We maken een tijd mee waarin samenzweringstheorieën veel aanhang lijken te hebben. Dat is verontrustend, al was doordat het geloof in samenzweringen samen gaat met het afwijzen van democratie.
In de nieuwe studie The Conspiratorial Mind: A Meta-Analytic Review of Motivational and Personological Correlates verrichtten de auteurs een meta-analyse op al het bestaande onderzoek naar de motieven en persoonlijkheidseigenschappen van aanhangers van zulke theorieën. Wat leren we daarvan over een mogelijke verklaring voor die toename?
Daarvoor moeten we kijken naar die motieven, aannemende dat persoonlijkheidseigenschappen te stabiel zijn om een toename te kunnen verklaren.
Het blijkt dat drie motieven in die aanhang voor samenzweringstheorieën een rol spelen, geheel in lijn met wat in 2017 al werd gevonden in de studie The Psychology of Conspiracy Theories:
- Het motief om de wereld snel en intuïtief te begrijpen en om aan die intuïties vast te houden, samengaand met een gesloten wereldbeeld en afkeer van ambiguïteit.
- Het motief om zich tegenover existentiële onzekerheid veilig te voelen en controle te hebben. Bedreiging van bestaanszekerheid wakkert het beeld aan van een onveilige wereld, waarin vijanden samenspannen en dus bestreden dienen te worden.
- Het motief om zichzelf en de eigen groep superieur te voelen, verheven boven anderen, die dus een bedreiging vormen voor die superioriteitsgevoelens en niet vertrouwd kunnen worden. Ook hier het beeld van een onveilige wereld, waarin de eigen positie verdedigd dient te worden.
Het tweede en derde motief wijzen duidelijk in de richting van een verklaring voor de toename van de aanhang voor samenzweringstheorieën, een verklaring die te maken heeft met de daadwerkelijke toename van bestaansonzekerheid in de afgelopen decennia, waarin regeringen een neoliberaal beleid voerden. Zie de powerpoint in Heeft de, politiek gemotiveerde, toename van bestaansonzekerheid de tegenstellingen aangewakkerd?voor de aanwijzingen voor die toename van bestaansonzekerheid.
Als je wereld onveiliger wordt, dan zijn er kennelijk vijanden die het slecht met jou voor hebben. Als we die nu maar bestrijden, onderdrukken of liever nog elimineren, dan zijn daarmee onze problemen opgelost.
Het sociaalwetenschappelijk onderzoek wijst steeds meer in een en dezelfde richting. Mensen zoeken, zoals alle organismen, naar veiligheid. Als die er is, dan overheerst het gemeenschapspatroon: anderen hebben het goed met jou voor en jij met die anderen. Als die veiligheid er niet is, dan moeten er vijanden zijn en die moeten worden aangepakt. Dan overheerst het statuscompetitiepatroon.
De les daaruit valt gemakkelijk te trekken: neem de menselijke behoefte aan veiligheid serieus. In het persoonlijk leven, in de omgang met anderen en in het politiek-maatschappelijk leven.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten