Hèt probleem van nu is niet Brexit, maar de Duitse dovemansoren - Over Eucken en Schacht

Het zijn bizarre tijden. Tijden waarin de traditionele media nauwelijks meer een toegang verschaffen tot wat er zich echt in de wereld afspeelt.

Neem nu de overvloed aan aandacht voor Brexit. Dat wekt de indruk dat er in Europa niets belangrijkers dan dat aan de hand is. Hoewel de negatieve gevolgen daarvan op de lange termijn zeker zullen optreden, is er op de korte termijn weinig reden voor al die ophef. Zie Paul Krugman daarover.

Vele malen belangrijker zijn de Duitse dovemansoren. Het van misplaatste moraliteit doordrenkte Duitse economische denken domineert het Europese economische beleid. Zie eerder
Hoe de Duitse dovemansoren te verklaren? Over economie en moraliteit. Dat zulks heeft kunnen gebeuren, is zowel een gevolg van het zelfgekozen intellectuele isolement van de Duitse economen en politici als van het falen van de overige Europese leiders in het bieden van tegenwicht.

De gevolgen zijn rampzalig. Lees nog even, mocht je daarover twijfelen, Over het naderende einde van de eurozone - en over de fantasiewereld waarin de euro werd uitgedacht.

Update. Zie vandaag ook: European Central Bank Says Austerity Is Three Times as Bad as Brexit. Update. En zie een dag later dit interview met Piketty: "Deutschland trägt die Hauptschuld am Brexit".

Biagio Bossone en Stefano Sylos Labini gaan vandaag op Vox in op de wortels van dat Duitse intellectuele isolement (Macroeconomics in Germany: The forgotten lesson of Hjalmar Schacht). Ze sluiten aan bij dit prachtige artikel van Peter Bofinger, lid van de Duitse Sachverständigenrat fúr Wirtschaft en daarin een hoognodige dwarsligger: German macroeconomics: The long shadow of Walter Eucken.

Bofinger legt daarin uit dat het Duitse economische denken sterk is beïnvloed door het werk van Walter Eucken (1891-1950). Hij gaat daar gedetailleerd op in, maar ultrakort samengevat komen Euckens ideeën er op neer dat je als overheid altijd naar begrotingsevenwicht en prijsstabiliteit moet streven en er voor de rest voor moet zorgen dat de markt zijn evenwichtstoestand kan bereiken. 

En dat laatste doe je door, jawel, "structurele hervormingen". Dereguleer de arbeidsmarkt en dring de invloed van de vakbonden terug. Als de werkloosheid toeneemt, dan moeten de lonen omlaag. Niets aan doen dus. In geen geval als overheid een beleid voeren ten behoeve van volledige werkgelegenheid.

Hoe bekend klinkt dat nu, in 2016, in de oren. Bofinger wijst er op dat Eucken nergens inging op het werk van Keynes en dat dat intellectuele isolement dus een vast bestanddeel lijkt te zijn van het Duitse economische denken. En daar hoort bij dat alle empirische aanwijzingen voor het succes van een beleid gericht op volledige werkgelegenheid halsstarrig worden genegeerd. Duitse dovemansoren.

Het zou heel anders kunnen en daar wijzen Bossone en Labini op. Want er is in de Duitse geschiedenis ook de les van de economische politiek van Hjalmar Schacht in de jaren 30. 

Die was, we weten het, door Hitler aangesteld toen die aan de macht kwam. En Schacht doorbrak het deflationaire beleid van de regering-Brüning, dat zoveel overeenkomsten vertoont met de huidige bezuinigingspolitiek. Hij gaf, tegen nieuw geproduceerde goederen, zogenaamde MEFO-wissels uit, die door de Reichsbank gegarandeerd werden en verhandeld konden worden. Met dat nieuwe "geld" werd de economie zo aangejaagd, helaas vooral ten behoeve van de voorbereiding op de oorlog, dat binnen een paar jaar de massawerkloosheid was teruggedrongen.

Terzijde: toevallig las ik, al weer een half jaar of zo geleden, The Wages of Destruction. The making and breaking of the Nazi economy van Adam Tooze. Dat was een hele klus: 800 pagina's lang, met veel details en uitstekend gedocumenteerd. Maar zeer de moeite waard. Ik sloeg p. 43 op, waar Tooze uitlegt hoe een economie met onbenutte productiecapaciteit door het creëren van geld kan worden aangejaagd.

Toen Schacht in 1938 dit beleid wilde stoppen, omdat volledige werkgelegenheid was bereikt en inflatie dreigde, werd hij door Hitler aan de kant gezet. Het was Hitler om andere dingen te doen dan om een goed lopende economie en het welzijn van de Duitse bevolking.

Los van de context van het Hitler-bewind, is wat Schacht voor elkaar kreeg een geval van een deflationaire economie met massawerkloosheid weer aan de praat krijgen. Bossone en Labini over de les die daaruit valt te trekken:

Such was the economic policy that allowed Germany to regain monetary sovereignty and finance its reconstruction in the interwar period – an ante litteram case of unconventional money-financed fiscal expansion. It enabled a national economy to exit a long and deep depression, and to attain non-inflationary full employment in a short span and with no use of price controls or rationing (Stucken 1953).7 In only five years, Schacht’s programme transformed a bankrupt state into Europe’s strongest economy (Emry 1982).

It is quite unfortunate that Schacht’s lesson was lost while Eucken’s paradigm carried the day. Schacht’s programme resembles a variation of the ‘helicopter money’ policy and its free-lunch effects (Bossone 2016), which several economists today consider an effective demand management tool for fiscally constrained economies trapped in deep depression.

Hoe dan te verklaren dat de Duitsers zo vasthouden aan hun Walter Eucken? Daar is een eenvoudige verklaring voor. Ze hebben niet door, of weigeren door te hebben, dat de voorschriften van Eucken sloegen op een kleine, open economie die er op kan vertrouwen dat de rest van de wereld voorziet in voldoende vraag naar zijn producten. Dan hoef je inderdaad geen vraagbeleid te voeren om je economie aan de praat te houden. Eucken kon dus doen alsof vraagproblemen altijd onbelangrijk zijn.

Maar de Duitse economie is al lang niet meer klein, zeker niet als onderdeel van de eurozone. Dat maakt dat het Duitse Walter Eucken-beleid precies datgene creëert wat zich in de eurozone nu al jaren afspeelt: groeiende divergentie tussen perifere en kernlanden, deflatie, massawerkloosheid en economische stagnatie.

Waar uiteindelijk ook de Duitse economie aan te gronde gaat. Want de economie is een kringloop en ergens moet de vraag vandaan komen.