Het eerste geld was krediet, niet ruilmiddel. Dirk Bezemer

Eerder noemde ik Dirk Bezemer als een van de weinige economen die er aan werken om de financiële sector, en het geld, ook echt op te nemen in een model van de economie. Op de INET-Conferentie in Berlijn heeft hij zijn onderzoek daarnaar uitgewerkt in het paper Finance and Growth: When Credit Helps and When It Hinders (hier te downloaden). Ik ben het nu aan het bestuderen, maar ontdek dat het me flink wat tijd kost om het goed te kunnen samenvatten en beoordelen. Het is wel uiterst boeiend en het lijkt me belangrijk voor een beter begrip van de financiële crisis en onze huidige problemen. Dat komt dus, als het me lukt, later. Nu alvast aandacht voor een interessante passage over de historische oorsprong van het geld (paragraaf 3 van het paper).

Uit wat ik ooit geleerd heb, maakte ik op dat geld historisch gezien ontstaan is als ruilmiddel. En de functie  er van was om de ruilhandel te vergemakkelijken. Onder een regime van ruilhandel moet iedereen die iets aan te bieden heeft, precies die iemand zoeken die daar behoefte aan heeft en bovendien iets anders zou willen afstaan dat precies aan de behoefte van de aanbieder tegemoet komt. In de trant van: ik zou wel een schaap kunnen missen, maar heb grote behoefte aan een kubieke meter hout. Om een transactie tot stand te brengen, moet ik iemand vinden die qua behoefte en middelen precies complementair aan mij is. Dat is een toestand waarin twee personen er allebei beter van zouden kunnen worden, maar er zijn, zoals economen zeggen, hoge transactiekosten, in dit geval vooral zoekkosten. Geld is een oplossing: ik kan mijn schaap verkopen aan iemand die er het geld voor over heeft (en geen hout in de aanbieding heeft) en daarna met dat geld houtaanbieders langs gaan tot ik mijn kubieke meter naast de deur heb liggen. Voorwaarde is dat alle betrokkenen het geld accepteren. Materieel kan het geld bestaan uit schelpen of klompjes zilver of wat dan ook dat niet al te uitbundig voorradig is.

Zo staat het ontstaan van geld in de economische handboeken beschreven. En kennelijk al bij Aristoteles. Dat geld ook een kredietfunctie kan hebben, is volgens deze visie van latere datum. Die nadruk op de functie van geld als ruilmiddel is volgens Dirk Bezemer te begrijpen als je kijkt naar de rol van geld in de huidige economische modellen. Die rol is er namelijk niet. Het gaat in die modellen om de transacties en het geld heeft als enige functie om die mogelijk te maken. Je kunt er dus volgens de aanhangers van die modellen geheel van abstraheren.

Een volgende keer over de vraag of dat laatste inderdaad zo is. Nu over het ontstaan van geld. Want volgens Dirk Bezemer zijn er volop aanwijzingen dat geld niet als ruilmiddel, maar juist als krediet, is ontstaan. Volgens die aanwijzingen hadden de eerste beschavingen allereerst geld als krediet, om zo de tijd te kunnen overbruggen tussen levering van verschillende goederen. En die functie werd noodzakelijk door de arbeidsverdeling, de specialisatie. Die eerste beschavingen waren sterk gecentraliseerd. Er was een centraal punt, de tempel, waar goederen werden bezorgd en afgehaald. De kleitabletten in die tempels, waarop werd aangegeven wie wanneer wat had afgeleverd, dienden als schuldbewijzen. En die schuldbewijzen gingen vervolgens als geld functioneren. Waarna munten ontstonden. Maar het schuldbewijs, dus het krediet, was er het eerst.

Ik wist dat niet. Het mooie er van is dat als dit zo is, het geld niet "spontaan" en decentraal ontstond als een soort sociale uitvinding door de verzamelde personen die er een belang bij hadden. Maar dat het voortkwam uit een systeem van een gecentraliseerde staat die kredietverlening "organiseerde". Anders gezegd, eerst was er een "overheid" en toen kwam het geld. Dat is boeiend als je bedenkt dat de huidige financiële crisissen het gevolg lijken te zijn van het doorgeslagen marktdenken, waarin de rol van de overheid maar het beste zo klein mogelijk is. Het is natuurlijk ook weer niet zo dat daarmee iets "bewezen" is. Maar intrigerend vind ik het wel.