Overdrijven we hoe gelukkig we zijn?

Als je gevraagd zou worden om aan te geven hoe gelukkig je bent op een schaal van 1 tot 10, dan is de kans groot dat je jezelf een cijfer geeft in de buurt van de 7,5. Dat is de gemiddelde score voor geluk die Nederlanders zichzelf geven en daarmee staan wij op de vierde plaats van de rangorde van landen naar gemiddeld geluk, volgens het World Happiness Report 2013.

Opvallend is dat de noordelijke en westelijke Europese landen en landen als Canada en Australië hoog in die rangorde staan. Dat kan er aan liggen dat deze landen een behoorlijke verzorgingsstaat hebben en we weten dat de verzorgingsstaat bijdraagt aan de tevredenheid met het leven.

Maar het zou daarnaast ook kunnen liggen aan de individualistische cultuur in deze landen. Want in een individualistische cultuur zijn mensen meer bezig met statuscompetitie. Dat wil zeggen dat ze zichzelf veel met anderen vergelijken, dat ze proberen om op anderen indruk te maken en zich beter voor te doen dan ze werkelijk zijn. En dat lijkt er mee samen te gaan dat ze geluk meer als een individueel kenmerk opvatten dan mensen doen in meer collectivistische culturen. Ik citeer mezelf (Wat is geluk? Culturele verschillen):

Mensen die in de Europees-Amerikaanse, individualistische cultuur opgroeien, zien de persoon als een onafhankelijk iemand die anderen beïnvloedt. En ze zien geluk als samenhangend met hoe goed je over jezelf denkt (self-esteem), met hoe optimistisch je bent en met het nastreven van het eigen geluk. Geluk is dus altijd subjectief en persoonlijk.

Daarentegen zien mensen uit de Oost-Aziatische, collectivistische cultuur de persoon als een met anderen wederzijds verbonden iemand die zich aan anderen aanpast. Geluk hangt niet samen met hoe goed je over jezelf denkt, maar juist met zelfkritiek en discipline. Die kritische houding ten opzichte van zichzelf leidt tot onderlinge sympathie en dus tot onderlinge verbondenheid. Daardoor is geluk altijd meer relationeel, intersubjectief, gemeenschapsgebonden en collectief.

Dat doet vermoeden dat wij Nederlanders, individualistisch als we zijn, de neiging hebben tot zelfverheffing. En daarmee ook de neiging om te overdrijven hoe gelukkig we zijn. We zouden het niet kunnen verdragen om minder gelukkig te zijn dan anderen. Vandaar misschien dat nogal hoge rapportcijfer.

 Uit het nieuwe onderzoek Motivated Happiness: Self-Enhancement Inflates Self-Reported Subjective Well-Being blijkt inderdaad dat mensen die meer geneigd zijn tot zelfverheffing ook zichzelf sterker zien als meer dan gemiddeld gelukkig en tevreden met het leven. Die neiging tot zelfverheffing werd gemeten met de self-deceptive enhancement schaal, bestaande uit stellingen als "Ik ben een volledig rationeel persoon", waarvan je moet aangeven hoe eens of oneens je het er mee bent. Hoe hoger je scoort, hoe meer je jezelf onrealistisch positief beoordeelt. (Ik zocht de volledige schaal op internet, maar hij blijkt alleen op commerciële basis te worden verstrekt.) O ja, ik zag ergens dat er inderdaad de samenhang is met narcisme die je zou verwachten.

Zelfverheffing blijkt zelfs een sterke voorspeller te zijn van (zelf gerapporteerd) geluk. Dat zou je natuurlijk ook zo kunnen opvatten dat zelfverheffing misschien wel echt gelukkiger maakt. Zeker in een cultuur waarin zelfverheffing de norm is. Misschien is zelfverheffing wel een authentiek bestanddeel van geluk.

Maar dat is nog maar de vraag. Want de onderzoekers laten ook zien dat mensen zich laten beïnvloeden door wetenschappelijke informatie over de wenselijkheid en de voordelen van het je gelukkig voelen. Mensen die die informatie kregen, gaven daarna aan zich sterker meer dan gemiddeld gelukkig te voelen dan mensen die die informatie niet hadden gekregen.

Kennelijk schroef je je rapportcijfer voor geluk op als je hoort dat gelukkig zijn zo belangrijk is. En dus waarschijnlijk ook in een cultuur waarin je gelukkig hoort te zijn, omdat je anders misschien als een loser wordt gezien. Dat we ons geluk overdrijven, ja, daar zit wel wat in.