Zijn beurshandelaars psychopaten? Nee, dat niet. Maar er is wel iets met hen aan de hand.

Thomas Noll is een Zwitserse psychiater, die samen met anderen onderzoek heeft gedaan naar het gedrag van beurshandelaars in een gesimuleerd prisoner's dilemma. Dat is een spel uit de speltheorie, waarin je door met iemand anders samen te werken een voor beiden hoogste opbrengst kunt genereren. Maar je kunt er ook voor kiezen om te proberen zelf een nog hogere opbrengst te krijgen, wat dan ten koste gaat van de opbrengst van de ander. En mocht je allebei daarvoor kiezen, dan heb je allebei de laagst mogelijke opbrengst. Zie dit bericht over het prisoner's dilemma.

In die studie (A Comparison of Professional Traders and Psychopaths in a Simulated Non-Zero Sum Game - pdf) vergeleken de onderzoekers het gedrag van 28 beurshandelaars met dat van 24 psychopaten (patiënten van forensisch-psychiatrische ziekenhuizen) en van 24 gewone burgers. Ze verwachtten dat die beurshandelaars een mate van egoïsme en competitiviteit zouden laten zien die die van de psychopaten zou benaderen. Maar wat bleek: de beurshandelaars handelden zelfs nog egoïstischer en competitiever dan de psychopaten. In hun gedrag leken ze vooral uit te zijn op een hoge opbrengst voor zichzelf én een lage opbrengst voor de ander. Ze kozen vaker niet-coöperatief dan de psychopaten (die weer vaker niet-coöperatief kozen dan de gewone burgers). Dat leverde hen trouwens niet een hogere opbrengst op. Wel een lagere opbrengst voor de ander.

Natuurlijk kun je hieruit niet generaliseren naar alle beurshandelaars. Niet alle beurshandelaars zijn psychopaten. Maar het lijkt waarschijnlijk dat ze sterk competitief zijn ingesteld. En zich dus weinig gelegen laten liggen aan het door samenwerking tot stand brengen van een hoge gezamenlijke opbrengst. Of ze die eigenschap al bezaten toen ze hun beroep kozen of dat ze hem ontwikkeld hebben door de uitoefening van hun beroep, dat weten we niet.

Uit de uitslagen van de psychopatietests (de PPI-R) die de onderzoekers afnamen, blijkt dat de handelaren gemiddeld iets lager scoorden dan de gewone burgers en behoorlijk veel lager dan de psychopaten. Je kunt ze dus inderdaad geen psychopaten noemen. Maar ze scoorden opvallend hoog op de subschalen Machiavellistische egocentriciteit en sociale invloed. Terwijl bovendien hun antwoorden in hoge mate verdacht waren, in de zin van afwijkend en inconsistent.

Kortom, beurshandelaars zijn volgens dit onderzoek geen psychopaten, maar er is bepaald wel iets met hen aan de hand. Het onderzoek heeft in Duitsland veel aandacht getrokken. Thomas Noll was gisteren te gast bij Maybritt Illner. En hij werd door Der Spiegel geïnterviewd. Op de vraag of de fout ligt in het financiële systeem, antwoordde hij (mijn vertaling):

Het systeem maakt de handelaars tot asociale mensen. In de psychiatrie is er een theorie die onderscheid maakt tussen persoonlijkheidsdaders en situatiedaders. Bij de eersten zijn de risicofactoren vast in hun persoonlijkheid verankerd, ze zoeken actief naar situaties waarin ze hun nietsontziendheid kunnen uitleven. Daarentegen laten de situatiedaders slechts weinig of niets opvallends zien. Ze worden pas door de situatie een risico. Zoals de beurshandelaars. Die zijn nog heel jong als ze de banken binnenkomen - en laten zich dan gemakkelijk beïnvloeden. In ons onderzoek bleek dat het voor hen vaak zelfs belangrijker was om hun concurrenten te schaden dan om zelf winst te behalen.

Noll denkt dus dat het geheel aan de situatie ligt. Maar je kunt je ook afvragen of zulke situaties niet door sommigen meer gezocht worden dan door anderen. Het kan goed zijn dat  er naast het beïnvloedingseffect ook een selectie-effect is. Zie ook Werknemers in publieke sector zijn pro-socialer dan in het bedrijfsleven.