Zal de democratie zich weten te handhaven? In de VS wordt het spannend

Over een paar weken, op 6 november, zijn er in de Verenigde Staten de verkiezingen voor het Congres. Alle leden van het Huis van Afgevaardigden worden gekozen en 1/3 van de leden van de Senaat.

Het wordt spannend. Met de Republikeinen en Trump aan de macht hou je je hart vast voor de instandhouding van de democratie. Mochten ze aan de macht blijven dan is er alle reden om te vrezen dat de voor de democratie zo cruciale rol van de scheiding der machten niet in stand zal blijven.

En er is aanleiding om je af te vragen of de verkiezingen wel eerlijk zullen verlopen. Daarbij gaat het niet alleen om de mogelijkheid van buitenlandse (Russische) inmenging, maar ook en misschien wel vooral om de rol van het Amerikaanse kiesrecht.

Hoezo kiesrecht? Amerika is toch gewoon een democratie als de onze, met algemeen kiesrecht?

Nou, dat staat te bezien. In de Amerikaanse Grondwet is het kiesrecht niet geregeld. Het kiesrecht en de organisatie van de verkiezingen worden overgelaten aan de afzonderlijke staten. Dat kan ertoe leiden dat het uitbrengen van je stem wordt bemoeilijkt (voter suppression). Je moet je als kiezer registreren en moet daarbij aan allerlei eisen voldoen. Stemlokalen kunnen zo worden verspreid dat bepaalde groepen worden benadeeld. Kiesdistricten kunnen zo worden heringedeeld dat de uitslag wordt beïnvloed (gerrymandering).

Het zijn vooral de Republikeinen die van deze mogelijkheden gebruik maken. Vanuit een duidelijk aanwijsbare anti-democratische gezindheid, een afwijzing van het principe dat in een democratie iedereen meetelt. De geschiedenishoogleraar Heather Cox Richardson wijdde daar een informatieve draad met twitterberichten aan.

Voor de Republikeinen is niet iedereen gelijk. Sommigen (de "hardwerkende Amerikanen") zijn beter dan anderen (de "profiteurs van de sociale voorzieningen"). Daarom moet het meedoen van de tweede groep aan de verkiezingen zoveel mogelijk worden tegengegaan. En dat laatste lukt dus in veel staten, doordat het algemeen kiesrecht in de Amerikaanse Grondwet niet is geregeld.

Over dat Amerikaanse kiesrecht en de geschiedenis ervan schreef Alan Lichtman het boek THE EMBATTLED VOTE IN AMERICA. From the Founding to the Present, dat in de New York Times werd besproken. Boeiende lectuur, die uitwijst dat het echt wat uitmaakt wat je wel of niet in een grondwet regelt.

Over het Nederlandse kiesrecht en de geschiedenis ervan kun je nu het dit jaar verschenen Tussen geschiktheid en grondrecht. De Ontwikkeling van het Nederlandse kiesrecht vanaf 1795 raadplegen. Je leest daarin (p. 19) over de negentiende-eeuwse discussies over de "geschiktheid" van personen om hun stem uit te kunnen brengen:

Geschikte kiezers waren die personen die belang hadden bij het in stand houden van de maatschappelijke orde en die verstandig en geïnformeerd genoeg waren om goed keuzen te maken.

 In zekere zin verkeren de Verenigde Staten nog in de negentiende eeuw.