 34-jarigen dan bij betaald werkenden en degenen van 35 jaar of ouder.</p><p>Als je dus de bestaansonzekerheid onder de bevolking laat toenemen, omdat je denkt dat zulks voor de economie een goed idee is, dan vergroot dat de sociale onveiligheidsgevoelens zodanig dat je dat terugziet in een forse toename van het deel van de bevolking dat lijdt aan een psychische aandoening. </p><p>Het is interessant om te kijken naar de mogelijke verklaringen voor deze trend die de onderzoekers naar voren brengen:</p><p style="margin-left: 40px; text-align: left;">In recent decades, young adults may have been more adversely affected by the further individualization of society<span><sup><a aria-label="Reference 26 - Psychol Sci" class="bibLink tab-link" data-tab="pane-pcw-references" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087#wps21087-bib-0026" id="wps21087-bib-0026_R_d103290499e4761">26</a></sup></span>, the rise of social media<span><sup><a aria-label="Reference 54 - Curr Opin Psychiatry" class="bibLink tab-link" data-tab="pane-pcw-references" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087#wps21087-bib-0054" id="wps21087-bib-0054_R_d103290499e4764">54</a>, <a aria-label="Reference 55 - World Psychiatry" class="bibLink tab-link" data-tab="pane-pcw-references" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087#wps21087-bib-0055" id="wps21087-bib-0055_R_d103290499e4764">55</a></sup></span>, and the increasing pressure to succeed<span><sup><a aria-label="Reference 56 - J Adolesc Health" class="bibLink tab-link" data-tab="pane-pcw-references" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/wps.21087#wps21087-bib-0056" id="wps21087-bib-0056_R_d103290499e4767">56</a></sup></span>.
They may also be more adversely affected by current social problems
(e.g., shortage of affordable housing, climate change concerns), or have
more difficulty coping with setbacks, such as not immediately having a
successful job or owner-occupied home.</p><p>Daarin vallen gemakkelijk de ontwikkelingen te herkennen die de bestaansonzekerheid, vooral voor jongeren, hebben vergroot: druk om te presteren, problemen op de arbeidsmarkt, tekort aan woningen.</p><p>Het herinnert ons er nog eens aan hoe kortzichtig het is als regeringen zich bij hun beleid eenzijdig laten leiden door wat economen (of eigenlijk: de verkeerde economen) hen toeroepen en geen oog hebben voor sociaalwetenschappelijke inzichten. <br /></p><p>Dat komt natuurlijk nog sterker naar voren als we gaan kijken naar de aanwijzingen dat datzelfde neoliberale beleid het rechts-extremisme in de politiek heeft aangewakkerd. Daarover in <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/12/sociaalwetenschappelijk-gezien-zijn_13.html" target="_blank">het volgende bericht.</a></p>Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6923943936275843567.post-2288374826966804222023-12-08T16:12:00.004+01:002023-12-11T17:12:53.828+01:00Sociaalwetenschappelijk gezien zijn opkomst en neergang van rechts-extremisme in democratieën goed te verklaren - 5. De toename van bestaansonzekerheid<p>Nam door de neoliberale wending in de politiek in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw inderdaad de bestaansonzekerheid toe? Zie <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/12/sociaalwetenschappelijk-gezien-zijn_5.html" target="_blank">hier het vorige bericht.</a></p><p>Hoewel dat natuurlijk nooit met zoveel woorden gezegd is, was het de opzet van dat neoliberale beleid om de bestaansonzekerheid onder de bevolking te laten toenemen. Dat zou immers nodig zijn om mensen, die dat van nature niet willen, zich te laten inspannen. Daar zijn "prikkels" voor nodig en dan in het bijzonder financiële prikkels. En die zijn er natuurlijk meer, en ze werken beter, als er ook de reële dreiging bestaat om tot armoede te vervallen. En ze werken beter als er meer rijkdom valt te behalen, dus als de inkomensongelijkheid groter is. </p><p>En om die dreiging voldoende tot stand te brengen, moesten de sociale zekerheid en de bescherming op de arbeidsmarkt worden teruggedrongen. Mensen moest geleerd worden om minder van de overheid te verwachten. Ze moesten zelfredzamer worden. Minder het iedereen-telt-mee van de "gemeenschap georganiseerd in de staat" en meer van het ieder-voor-zich van het statuscompetitiepatroon. </p><p>Kregen de opeenvolgende regeringen het voor elkaar om die bestaansonzekerheid te vergroten? </p><p>Jazeker. Ik citeer nu even uit mijn <a href="https://www.researchgate.net/publication/317889322_De_lokale_verzorgingsstaat_bestaanszekerheid_in_het_geding" target="_blank">De lokale verzorgingsstaat: bestaanszekerheid in het geding?</a> uit 2017, met enkele toevoegingen tussen haakjes.<br /></p><p><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>AR-SA</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:EnableOpenTypeKerning/>
<w:DontFlipMirrorIndents/>
<w:OverrideTableStyleHps/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="false"
DefSemiHidden="false" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="376">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 7"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 8"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal Indent"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footnote text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="header"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footer"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="index heading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="table of figures"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="envelope address"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="envelope return"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="footnote reference"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation reference"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="line number"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="page number"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="endnote reference"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="endnote text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="table of authorities"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="macro"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="toa heading"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Bullet 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Number 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Closing"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Signature"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="List Continue 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Message Header"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Salutation"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Date"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text First Indent"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text First Indent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Note Heading"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Body Text Indent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Block Text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Hyperlink"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="FollowedHyperlink"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Document Map"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Plain Text"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="E-mail Signature"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Top of Form"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Bottom of Form"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal (Web)"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Acronym"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Address"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Cite"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Code"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Definition"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Keyboard"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Preformatted"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Sample"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Typewriter"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="HTML Variable"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Normal Table"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="annotation subject"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="No List"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Outline List 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Simple 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Classic 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Colorful 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Columns 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 7"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Grid 8"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 4"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 5"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 7"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table List 8"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table 3D effects 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Contemporary"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Elegant"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Professional"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Subtle 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Subtle 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 2"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Web 3"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Balloon Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Table Theme"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" QFormat="true"
Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" QFormat="true"
Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" QFormat="true"
Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" QFormat="true"
Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" QFormat="true"
Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" QFormat="true"
Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" SemiHidden="true"
UnhideWhenUsed="true" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="41" Name="Plain Table 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="42" Name="Plain Table 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="43" Name="Plain Table 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="44" Name="Plain Table 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="45" Name="Plain Table 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="40" Name="Grid Table Light"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46" Name="Grid Table 1 Light"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51" Name="Grid Table 6 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52" Name="Grid Table 7 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="Grid Table 1 Light Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="Grid Table 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="Grid Table 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="Grid Table 4 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="Grid Table 5 Dark Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="Grid Table 6 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="Grid Table 7 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46" Name="List Table 1 Light"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51" Name="List Table 6 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52" Name="List Table 7 Colorful"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="46"
Name="List Table 1 Light Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="47" Name="List Table 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="48" Name="List Table 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="49" Name="List Table 4 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="50" Name="List Table 5 Dark Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="51"
Name="List Table 6 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="52"
Name="List Table 7 Colorful Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Mention"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Smart Hyperlink"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Hashtag"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Unresolved Mention"/>
<w:LsdException Locked="false" SemiHidden="true" UnhideWhenUsed="true"
Name="Smart Link"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:8.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:107%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri",sans-serif;
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:Arial;
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;
mso-fareast-language:EN-US;}
</style>
<![endif]-->
</p><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span style="line-height: 150%;">Deze hier
ultrakort aangeduide ontwikkelingen (van de neoliberale wending) bleken al spoedig gevolgen te hebben voor
de bestaanszekerheid van burgers. <span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333;">Vrooman
boog zich daarover en laat zien dat na 1980 voor de bevolking tussen 18 en 64
jaar de inkomensbescherming door middel van socialezekerheidsregelingen sterk
is afgenomen. In rapportcijfers uitgedrukt daalde die van 7,1 in 1980 naar 4,7
in 2015. Met als gevolg dat de inkomenszekerheid met 34 procent daalde.
Bovendien daalde de werkzekerheid met 27 procent (Vrooman 2016). Een element in
de toename van onzekerheid was ook de introductie en stapsgewijze verhoging van
het eigen risico in de gezondheidszorg. Door deze en andere maatregelen hebben
chronisch zieken en gehandicapten hun eigen betalingen sterk zien stijgen.</span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333; line-height: 150%;">Die algehele toename van onzekerheid werd mede veroorzaakt
door het, tegen het neoliberale optimisme in, (maar veroorzaakt door deregulering van de financiële sector,) frequenter optreden van
economische en financiële crises, een ontwikkeling die culmineerde in de
financiële crisis van 2008. Hoewel de oorzaak van die crisis daarin niet
gelegen was, reageerden overheden daarop met beleid om het overheidstekort
terug te dringen. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333; line-height: 150%;">In ons land betekende dat onder het verder versoberen van
de verzorgingsstaat en het meer bezuinigen en decentraliseren op de gebieden
van werk en inkomen, langdurig zieken, ouderen en de jeugdzorg. Qua wetgeving
hield dit onder meer in dat de Participatiewet in de plaats kwam van de Wet
Werk en Bijstand en de Wet Sociale Werkvoorziening (en deels de Wajong).
Onderdeel van een en ander is een strenger sanctiebeleid, met weinig aandacht
voor het verschil tussen opzettelijke en onbedoelde overtredingen, en de
controversiële verplichting voor gemeenten om van uitkeringstrekkers een
tegenprestatie te verlangen. De vraag dringt zich op of een en ander nog wel
valt binnen “het redelijke” dat van burgers verwacht mag worden. Hoe ook
ingekleed, opent dit beleid de weg voor gevoelens van vernedering en
versterking van vooroordelen tegenover uitkeringstrekkers. In dezelfde lijn
ligt dat we de vernederende afhankelijkheid van voedselbanken normaal zijn gaan
vinden. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333; line-height: 150%;">Dat de afstand tot de naoorlogse bedoelingen van de
verzorgingsstaat daarmee wel erg groot is geworden, komt tot uitdrukking in het
opduiken van termen als repressieve verzorgingsstaat (Vonk 2014), “buiten het
recht treden” (Vonk 2016) en <i>punishing the poor</i> (Wacquant 2009). De
vraag dient zich aan of het evenwicht tussen opgelegde verplichtingen en
rechten nog wel bestaat en zelfs of het nog wel wordt nagestreefd (Vonk 2014). De
weg van genade naar recht (Klompé) lijkt in omgekeerde richting te zijn
ingeslagen. Het belang van het verschaffen van bestaanszekerheid moet onderweg uit
het oog zijn verloren. </span></span></p><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: left;"><span style="background: rgb(254, 253, 250); color: #333333; font-family: "Times New Roman",serif; font-size: 12pt; line-height: 150%; mso-ascii-theme-font: major-bidi; mso-bidi-theme-font: major-bidi; mso-hansi-theme-font: major-bidi;">Dat was in 2017. Daar is sindsdien wel het een en ander bijgekomen, waar ik in een reeks berichten over de Nederlandse polycrisis bij stilstond, waarvan <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/01/de-nederlandse-polycris-een-moedeloos.html" target="_blank">hier het eerste bericht</a>. In <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/03/de-nederlandse-polycrisis-een-moedeloos.html" target="_blank">het laatste bericht</a>, waarin ik me afvroeg waar al die crises toch vandaan komen, gaf ik de volgende opsomming, in willekeurige volgorde.</span></p><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span>De
rechtspraak kampt met grote problemen door te grote werkdruk. Als gevolg van
bezuinigingen door de eerste twee kabinetten-Rutte werden jarenlang geen nieuwe
rechters aangenomen. De kwaliteit van de rechtspraak komt in het geding. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span>Instellingen
voor de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) sloten in 2022 vanwege geldgebrek en
personeelstekorten een derde van de klinische behandelplekken voor volwassenen
met ernstige persoonlijkheidsstoornissen, terwijl de wachtlijsten voor deze
plekken al jaren toenemen. Volgens de Nederlandse Zorgautoriteit zou de
zorgplicht niet worden geschonden <span> </span>omdat
vervangende zorg beschikbaar is. Maar die behandelplekken zijn juist nodig
omdat die vervangende, ambulante zorg onvoldoende is. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span>Mede door
die wachtlijsten in de GGZ, maar ook door vergrijzing van de bevolking en het
beleid van ziekenhuizen, is de werkdruk van huisartsen zo sterk toegenomen dat
60 procent van de praktijken een patiëntenstop heeft. Het Capaciteitsorgaan
adviseert het aantal opleidingsplekken te verhogen van 921, het vorige advies,
naar 1190. Het huidige aantal is 850.</span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0cm; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span>Mensen in een lagere
sociaaleconomische positie overlijden gemiddeld acht jaar eerder dan mensen in
een hogere sociaaleconomische positie. Ook leven ze gemiddeld drieëntwintig
jaar in minder goed ervaren gezondheid. De gezondheidsverschillen tussen mensen
nemen niet af, maar juist toe. De </span><span class="markedcontent"><span>Artsenfederatie KNMG
pleit met 85 vertegenwoordigers van partijen van binnen en buiten de zorg voor structurele
verbetering van de bestaanszekerheid van mensen: <span> </span>een stabiel en voldoende besteedbaar inkomen
en de mogelijkheden tot gezond eten, onderwijs, gezond en veilig wonen.</span></span><span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span>De toestand
bij de Belastingdienst is kritiek, door sterk verouderde computersystemen en
ernstige personeelstekorten. De belastingheffing loopt gevaar en invoeren van
nieuwe wetgeving is onmogelijk. Tijdige vervanging van de computersystemen was
door jarenlange bezuinigingen niet mogelijk. Door een uit de hand gelopen
vertrekregeling vertrokken duizenden medewerkers, veelal de beste mensen. </span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span>Er is
achterstallig onderhoud aan de<b> </b>infrastructuur: bruggen, sluizen en
viaducten, met veiligheidsrisico's en toenemend oponthoud op de weg als gevolg.
</span><span>Er zijn in het verleden te weinig middelen beschikbaar
gesteld. </span><span></span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;"><span>Er is al
jaren een groot woningtekort door bewust overheidsbeleid om zich van de
woningmarkt terug te trekken. Tegelijk legde de overheid in 2013 de
woningcorporaties een forse verhuurderheffing op om de overheidsfinanciën weer
op orde te brengen. De huursector is doelbewust verwaarloosd. Nadat er sinds
2010 niet meer een ministerie voor “volkshuisvesting” bestond, is het in het
huidige kabinet teruggekeerd.</span></span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;">We hebben een stikstof- en een mestcrisis doordat de overheid hoognodige
uitvoering van wetgeving op gebied van natuur, biodiversiteit en klimaatverandering
voor zich uit schuift en aanhoudend juridische "geitenpaadjes"
bedenkt. De veel te grote landbouwsector en grote bedrijven als Schiphol en
TataSteel veroorzaken grote <span> </span>milieu- en
gezondheidsschade en dragen in vergelijking daarmee maar weinig bij aan het bbp.
In het huidige kabinet is er een minister zonder portefeuille voor Natuur en
Stikstof gecreëerd, vallend onder het ministerie van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit. Door het op zijn beloop laten van de stikstofcrisis lopen
bouwprojecten grote vertraging op. Ongeveer 2500 veehouders blijken na de uitspraak
van de Raad van State in 2019 in feite illegaal stikstof uit te stoten. Een
oplossing laat maar op zich wachten. </span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;">Er is een crisis in de jeugdzorg, die in 2015 werd overgeheveld naar de
gemeenten. Toen was er al een tekort en daar kwam een korting bovenop, omdat werd
aangenomen dat gemeenten het met minder geld zouden kunnen doen. Dat blijkt
niet het geval. De ingestelde "Commissie van wijzen" concludeert dat
er meer geld bij moet.</span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;">Gemeenten kregen extra taken, maar krijgen structureel te weinig geld, waardoor
investeringen in wegen, scholen en andere essentiële zaken achterblijven. Er
wordt bezuinigd op sportvoorzieningen, buurthuizen en bibliotheken. Volgens de
VNG zijn noodzakelijke investeringen <span> </span>van
gemeenten al ruim een decennium onder de maat. </span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;">De Nationale Ombudsman waarschuwt dat de overheid tekortschiet in het
verschaffen van een sociaal minimum. In het algemeen geldt dat het sociale
minimum ontoereikend is, dat het doenvermogen van burgers onrealistisch wordt
ingeschat en dat er een gebrek aan geld, tijd en deskundigheid is bij
gemeentelijke dienstverleners. Volgens de Arbeidsinspectie is de
bestaanszekerheid onvoldoende geborgd bij het huidige bijstandsniveau. Bijstandsgerechtigden
kunnen, als ‘”tegenprestatie”, ingevoerd door het kabinet Rutte-2, of als
onderdeel van de re-integratie, gedwongen tewerk worden gesteld. Dit leidde tot
uitwassen, zoals blootstelling van werklozen aan giftig chroom-6 door de
gemeente Tilburg en de Nederlandse Spoorwegen. Het tekortschietende sociaal
minimum heeft ervoor gezorgd dat het bestaan van voedselbanken werd
genormaliseerd. In het huidige kabinet-Rutte is er voor het eerst een
ministerie voor Armoedebestrijding. Als de grondwettelijk vastgelegde <span> </span>zorg voor bestaanszekerheid eerder serieus was
genomen, dan was zo’n ministerie niet nodig geweest. </span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;">De Belastingdienst heeft duizenden ouders die toeslagen voor de kinderopvang
ontvingen ten onrechte bestempeld en behandeld als fraudeurs. Sandra Palmen,
ambtenaar bij de Belastingdienst, waarschuwde al in 2017 dat dit fraudebeleid
in strijd was met de beginselen van behoorlijk bestuur, rechtszekerheid,
gelijkheid en evenredigheid. Haar adviezen werden niet alleen niet opgevolgd,
het “memo-Palmen” werd lang buiten de openbaarheid gehouden. Het kabinet
beloofde een ruimhartige vergoeding, maar de afhandeling daarvan kan nog wel
tot 2030 duren. Er is onvoldoende capaciteit om alle aanmeldingen binnen de
wettelijke termijn te beoordelen. </span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;">Er is een crisis in de asielopvang doordat de overheid de uitgaven
structureel te laag inschat. Dat leidde niet alleen vaak tot problemen in de
opvang, asielzoekers die de nacht in de buitenlucht moesten doorbrengen, maar
ook tot hogere uitgaven omdat de opvangkosten hoger zijn als eerder gesloten
locaties heropend moeten worden of als noodopvang nodig is. Het huidige kabinet
besloot tot de juridisch (en moreel) onhoudbare opschorting van de uitvoering
van de nareisregeling.</span></p><div style="margin-left: 40px; text-align: left;">
</div><p style="margin-left: 40px; text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;">De overheid heeft te weinig oog gehad voor de nadelige gevolgen van de
aardgaswinning voor de tweehonderdduizend Groningse inwoners van het winningsgebied.
Volgens de parlementaire Commissie Aardgaswinning zijn de belangen van de
Groninger structureel genegeerd. De Staat is "ernstig
tekortgeschoten" in het behartigen van de publieke belangen, zoals de
veiligheid en gezondheid van Groningers. Er was jarenlang onwil om te erkennen
dat gaswinning aardbevingen kan veroorzaken. Onderzoeken van de risico’s op
zwaardere aardbevingen werden „niet nauwkeurig gelezen”. Het argument dat de
“leveringszekerheid” in gevaar dreigde te komen bij vermindering van gaswinning
kenschetst de Commissie als een opgetrokken “rookgordijn”.</span></p><p style="text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;">Het is een opsomming van crises die voor een deel heel rechtstreeks in verband kunnen worden gebracht met een toename van bestaansonzekerheid. En voor een ander deel bij een groot deel van de bevolking de indruk moet hebben gewekt van een overheid die zijn bestaan als hoeder van het iedereen-telt-mee niet langer serieus neemt. Van een luchthartige overheid, die de "marktvuistregel" hanteert, zelfredzaamheid predikt en zijn handen in onschuld wast.</span></p><p style="text-align: left;"><span style="font-family: inherit; font-size: small;">Leidde die toename van bestaansonzekerheid ook inderdaad tot een toename van rechts-extremisme? Wordt vervolgd. <a href="https://toegepastesocialewetenschap.blogspot.com/2023/12/sociaalwetenschappelijk-gezien-zijn_11.html" target="_blank">Hier het vervolg.</a><br /> </span></p><p class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: left;"></p>
Henk de Voshttp://www.blogger.com/profile/13984136510047198298noreply@blogger.com0