Pro-sociaal Gedrag

Tot 2009 verzorgde ik het vak Pro-sociaal Gedrag als onderdeel van de Master Sociologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Ter informatie hieronder de beschrijving van het vak, samen met de literatuurlijst.

Sociale Welvaart

Update 2021. Dit bericht is van 2011 en het vak waar het over gaat dateert van 2007-2008. Mijn denken over wat "sociale welvaart" inhoudt, heeft zich natuurlijk verder ontwikkeld. Omdat dit bericht nog steeds wordt gelezen, is een update noodzakelijk. Lees voor een actuele beschouwing: Een sociologie die ertoe doet: een realistisch normatief kader voor sociale hervormingen. 

Sociale Welvaart is de titel van een vak dat ik tot 2008 heb verzorgd als onderdeel van de Bachelor Sociologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Dat vak gaat over de sociale en maatschappelijke voorwaarden voor welzijn en gezondheid en over de manieren om die voorwaarden te bevorderen. Ter informatie hieronder de beschrijving van het vak, met daaronder de literatuurlijst.

Openingsbericht: Toegepaste sociale wetenschap

Toegepaste sociale wetenschap

Ik houd dit blog bij met de bedoeling om bij te dragen aan de ontwikkeling van toegepaste sociale wetenschap.

Disciplines die ik als sociale wetenschap beschouw zijn in ieder geval:

psychologie, i.h.b. evolutionaire, sociale, cross-culturele, positieve en ontwikkelingspsychologie,

psychiatrie,

gedragseconomie,

sociale neurowetenschap,

sociologie,

antropologie.

Deze disciplines en sommige andere verschaffen veel inzichten die toepasbaar zijn op:

1.      De vraag hoe het welbevinden van mensen te bevorderen,

2.      De vraag hoe te bevorderen dat mensen zich meer pro-sociaal en coöperatief gedragen.

Aanleiding

De aanleiding om dit blog te beginnen is allereerst mijn observatie dat de sociale wetenschap veel meer toepassingspotentieel heeft dan in het algemeen bekend is.

Maar bovendien is het mijn indruk dat mensen geneigd zijn het vak economie (let wel: niet de gedragseconomie) als bron van toepasbare inzichten te overschatten. Dit doen ze zowel individueel, door te veel waarde te hechten aan geld als bron van eigen welbevinden. Maar ook doen ze het collectief, door zich bij een politiek neer te leggen, of die zelfs te omarmen, die economische groei ziet als het allesoverheersende middel om het welbevinden van burgers te vergroten. Ik zeg niet dat economie en economische groei onbelangrijk zijn, maar wel dat mensen geneigd zijn het belang te overschatten. Een oorzaak daarvan kan zijn dat mensen minder op de hoogte zijn van sociaalwetenschappelijke inzichten dan van economische inzichten. Dit blog brengt daar misschien verandering in.

Sociale en maatschappelijke voorwaarden

Sociale wetenschap is toepasbaar omdat hij inzichten verschaft in de sociale en maatschappelijke voorwaarden voor welbevinden en pro-sociaal en coöperatief gedrag. Als je iets wilt veranderen, moet je weten wat de oorzaken er van zijn. En als je die oorzaken of sommige van die oorzaken kunt beïnvloeden, dan weet je bij wijze van spreken aan welke knoppen je moet draaien. Zo “mechanisch” gaat het natuurlijk niet in de praktijk, omdat we met ingewikkelde processen te maken hebben. Maar juist als de zaken ingewikkeld zijn, hebben we in ieder geval altijd baat bij meer inzicht.

Met die sociale voorwaarden bedoel ik zaken die te maken hebben met het domein van de persoonlijke relaties van mensen, anders gezegd: hun directe sociale omgeving (familie, vrienden, kennissen, buren). Hoeveel van zulke relaties heeft iemand en hoe vaak is er contact? Is hij of zij eenzaam of niet? Maar ook: van welke aard zijn die relaties? Zijn ze wederzijds ondersteunend, in de zin dat mensen om elkaar geven en voldoening ontlenen aan de omgang met elkaar (pro-sociaal en coöperatief)? Of zijn ze juist meer antagonistisch van aard, in de zin dat mensen zich met elkaar vergelijken, met elkaar concurreren, elkaar eerder belemmeren dan ondersteunen en afgunstig zijn op elkaars “succes”? En is iemand eenzaam in de zin van een gebrek aan sociale contacten? Of eenzaam in de zin van het vooral hebben van antagonistische contacten? En wat maakt dit uit voor iemands welbevinden en gezondheid? En wat maakt het uit voor de kans dat iemand zich pro-sociaal en coöperatief zal gedragen?

Met die maatschappelijke voorwaarden bedoel ik het onpersoonlijke sociale domein. Dit domein bestaat uit mensen en collectieve arrangementen waarover we slechts indirect informatie krijgen, door eigen waarneming, zoals in de publieke ruimte, of via de media (televisie, radio, internet). Anders gezegd, gaat het hier om kenmerken van de maatschappij waarin iemand leeft, zoals het niveau van criminaliteit, de mate van veiligheid in de publieke ruimte, de mate van inkomensongelijkheid, het niveau van collectieve sociale zekerheid, de  mate van informele onderlinge zorg en de mate van onderling vertrouwen. Hangen zulke maatschappelijke voorwaarden samen met die sociale voorwaarden? En wat is hun invloed, direct of indirect (via die sociale voorwaarden), op welbevinden en gezondheid? En wat is hun invloed op de kans dat iemand zich pro-sociaal en coöperatief zal gedragen?

Ik ga er van uit dat het hebben van meer inzicht in deze voorwaarden het mogelijk maakt om het persoonlijk leven beter in te richten. Dit geldt voor het bevorderen van het eigen welbevinden, maar ook voor het vinden van mogelijkheden om bij te dragen aan het welbevinden van anderen en aan een betere maatschappij.

Maar ga ik er ook van uit dat het voor het beter voeren van overheidsbeleid belangrijk is dat degenen die dat beleid bepalen, politici én kiezers, beschikken over meer inzicht in deze voorwaarden. We hebben met zijn allen belang bij een hoog niveau van welbevinden en gezondheid. En we willen liever in een maatschappij leven waarin mensen iets voor elkaar over hebben en elkaar kunnen vertrouwen dan een maatschappij met onderling wantrouwen, egoïsme en onderlinge tegenwerking. We willen dus graag een beleid dat daaraan zo goed mogelijk bijdraagt. En de sociale wetenschappen kunnen inzichten aandragen die daarbij kunnen helpen.

Vragen

Deze interesse in praktische sociale wetenschap zet mij er toe aan om zo goed mogelijk op de hoogte te blijven van het wetenschappelijk onderzoek dat inzichten verschaft in de aard van die voorwaarden. Ik probeer al het onderzoek te volgen dat behulpzaam kan zijn om antwoorden te vinden op in ieder geval de hierna genoemde vragen. In het blog doe ik daar van verslag. Uiteraard maak ik daarbij een persoonlijke selectie, persoonlijk omdat ik de zaken er uit licht die mijzelf het meeste boeien en omdat dit blog in ieder geval mij zelf plezier moet verschaffen.