Een narcistische politieke leider kan profiteren van het echt bestaande slachtofferschap onder de kiezers, maar hij kan bovendien dat slachtofferschap aanwakkeren. Ten bate van zijn rol als redder in de nood.

Een kwaadaardige narcist kan aan de macht komen door het volk er van te overtuigen dat ze slachtoffers zijn en dat hij de aangewezene is om dat slachtofferschap uit de wereld te helpen. Om het hen aangedane kwaad te bestrijden en de zaken recht te zetten.

We kennen dat van het aan de macht komen van Adolf Hitler in het Duitsland van de jaren 30 van de vorige eeuw. Hitler maakte gebruik van de dolkstootlegende, die inhield dat de Duitsers de Eerste Wereldoorlog niet op het slagveld hadden verloren, maar doordat de linkse revolutionairen het land  hadden ondermijnd en vervolgens een (linkse) burgerlijke regering aan de macht hadden gebracht die het bevel aan de legerleiding gaf om de strijd te staken. En hij kon er gebruik van maken dat de bevolking leed onder het vreselijke bezuinigingsbeleid van de regering-Brüning, dat weer was opgelegd door de geallieerde overwinnaars van die oorlog, die hoge herstelbetalingen oplegden. 

In zijn narcistische grootheidswaan bood Hitler zich aan als de redder in de nood en hij kon daar succes mee hebben door dat slachtofferschap van de Duitse bevolking. Ik heb het precieze citaat niet bij de hand, maar hij moet gezegd hebben dat het grootste wonder ooit eruit bestond dat hij het Duitse volk had gevonden en het Duitse volk hem. Hoe dat verder afliep, dat weten we.

We maken nu de afloop mee van de vier jaar dat er in de Verenigde Staten een kwaadaardige narcist aan de macht was. Uiteraard zijn er grote verschillen, maar omdat het in beide gevallen gaat om een kwaadaardige narcist zijn er onvermijdelijk ook overeenkomsten. Zie de eerdere berichten Trump en Hitler en Hoe zal het met Trump aflopen? En over hoe het afliep met die andere kwaadaardige narcist, Adolf Hitler.

Een overeenkomst is dat ook Trump appelleert aan het slachtofferschap van zijn aanhangers. En van hemzelf, nu het slecht met hem afloopt. Net zoals ook Hitler zich aan het eind zag als slachtoffer van het Duitse volk dat hem had verraden. Want als een narcistische leider uiteindelijk faalt, dan kan dat immers onmogelijk aan hemzelf liggen. 

Dat thema van het slachtofferschap kwam bij Trump voorbij in de speech die hij op 5 december van het vorig jaar hield tijdens een rally in Georgia:

We’re all victims. Everybody here. All these thousands of people here tonight. They’re all victims. Every one of you.

En met dat citaat beginnen twee politicologen vandaag in de Washington Post hun artikel naar aanleiding van hun onderzoek naar de rol van slachtofferschap in de steun voor Trump. 

Dat onderzoek is hier te lezen: ‘Why Me?’ The Role of Perceived Victimhood in American Politics. Op basis van twee landelijk representatieve steekproeven laten ze zien dat slachtofferschap onder Amerikanen veel voorkomt. Ze onderscheiden "egocentrisch slachtofferschap" en "systemisch slachtofferschap", elk vastgesteld met vier stellingen waar je het wel of niet mee eens kunt zijn:

Egocentric victimhood:

I usually have to settle for less. (42 percent agree)
I never seem to get an extra break. (36 percent)
Great things never come to me. (28 percent)
I rarely get what I deserve in life. (27 percent)

 

Systemic victimhood:
The system is rigged to benefit a select few. (54 percent agree)
The system works against people like me. (36 percent)
The world is “doing it” to me and there’s nothing I can do about it. (21 percent)
The world is out to get me. (14 percent)

Bij dat egocentrische slachtofferschap gaat het meer om het niet krijgen wat je zou moeten krijgen of wat je verdient. Terwijl er bij het systemische slachtofferschap ook wordt verwezen naar een oorzaak daarvan: "het systeem" of "de wereld". Dat onderscheid lijkt subtiel en dat is het ook, want de twee hangen samen. Als je het met de eerste vier stellingen sterk eens bent, is de kans groot dat je ook de tweede vier onderschrijft.

Wat meteen opvalt is dat slachtofferschap in de Amerikaanse samenleving wijd verbreid is. Meest in het oog springend is wel dat 54 procent het er mee eens is dat het systeem gemanipuleerd is ten behoeve van de kleine bovenlaag (53 procent van de witte en 57 procent van de niet-witte bevolking). De verschillen naar opleiding zijn klein, evenals de verschillen tussen Democraten en Republikeinen.

Je zou slachtofferschap kunnen opvatten als een element van statuscompetitie. Als er de strijd om status heerst, dan heb je onvermijdelijk winnaars en verliezers en onvermijdelijk meer verliezers dan winnaars. En bovendien winnaars die zich weinig bekommeren om de eerlijkheid van de geldende regels en het lot van de verliezers. Een toestand die natuurlijk slachtoffers met zich meebrengt en dus ook slachtofferschap. Terwijl slachtofferschap in een gemeenschapstoestand, waarin noch winnaars noch verliezers bestaan, geheel zal ontbreken.

Dat verband met statuscompetitie wordt er door bevestigd dat zij die zich meer slachtoffer voelen, ook minder vertrouwen blijken te hebben in de overheid en meer samenzweringstheorieën aanhangen. Want het is immers kenmerkend voor statuscompetitie dat de mensen die daarin verwikkeld zijn, de wereld zien als onbetrouwbaar, onveilig en vijandig.

Het is dus niet verrassend, die hoge mate van slachtofferschap onder Amerikanen. Er zijn in een land met grote ongelijkheid heel reële redenen om je slachtoffer te voelen.

Maar kun je als politiek leider dat slachtofferschap ook aanwakkeren? Om zo nog meer jouw rol als redder in de nood te benadrukken en je aanhang te vergroten? Zoals Hitler in de jaren 30 deed en zoals Trump probeerde in die speech?

Dit onderzoek geeft inderdaad een aanwijzing in die richting. Een deel van de onderzochten kreeg de volgende uitspraak voorgelegd die hun kandidaat (Trump of Biden) zou hebben gedaan:

You, the middle class and working people, have been the victims of so much. You never seem to catch a break, and always seem to pay the steepest price.
It’s sad, it really is. And I’m going to keep fighting for you no matter what.

Vergeleken met de anderen die die uitspraak niet onder ogen hadden gekregen, scoorden ze 10 procentpunten hoger op dat egocentrische slachtofferschap.

Een kwaadaardige narcistische leider kan profiteren van het echt bestaande slachtofferschap onder de kiezers, maar hij is dus bovendien in staat om dat slachtofferschap aan te wakkeren. Ten bate van zijn rol als redder in de nood.