Een politiek die in beide gevallen massawerkloosheid, armoede, uitzichtloosheid en politieke ontwrichting met zich meebrengt.
Waarschijnlijk had Hitler in Duitsland niet aan de macht kunnen komen als de regering-Brüning een verstandiger en dus Keynesiaans economisch beleid had gevoerd. En op het ogenblik zien we in Europese landen ook de signalen van politieke ontwrichting. Door te volharden in het rampzalige bezuinigingsbeleid straalt het politieke centrum steeds meer machteloosheid uit, daarmee bijdragend aan de toenemende populariteit van extremistische partijen.
Daar is al verschillende malen op gewezen. Denk aan de waarschuwing van Barry Eichengreen eind vorig jaar (Europe's Populists at the Gate en dit bericht). (Update. En niet te vergeten: James Galbraith.) En aan The Centre Cannot Hold? van Simon Wren-Lewis van vijf dagen geleden, dat eindigt met de volgende alinea:
So in the Netherlands and elsewhere in Europe, on the issue of the stupidity of pro-cyclical fiscal policy, it is only the views of politicians on the far-left or far-right that matches those of the majority of macroeconomists. Given the social, economic and political consequences of declining real wages and rising unemployment, which fiscal austerity only makes worse, this is both a very sad and rather dangerous state of affairs.Een zeer droevige en nogal gevaarlijk toestand.
Hoe groot dat gevaar in de jaren 30 was, dat heeft de geschiedenis ons met harde hand geleerd. Golo Mann beschrijft het in het hoofdstuk dat hij wijdt aan Leopold Schwarzschild (1891-1950), de publicist die zijn politieke mentor was. Schwarzschild was al op de hoogte van het werk van Keynes en probeerde met artikelen in zijn eigen weekblad Das Tagebuch de regering-Brüning op andere gedachten te brengen. Hij riep op tot stimulering van de economie. Maar de regering volhardde en reageerde op de groei van Hitlers aanhangers met een meer nationalistisch beleid om zo de gevoelens van gekrenkte nationale trots te bevredigen. Dat zou Hitler wel de wind uit de zeilen nemen.
Het zou anders lopen en Schwarschild moet dat hebben zien aankomen. In zijn artikel Ja, als het oorlog was verzuchtte hij dat een oorlog ineens alles mogelijk zou maken wat nu werd afgewezen. In de woorden van Mann (p. 341):
dan zouden er in één klap honderdduizenden niet te vervullen arbeidsplaatsen zijn in plaats van miljoenen werklozen (...) waarom dan niet in vredestijd, voor betere doeleinden? Toen het inzicht zich aan hem opdrong dat Brüning niet van zijn harde methode wilde afstappen, toen de economische verschrikkingen van '31 precies zo verliepen als die van het vorig jaar, toen geen van de noodverordeningen die tot de 'sanering van de economie' moesten leiden ook maar het beperkte doel, dat van de sanering der staatsfinanciën, bereikten, omdat elke belastingverhoging door een nieuwe inkrimping van het nationaal produkt weer teniet werd gedaan, kwam er verandering in Schwarzschilds taal. Nu vinden we schrille, door de nood om hem heen maar al te gegronde formuleringen: 'helse cirkel van gestage belastingverhoging en inkomenskorting', 'economie verwoestende waanzin'. 'Begrijpt men wat het betekent dat een armzalig technisch hulpmiddel (namelijk het geld, GM) een volk van vijfenzestig miljoen mensen in wanhoop, ellende en oproer moet storten?'.In het volgende hoofdstuk beschrijft Mann dan hoe de regering-Brüning aan de kant wordt gezet en dat niet lang daarna Hitler aan de macht komt, eigenlijk dat hem de macht wordt aangeboden. Waarna hij in staat is om een persoonlijke dictatuur te vestigen en om successen te boeken door wel al die werklozen aan het werk te krijgen. Lees nog eens dit bericht en dit bericht. Maar dan door middel van de voorbereidingen op de oorlog.
Het klinkt, gelukkig nog niet tot en met die laatste stappen, allemaal verontrustend actueel.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten