Gezondheid en sociale omgeving (18): televisie is een supernormale stimulus

In de twee vorige berichten (hier en hier) in deze reeks ging ik in op de vraag of televisiekijken een goede vervanging is voor echte sociale contacten. Die vraag dringt zich gemakkelijk op omdat het overgrote deel van de televisieprogramma's sociaal van aard is. We kijken naar een aanhoudende opeenvolging van sociale episodes, geacteerd of niet geacteerd, in speelfilms, sitcoms, spelprogramma's, reality shows, praatprogramma's en wat niet al. En we volgen (narcistische) televisiepersoonlijkheden alsof we met hen een persoonlijke relatie onderhouden.

Volgens Deirdre Barrett in haar boek Supernormal Stimuli. How Primal Urges Overran Their Evolutionary Purpose  is de televisie voor mensen een supernormale prikkel. Dat is een overdreven versie van een prikkel waarin we instinctmatig in geïnteresseerd zijn, omdat die interesse in ons evolutionaire verleden heeft bijgedragen aan onze overleving en voortplanting. En het kan zijn dat die overdreven versie ons zo gaat intrigeren dat we de normale, natuurlijke versie negeren. De term werd geïntroduceerd door Niko Tinbergen, die o.a. liet zien dat vogels meer zorg besteedden aan kunstmatige, qua grootte en kleur overdreven, eieren dan aan hun echte eieren. Als supernormale prikkels voor mensen worden bijvoorbeeld pornografie en junkfood genoemd. Maar dus ook de televisie.

Deirdre Barrett wijdt daar in haar boek een hoofdstuk aan, dat ze begint met het volgende citaat van Clive Barnes (mijn vertaling):

Televisie is de eerste werkelijk democratische cultuur - de eerste cultuur die voor iedereen beschikbaar is en die geheel beheerst wordt door wat de mensen willen. Het meest angstaanjagende is wat mensen willen.

Ik haal een paar passages uit dat hoofdstuk aan. Televisiekijken brengt ons in een merkwaardige toestand: we zitten stil en staren naar het beeld en hebben in die toestand een lager metabolisme (stofwisseling), met een lagere calorieverbranding, dan wanneer we in bed zouden liggen. En het blijkt uit metingen van alpha hersengolven dat we minder mentaal gestimuleerd worden dan wanneer we een boek lezen. Televisiekijken ontspant ons, maar maakt ook passief. Als we stoppen, stopt ook de ontspanning, maar niet de passiviteit. Het lijkt moeilijker om je daarna weer ergens op te concentreren. Als je televisie hebt gekeken, is de stemming van mensen hetzelfde of slechter dan daarvoor. Daar tegenover staat dat mensen zich beter voelen als ze hebben gelezen, gesport of tijd aan een hobby hebben besteed.

Kinderen slapen minder goed hoe langer ze televisie hebben gekeken. En hoe meer ze televisiekijken, hoe groter de kans op gedragsproblemen en op minder goede schoolprestaties. Dit zou er aan kunnen liggen dat de televisie remmend werkt op de ontwikkeling van de innerlijke dialoog, waarmee kinderen leren om problemen en plannen te overdenken. Ook zijn er duidelijke aanwijzingen voor negatieve gevolgen voor volwassenen, zoals meer kans op stemmingstoornissen. Er is een mooi onderzoek naar de gevolgen van de introductie van televisie in afgelegen Canadese berggebieden. Onmiddellijk na de introductie gingen mensen minder sporten, dansen of op andere manier bewegen. En na verloop van tijd werden mensen minder creatief bij het oplossen van problemen, minder vasthoudend in het uitvoeren van taken en hadden ze grotere problemen met het structureren van hun tijd.

Populaire programma's beloven bevrediging van heel basale sociale behoeften. Barrett noemt klassiekers als Little House on the Prairie, All in the Family, Three's Company, Good Times en Mad About You. Ik denk zelf ook aan Cheers!, waar ik, toegegeven, altijd graag naar keek. Maar al deze programma's (mijn vertaling):

laten je, na 30-60 minuten van de illusie van sociaal contact, niet achter met meer rijkdom aan echte vriendschap of familiebanden om je in tijden van nood te ondersteunen, maar wel met het vaste voornemen om de volgende week de ontwikkelingen in de levens van deze mensen te volgen, die niet alleen niets om jou geven, maar die zelfs niet bestaan. 

En Barrett noemt de anti-televisie website Whitedot.org, die ik niet kende, maar die interessant is. Er staan aardige berichtjes op, zoals dit bericht over bewoners van een buurt in Brighton die hun stoelen voor het huis neerzetten om een avond gewoon met elkaar en met de buren bij te praten. En om zo te bewijzen dat het ook anders kan dan dat onze sociale instincten ons meer naar de televisie trekken dan naar onze huisgenoten en onze buren.

Televisiekijken lijkt kortom niet alleen slecht voor ons te zijn omdat we daardoor te veel met narcisten in aanraking komen. Ook het kijken naar programma's die aan onze beste sociale gevoelens appelleren, lijkt geen goed idee omdat het ons afhoudt van waar het in het echte sociale leven om gaat.