Wat is nú het hoofdverhaal voor de politiek? En voor de verkiezingen?

Politieke partijen hebben een hoofdverhaal ("master narrative") nodig om aan kiezers voor te leggen. De politiek speelt zich af in en gaat over het publieke domein. Het domein waarin we collectief beslissen over hoe onze maatschappij het beste kan worden ingericht. Over dat domein zijn we altijd minder goed geïnformeerd dan over ons eigen persoonlijke sociale domein. Maar in dat persoonlijke domein ontstaan wel onze morele intuïties, waarmee we ook het publieke domein beoordelen. Politieke (of ideologische) hoofdverhalen hebben dus ook altijd morele funderingen. Wat bepaalt het succes van een hoofdverhaal?

Drew Westen betoogt in zijn The Political Brain (2007) dat een succesvolle politieke beweging een hoofdverhaal moet hebben dat het ontstaan van onze huidige problemen uitlegt en laat zien waarom die beweging de oplossing heeft. (Ik baseer mijn weergave van het betoog van Westen op dit artikel van Haidt, Graham en Joseph uit 2009.) Dat hoofdverhaal moet een begintoestand hebben, er moeten hoofdpersonen in optreden, er moet een probleem of obstakel zijn, er moeten schurken zijn die in de weg staan, er moet zich een conflict of botsing voordoen en er moet tenslotte een ontknoping zijn. Succesvolle ideologieën hebben altijd al deze ingrediënten.

Maar wat is succesvol? Er is succes op de korte termijn en dat is de winst bij de volgende verkiezingen. Als je alleen op die korte termijn stuurt, dan zul je vooral zorgvuldig proberen om alle genoemde ingrediënten in je verhaal op te nemen. En het verhaal zo in te kleden dat het zo goed mogelijk tegemoetkomt aan de morele intuïties van de kiezers die je hoopt aan te trekken. Veel hoofdverhalen die je tegenkomt, lijken vooral op het korte termijn-succes gericht.

Maar als je ook naar de langere termijn kijkt, dan zul je daarnaast ook streven naar een zo goed mogelijke fundering van je hoofdverhaal in de feiten. Want hoe beter je doorgrondt wat er zich in dat publieke domein heeft afgespeeld en afspeelt, hoe waarheidsgetrouwer je de begintoestand kunt karakteriseren, de hoofdpersonen kunt aanwijzen, het probleem en het conflict kunt omschrijven en de ontknoping kunt schilderen. En die waarheidsgetrouwheid maakt ook een betere morele beoordeling mogelijk.

Wat lijkt nu het hoofdverhaal te zijn dat voor de korte, maar ook voor de lange, termijn succesvol is? En dat ook nog voldoet aan de eis dat het in een paar zinnen valt te vertellen? Ik had al een poos het gevoel dat dat verhaal voor het grijpen ligt. En gisteren zag ik het ineens voor me. Ik las het volgende:

Toen de onverantwoorde risico's - die de financiële markten door falend overheidstoezicht de afgelopen 20 jaar konden nemen - in 2008 de systeemcrisis blootlegden, kozen politici ervoor banken met belastinggeld van de bevolking overeind te houden.

Nu nationale begrotingen daardoor tekorten vertonen, eisen de financiële markten via hun politieke connecties dat regeringen door bezuinigingen nog meer geld bij de bevolking weghalen, zodat die in wezen twee keer betaalt voor de hebzucht van deze gokkerselite.

De politicus die zich openlijk tegen dit fundamenteel onrechtvaardige financieel-economische stelsel en het dictaat van de financiële markten durft uit te spreken, zou weleens een fikse verkiezingsoverwinning kunnen boeken.

Alle ingrediënten zijn aanwezig. En de fundering in de feiten lijkt mij, zacht gezegd, heel behoorlijk. Waar las ik deze regels? In de rubriek Geachte Redactie van de Volkskrant van gisteren. Geschreven door Gerard Aartsen, Amsterdam. Politici, doe er uw voordeel mee.