Als stress geen individuele verantwoordelijkheid is, dan moet stressbestrijding dat ook niet zijn

Vandaag een bijna uitstekend betoog (De bestrijding van stress verdient meer politieke aandacht en budget) van Martijn van Winkelhof (Ministerie van Financiën), Bram Bakker (psychiater) en Remko Kuipers (Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam) op MeJudice. Waarom uitstekend en waarom bijna?

Uitstekend omdat de auteurs terecht aandacht vragen voor de grote omvang van de aan chronische stress gerelateerde zorgconsumptie. Onderzoek wijst uit dat tussen de 60 en 90 procent van de huisartsbezoeken stressgerelateerd is. Ongeveer hetzelfde geldt voor ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Van de totale collectieve zorgconsumptie in Nederland van ongeveer 90 miljard gaat al zo'n twintig miljard naar de kosten van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. De collectieve lasten van chronische stress zullen zeker miljarden euro's bedragen. Zie ook het bericht We leven langer. Maar ook langer met meer stress?

Ook uitstekend omdat de auteurs die grote omvang van chronische stress in verband brengen met onze huidige leefwijze.

Er wordt wel eens gezegd dat de moderne mens op een dag meer prikkels verwerken dan onze verre voorvaderen in hun hele leven. Dat betreft dan vooral de belasting van ons brein. Ondertussen is onze fysieke constitutie niet ingrijpend veranderd, maar wel staat door alle hersenactiviteit onze autonome ontspanning (beweging, slaap) zwaar onder druk.

Wij zullen onder ogen moeten zien dat onze huidige leefwijze gepaard gaat met een aanmerkelijk verhoogd risico op een ziekmakende ontregeling van het stresssysteem. Dat behoeft meer en expliciete aandacht op de werkvloer, in het onderwijs én in medische protocollen.

Wat er dan mis is met onze leefwijze? Dat we teveel blootstaan aan de risico's van statuscompetitie en eenzaamheid. Loop nog eens, als je een keer de tijd kunt vinden(!), deze blogberichten na over het verband tussen die risico's en chronische stress:

Lage status, armoede, piekeren en chronische stress
Gezondheid en sociale omgeving (7): de stress van statuscompetitie en eenzaamheid
Gezondheid en sociale omgeving (8): allostatische belasting en de levensloop
Gezondheid en sociale omgeving (10): de gezondheidsschade van inkomensongelijkheid
Wie zijn het meest gestresst? En is stress toegenomen? Wat zegt dat over onze maatschappij?
Leefstijl, stress, eenzaamheid en de kans op dementie - Gezondheid en sociale omgeving (19)
Armoede maakt ziek door gevoel anders behandeld te worden - Gezondheid en sociale omgeving (20)
Kinderen steeds eerder in puberteit: snellere levensloop-strategie door vroege sociale stress?
Betaald werk hebben maakt gelukkig, maar betaald werken maakt ongelukkig. Was dat niet vervreemding?
Door eenzaamheid meer stress, grotere kans op ontstekingen en eerder overlijden
Over de negatieve lange termijn-effecten van pesten en gepest worden op jonge leeftijd
Opgroeien in armoede is af te lezen aan langzamere hersenontwikkeling in eerste levensjaren

Het is overduidelijk dat de aard van onze maatschappij een leefwijze met zich meebrengt die ons sterk blootstelt aan eenzaamheid en statuscompetitie. Wat zouden we daaraan moeten doen?

En dan wordt duidelijk waarom ik dat betoog van Van Winkelhof, Bakker en Kuipers bijna uitstekend vind. In plaats van gewoon uitstekend. Want wat bepleiten ze als oplossing? We moeten, zeggen ze, de stress bestrijden met

ontspanningsoefeningen met behulp van ademhaling, yoga, running-therapie, of mindfulness-programma’s

Stressinterventieprogramma's dus. En ze hebben gelijk dat de werking daarvan is aangetoond. Ze willen dus dat er een budget wordt uitgetrokken om scholieren en werknemers op een reguliere basis zulke programma's aan te bieden. En dat budget zal veel groter moeten zijn dan de één miljoen euro die minister Asscher nu voor de gehele kabinetsperiode heeft uitgetrokken voor het "Plan van aanpak (werk)stress".

Maar daarmee schieten ze in een reflex die je vaker ziet optreden: we hebben een collectief, maatschappelijk probleem en dat gaan we oplossen met individuele behandelmethoden. Het medische model is in dat denken allesoverheersend. De maatschappij brengt met zich voort mee dat individuen klachten ontwikkelen en die klachten moeten we gaan bestrijden. Door mensen te gaan leren hoe ze zich beter kunnen wapenen tegen de risico's van statuscompetitie en eenzaamheid.

Maar dan laten we de oorzaken van die risico's gewoon bestaan. Waarom zouden we een collectief probleem niet collectief aanpakken? We zouden de statuscompetitie kunnen verminderen door de inkomens- en vermogensongelijkheid terug te brengen. En door de armoede te bestrijden. En door een beleid gericht op volledige werkgelegenheid, zodat minder mensen te maken krijgen met (de dreiging van) werkloosheid. Meer fatsoenlijke banen.

We zouden scholen zo kunnen inrichten dat leerlingen meer leeftijdsgemengd opgroeien, zodat de kans op statuscompetitie en pesten vermindert. We zouden meer geld kunnen uittrekken voor ontmoetingsplekken in buurten en daarmee de kans op eenzaamheid kunnen terugdringen. We zouden kleinschaligheid en spreiding van bedrijven en voorzieningen kunnen bevorderen, om de woon-werkafstand en mobiliteit te verminderen, waardoor we weer meer een sociaal leven kunnen leiden. We zouden de reclame nog verder aan banden kunnen leggen, zodat we ons minder laten verleiden tot materialisme en statuscompetitie.

Kortom, waarom niet meer omwegbeleid? In plaats van de oorzaken hun werk te laten doen en achter de feiten te blijven aanlopen.