Dreigt de overheid te groot te worden? Is er een in de democratie ingebakken mechanisme dat de overheid steeds maar laat uitdijen? En moet daar niet paal en perk aan gesteld worden?
Deze vragen komen op naar aanleiding van het overlijden van de Amerikaanse econoom James M. Buchanan. Hij is 93 jaar geworden. Zie onderaan de link naar het bericht in de New York Times dat daar gisteren melding van maakte. James Buchanan maakte naam met het toepassen van het economische gedragsmodel op de democratische besluitvorming. Hij was daarmee een van de twee grondleggers van het Public Choice specialisme binnen de economie (de andere was Gordon Tullock). Binnen dat specialisme legde hij zich ook toe op het probleem hoe strikt economisch gemotiveerde mensen in staat zijn om gezamenlijk een grondwet te ontwerpen en probeerde hij te laten zien hoe zo'n grondwet er uit zou zien. Dat werd het terrein van de Constitutional Economics. Hij kreeg voor zijn werk in 1986 de Nobelprijs voor economie.
Ik was ooit een bewonderaar van James Buchanan. Dat moet eind jaren 70 en begin jaren 80 van de vorige eeuw zijn geweest. Buchanan ontwikkelde een "niet-romantische" visie op het functioneren van de politiek. Hij vond dat je als econoom, die als hij het marktgedrag van mensen bestudeert, er van uit gaat dat mensen zich laten leiden door hun individuele eigenbelang, daar ook van uit moet gaan als je de politiek en het openbaar bestuur analyseert. En dat je dus niet moest aannemen dat politici en bureaucraten "idealistisch" gemotiveerd zijn om het algemene belang te dienen. Dat kunnen ze misschien wel van zichzelf zeggen, of van zichzelf denken, maar ga er maar van uit dat ze zich in hun feitelijke gedrag laten leiden door eigenbelang.
Dat was een nuchtere benadering die mij in die tijd wel aanstond, ontevreden als ik was met het lage analytische niveau van het vak sociologie. Ik las dus The Calculus of Consent (eerste druk 1962) van Buchanan en Tullock en The Limits of Liberty van Buchanan. Dat laatste boek verscheen in 1975 en het staat nog in mijn boekenkast. Ik heb het weer even tevoorschijn gehaald. Dat ik het zeer intensief heb bestudeerd, blijkt er wel uit dat het van de eerste tot de laatste pagina vol staat met potloodstrepen en aantekeningen onder en boven aan de pagina's. Geen wonder, want ik heb er ook heel wat jaren colleges aan gewijd.
Natuurlijk is niet alles mij bij gebleven. Wat me wel weer meteen te binnen schoot, is het mechanisme van de stemmenruil (logrolling). Dat houdt in dat veel voorstellen op zichzelf niet de vereiste meerderheid halen, maar dat er wel meerderheden kunnen ontstaan als parlementariërs een deal maken. In de trant van: als jullie ons voorstel aan een meerderheid helpen, doen wij hetzelfde met een voorstel van jullie. Als dit gebeurt, kan het er toe leiden dat een serie voorstellen die niet "efficiënt" is (in de zin dat de collectieve welvaart er niet door toeneemt), toch wordt aangenomen en in beleid wordt omgezet.
Dit was volgens Buchanan en Tullock een van de oorzaken van de volgens hen te veel uitdijende omvang van de overheid. Vooral Tullock was er goed in om steeds maar te laten zien hoe de overheden na de Tweede Wereldoorlog exorbitant in omvang groeiden. (Ja, logisch, de verzorgingsstaat werd opgebouwd.)
In The Limits of Liberty ging Buchanan na hoe een grondwet zou kunnen ontstaan die dit soort mechanismen niet zou toelaten. Dit zou een grondwet moeten zijn die maximaal individuele vrijheid toestaat, dus individuen tegen de overheid beschermt, terwijl ze tegelijk natuurlijk die overheid ook nodig hebben. Hij gaat daarbij heel consequent uit van Pareto-optimaliteit als eis waar alles aan moet voldoen. Dat houdt in dat alleen welvaartsverbeteringen zijn toegestaan waarbij niemand er op achteruitgaat. En dat betekent praktisch gezien dat een grondwet dus zo in elkaar zou moeten zitten dat hij met unanimiteit zou worden aangenomen. En dat betekent weer dat de voorafgaande status quo, met de daarin bestaande ongelijkheden, dus in stand blijft nadat de grondwet is aangenomen. Want de rijkeren willen natuurlijk niet iets inleveren en dat hoeven ze ook niet, want ze hebben veto-recht. Update. Zie nu ook het bericht Er zijn goede economische argumenten voor minder ongelijkheid voor meer over dat Pareto-criterium.
Het aardige is dat deze redeneringen enigszins duidelijk maken wat er in de actualiteit aan de hand is. Want wat zien we? Politiek rechts grijpt de economische crisis aan om de overheid een kopje kleiner te maken. De crisis is een mooie aanleiding om te bezuinigen. Want de overheid is te groot geworden. En tegelijkertijd is er het Europese besluit dat landen geen tekort mogen hebben dat hoger is dan 3 procent. En moet er in de Verenigde Staten van jaar tot jaar worden besloten om het wettelijk vastgesteld plafond van de overheidsschulden te verhogen. Eerst worden allerlei wetten aangenomen, waarvan de uitvoering geld kost. En als al die kosten opgeteld boven dat plafond uitkomen, dan moet eerst een wet worden aangenomen om dat plafond te verhogen. En er zijn de Republikeinen die serieus menen dat de exorbitant rijke Amerikanen in bescherming moeten worden genomen tegen de "gulzige" overheid die hen wat meer belasting wil laten betalen.
Dit alles is er volledig op gebaseerd dat overheden die innerlijke tendens hebben om steeds maar door te blijven groeien. En daar moet dus een rem op worden gezet. Dat werk van Buchanan en andere conservatieve denkers heeft dus een grote invloed gehad.
Maar het bizarre is dat die hoge overheidstekorten helemaal niet zijn ontstaan door stemmenruil (en door bureaucratische uitdijing). Ze zijn ontstaan doordat overheden de financiële sector te hulp moesten schieten. (En in de V.S. bovendien door de belastingverlagingen van de regering-Bush.) Het is dus wel zaak om nog maar eens goed na te denken over de vraag of die analyses van Buchanan (en Tullock) eigenlijk wel onverkort kunnen worden gehandhaafd.
James M. Buchanan, Economic Scholar, Dies at 93 - NYTimes.com:
'via Blog this'
Geen opmerkingen:
Een reactie posten