vrijdag 9 september 2011

Sociale zeepbellen in economie en politiek

Een vast element in alle beschouwingen over de kredietcrisis is het verschijnsel van de sociale zeepbel. Voorafgaande aan de crisis kregen allerlei ideeën (minder regulering is goed, huizenprijzen blijven altijd stijgen, de markt zorg zelf voor moreel gedrag) een steeds maar groeiende aanhang, zonder dat de kwaliteit van die ideeën dat rechtvaardigde. De eerste analyse die ik daarvan las was die van Akerlof en Shiller uit 2009.

Sociale zeepbellen ontstaan als mensen slecht geïnformeerd zijn over zaken waar ze over moeten beslissen en zich dan vooral laten leiden door wat anderen doen. Het begin van een zeepbel kan heel nietig en onbeduidend zijn. Van al die slecht geïnformeerden zijn er sommigen die een bepaalde overtuiging hebben en daar, onterecht, zo zeker van zijn, dat ze die uitdragen. Anderen raken daarvan onder de indruk en nemen die overtuiging over, waardoor nog weer anderen er ook mee in aanraking komen. Dat versterkt de eersten in hun overtuiging waardoor ze die nog meer uitdragen. Het zo in stand gezette groeiproces dijt snel uit en zo ontstaat een zeepbel, een wijdverbreide overtuiging die weinig met de werkelijkheid te maken hoeft te hebben.

Omdat de kredietcrisis en de economische crisis die er op volgde ons met de neus op het verschijnsel van de zeepbel heeft gedrukt, zou je denken dat we er voorlopig wel even van gevrijwaard zullen blijven. Maar dat lijkt niet het geval. Ik beperk me nu maar even tot het terrein van de economische politiek. (Ik kom in dit blog waarschijnlijk nog vaak terug op sociale zeepbellen, omdat ze denk ik samenhangen met de duale menselijke sociale natuur en de beïnvloedbaarheid van mensen).

Na de kredietcrisis hebben politici in de V.S. en Europa een nieuwe zeepbel doen ontstaan, de bezuinigingszeepbel. Iedereen is gaan denken dat, omdat de kredietcrisis met schulden te maken had, nu zo snel mogelijk alle schulden de wereld uit moeten. Daarom moet nu overal bezuinigd worden, niet alleen in landen met inderdaad torenhoge schulden, zoals Griekenland, maar ook in landen die zich hogere uitgaven zouden kunnen veroorloven. En die hogere uitgaven zouden, als ze tijdelijk zijn, een belangrijk middel zijn om een tweede recessie te voorkomen. En om landen als Griekenland behulpzaam te zijn bij het stimuleren van hun economische groei. Maar die landen doen dat niet omdat ze zijn gaan geloven dat nu bezuinigen de oplossing is voor alle problemen.

Ik ben geen econoom, dus ik heb dit niet van mezelf, maar van o.a. het blog en de New York Times-columns van Paul Krugman. Andere economen die in dezelfde richting denken zijn o.a. Joseph Stiglitz, Mark Thoma, Brad DeLong, Jared Bernstein en Larry Summers. Wat me hier zo aan intrigeert is dat deze zeepbel kon ontstaan terwijl de economische kennis om hem te voorkomen gewoon aanwezig is in de handboeken. Misschien kun je politici niet kwalijk nemen dat ze die niet lezen. Hoewel. Maar veel economen die die politici adviseren zouden beter moeten weten, of zich met meer moed tegen deze bezuinigingszeepbel hebben moeten verzetten.

En, tenslotte, dat ze dat niet hebben gedaan heeft misschien te maken met de restanten van die eerste zeepbel, die de kredietcrisis veroorzaakte. De zeepbel namelijk dat de markt altijd goed werkt, in ieder geval beter dan de overheid, en dat deregulering altijd goed is en dat de overheid altijd maar beter zo klein mogelijk moet zijn. Gezien vanuit die ideologie (ideologieën zijn altijd zeepbellen) zijn overheidsbezuinigingen immers altijd wenselijk. Omdat ze het einddoel (ja, wat is het einddoel?) dichterbij brengen. Aanhangers van deze ideologie weten vooral in de V.S. (de Republikeinen) veel aandacht te trekken, hoewel hun ideeën ingaan tegen grote meerderheden in opiniepeilingen over de wenselijkheid van overheidsvoorzieningen. Maar ook in Nederland levert ineens een partij die een kleine overheid wil de premier.

Kortom, op het terrein van de economische en sociale politiek hebben we te maken met een nieuwe zeepbel, die van de bezuinigingsdrift, en met de resten van de oude zeepbel, die van de ideologie van de kleine overheid.

Update. Ondertussen heeft Obama duidelijk gemaakt dat stimulering van de economie noodzakelijk is. En vandaag (11 september) heeft ook de Engelse minister van financiën, George Osborne, aangekondigd dat Engeland het pad van bezuinigen!, bezuinigen! gaat verlaten en de economie gaat stimuleren. Hopelijk barst de bezuinigingszeepbel voor hij nog meer schade aanricht.

Geen opmerkingen: