Voeding en samenleving: de onvermijdelijkheid van de verwetenschappelijking

Esther Nederhof reageerde per email op mijn bericht Eenzaamheid vergroot de behoefte aan zoetigheid. En over hoe dat komt. Het ging in dat bericht onder meer over de behoefte van onze hersenen aan glucose en dus aan suiker in onze voeding, vooral bij grote cognitief-emotionele uitdagingen zoals sociaal isolement en eenzaamheid. Ik verwees naar een Noors onderzoek waaruit bleek dat eenzaamheid samen gaat met het veel drinken van suikerhoudende dranken.

Esther schreef, en ik citeer met haar toestemming:

Ik houd mij als post-doctoraal onderzoeker bij psychiatrie bezig met depressie en probeer vooral te kijken vanuit evolutionair perspectief. Op dit moment ben ik bezig een onderzoekslijn op te zetten om het effect te bestuderen van paleovoeding op psychiatrische symptomen en in het bijzonder depressie. Uw blog van 22 augustus was daarop natuurlijk erg van toepassing. Wat mij echter een beetje stoorde, en u bent zeker niet de enige wie die 'fout' maakt, dus ik neem het u niet persoonlijk kwalijk, is de aanname dat onze hersenen niet zonder glucose kunnen. Onze hersenen kunnen prima zonder glucose uit onze voeding, dan maakt het lichaam namelijk ketonen aan uit de vetten die we eten. Er zijn aanwijzingen dat de hersenen het zelfs veel beter doen op ketonen dan op glucose, maar dat terzijde. De bevindingen van het Noorse onderzoek dat u beschrijft zouden volgens mij in het licht van alomtegenwoordige 'metabole rigiditeit' gezien moeten worden. Doordat ons sinds de jaren 80 wijs gemaakt wordt dat we koolhydraatrijk en vetarm moeten eten, zijn velen hun metabole flexibiliteit verloren, de capaciteit om over te schakelen van glucose naar ketonen en vice versa. In dat licht gezien klopt de interpretatie van deze Noorse onderzoekers, maar het klopt niet dat onze hersenen niet zonder glucose kunnen.

Ik bedankte Esther voor haar reactie en kreeg toen nog een mail met een verwijzing naar het blogbericht Ketonen. Wat?, dat ze daarover geschreven heeft. En als ik het goed begrijp, kan dat koolhydraatrijke dieet dat ons is aangepraat, dus ook een oorzaak zijn van onze toegenomen behoefte aan zoetigheid. Naast de toegenomen eenzaamheid.

Hoewel het wat buiten het gebied van de sociale wetenschap ligt, vond ik dat punt van die metabole flexibiliteit die we misschien zijn kwijtgeraakt door veel koolhydraten en weinig vet te eten, wel interessant. Want nogmaals, er is toch hoogstwaarschijnlijk een parallel tussen Paleovoeding en de Paleo Sociale Omgeving. Zie nog eens De vereenvoudigde redenering achter het Paleo Dieet (en de Paleo Leefwijze) en Is er naast het Paleo Dieet ook een Paleo Sociale Omgeving?

Die parallel bestaat er in ieder geval uit dat we in een situatie terecht zijn gekomen waarin we niet als vanzelf goed weten: 1. welke dieet en 2. welke wijze van samenleven voor onze gezondheid het beste is. En dat we in beide gevallen dus te rade moeten gaan bij wat het wetenschappelijk onderzoek oplevert. We zijn met zijn allen onvermijdelijk aan het "verwetenschappelijken".

De vereenvoudigde redenering achter het Paleo Dieet (en de Paleo Leefwijze)

In het vorige bericht kondige ik aan dat ik uitgebreider aandacht zou besteden aan het Paleo Dieet en aan de Paleo Sociale Omgeving. Ik heb nu dit artikel van Frits Muskiet gelezen en ik heb me verdiept in het artikel The western diet and lifestyle and diseases of civilization, dat vorig jaar is verschenen. Ik heb daaruit opgemaakt dat je de redenering achter de gezondheidsclaim van het Paleo Dieet (en leefwijze) tot vier stappen kunt vereenvoudigen. (Met de Paleo leefwijze is in dit verband een leefwijze bedoeld met meer fysieke beweging dan kenmerkend is voor onze huidige leefwijze.)

Die vier stappen lijken mij te zijn:

1. De constatering dat mensen nu vooral aan de zogenaamde beschavingsziekten lijden, namelijk hart- en vaatziekten, obesitas, hoge bloeddruk, type 2 diabetes, kanker (i.h.b. epitheliale tumoren), auto immuun ziekten en osteoporose. Aanwijzingen dat deze ziekten (mede) veroorzaakt worden door kenmerken van ons huidige dieet en onze huidige leefstijl (weinig beweging). Mede veroorzaakt, omdat er altijd een combinatie van kenmerken van het genoom en kenmerken van de omgeving in het spel is.
2. Aanwijzingen dat die kenmerken niet of veel minder aanwezig waren in het Paleo Dieet en de Paleo Leefwijze.
3. Aanwijzingen dat jagers-verzamelaars niet of veel minder leden aan deze beschavingsziekten dan dat mensen tegenwoordig doen. En meer algemeen: aanwijzingen dat jagers-verzamelaars in het algemeen gezond waren, dus niet op vergelijkbare schaal leden aan andere ziektes die toen veel voorkwamen en die wij niet meer kennen.
4. Als die aanwijzingen van de voorgaande stappen er inderdaad zijn en als ze sterk genoeg zijn: vinden van mogelijkheden om het huidige dieet en de huidige leefwijze zo bij te stellen dat we het Paleo Dieet en de Paleo Leefwijze dichter benaderen. Als dat lukt, zullen die beschavingsziekten minder moeten voorkomen.

Analoog hieraan kun je proberen een redenering op te zetten over de (mogelijke) wenselijkheid van een sociale omgeving die de Paleo Sociale Omgeving meer benadert. Die zou beginnen met het vaststellen welke aanwijzingen er zijn dat veel voorkomende persoonlijke en maatschappelijke problemen (mede) veroorzaakt worden door kenmerken van de huidige sociale omgeving waarin wij ons leven leiden en waarin wij onze kinderen groot brengen. Daar over een volgende keer meer.

Is er naast het Paleo Dieet ook een Paleo Sociale Omgeving?

Rudi Wielers, met wie ik regelmatig wandel en dan de wereld doorneem, maar ook ideeën over het "juiste dieet" uitwissel, stuurde me een knipsel uit het Dagblad van het Noorden met een artikel van Arend van Wijngaarden over het paleo dieet, ook wel oer dieet genoemd. Het artikel is ook hier te vinden. Met dat dieet zou je, althans bij benadering, het voedselpakket tot je nemen dat onze verre voorouders, de jagers-verzamelaars, waarschijnlijk nuttigden. Het bevat veel minder koolhydraten (granen, suikers) en linolzuur (zonnebloemolie) en veel meer eiwitten en vet, zoals in eieren, vis en vlees, dan wij gewend zijn te eten.

Het artikel besteedt aandacht aan de onderzoeksgroep van de klinisch-chemicus Frits Muskiet van het Universitair Medisch Centrum Groningen, die op dit terrein onderzoek heeft gedaan en die een voorstander is van het paleo dieet. Ik was niet op de hoogte van deze onderzoeksgroep en van hun publicaties. Toen ik op zoek ging, vond ik o.a. dit mooie artikel dat ook voor een breder publiek bedoeld is. Het legt uit wat evolutionaire geneeskunde is en dat het paleo dieet als therapie en als preventie (!) daar onderdeel van is. Er bestaat ook een Nederlandse website over het paleo dieet.

Ik was al wel op de hoogte van het paleo dieet. Sterker, ik volg het al een paar jaar, maar dat betekent tot nu toe niet veel meer dan dat ik heel kleine hoeveelheden brood, pasta en rijst eet (en veel eieren en groente) en van zoetigheden afblijf. En ik eet wel vis en vlees. (Alles zoveel mogelijk biologisch.) De "discussie" met Rudi gaat er dan over of dit nu wel of niet een verstandig dieet is.

Mijn interesse in het paleo dieet hangt samen met mijn interesse in de vraag of de sociale omgeving waarin wij ons leven leiden en waarin wij onze kinderen laten opgroeien, nog wel goed afgestemd is op wat wij nodig hebben om ons sociaal en moreel gunstig te ontwikkelen. En in de vraag of dat mogelijke gebrek aan goede afstemming niet ook een oorzaak is van stress en gezondheidsproblemen en allerlei maatschappelijke problemen. Dat gebrek aan afstemming zou er dan aan liggen dat onze sociale omgeving sterk afwijkt van die van de jagers-verzamelaars, onze verre voorouders die zich zo succesvol vanuit oostelijk Afrika over de wereldbol hebben verspreid. Hun sociale omgeving zou veel meer dan de huidige bevorderlijk zijn voor gemeenschapsgedrag en daardoor veel meer onze neigingen tot statuscompetitiegedrag onder de duim houden.

Deze beide thema's, dat van het oer dieet en dat van de oer sociale omgeving, lijken sterk op elkaar. In discussies tussen "voor- en tegenstanders" spelen ongeveer dezelfde argumenten een rol. Ik ben zelf geneigd om de argumenten voor het oer dieet en voor de oer sociale omgeving serieus te nemen. Dat laatste betekent dat ik het voor wenselijk houd om bij onze maatschappij-inrichting meer rekening te houden met de eigenschappen van de oer sociale omgeving dan we nu doen. Natuurlijk zie ik wel in dat de mogelijkheden daartoe beperkt zijn, maar ze lijken me ruimer dan dat we nu in de praktijk brengen.

In komende berichten zal ik aan beide thema's uitgebreider aandacht besteden.