Als je door het oosten van Duitsland reist (de voormalige DDR, "die neue Bundesländer") en je kijkt op straat of op een terrasje om je heen, dan denk je: wat zouden de mensen, vooral de wat ouderen, voor verhalen kunnen vertellen? Eerst maakten ze het nazi-bewind mee of waren daar deel van. Er waren de ellende en de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog. En daarna kwam Stasiland, de DDR-staat, met zijn omvangrijke geheime dienst en na 1961 met de Muur en het IJzeren Gordijn. Wie van hen was dader, wie was slachtoffer, wie wist afzijdig te blijven?Een indruk van die verhalen geeft het prachtige boekje Stasiland van Anna Funder. Ik zag het liggen in een boekhandel in Leipzig en had het de volgende dag uitgelezen. Anna Funder is een Australische die in de jaren 90 in Berlijn woonde. Ze zal zich toen net als ik nu geïnteresseerd hebben in wat die verhalen zouden kunnen zijn. Maar ze maakte daar ook werk van. Door slachtoffers en daders (Stasi-medewerkers) op te sporen en te interviewen.
En daar in dat boek indringend verslag van te doen. Het verscheen al in 2002 in het Engels. De Duitse vertaling kwam er in 2006. Ik kocht de vierde druk van 2013. En verwonderde me er over dat ik het nu pas ontdekte. Er blijkt een Nederlandse vertaling te zijn, die dateert van 2009, maar die is niet meer leverbaar.
Zoals gezegd: een indringend boek. Dat inzicht geeft in wat het betekent om in een land te wonen met een omvangrijk bespionerings- en onderdrukkingsapparaat. En in hoe daders, slachtoffers en meelopers ontstaan. Het unieke van de DDR lijkt de omvang van dat apparaat te zijn geweest. Op 17 miljoen inwoners waren er niet alleen de 97000 medewerkers van de Stasi, maar daarnaast ook nog eens 173000 zogenaamde Informelle Mitarbeiter (IM). Dat kwam er op neer dat er 1 Stasilid of IM was op elke 63 burgers. Als je nog incidentele informanten meerekent, dan wordt de verhouding 1 op 6,5.
Volgens de schattingen die Anna Funder daarvan vermeldt. Ter vergelijking: onder Stalin was er in de Sovjet-Unie 1 KGB-agent op 5830 burgers en onder Hitler 1 Gestapo-agent op 2000 burgers. (Zie voor het Hitler-bewind, mijn berichten daarover achter dat label.) Overal waar Mielke, het hoofd van de Stasi, oppositie waarnam, zag hij vijanden van de staat, zo meldt Anna Funder, en hoe meer vijanden hij zag, hoe meer medewerkers en verklikkers hij aantrok om die onschadelijk te maken. Vaak ging dat door mensen voor kleine vergrijpen aan te houden en gevangen te zetten, waarna ze de deal kregen aangeboden om in ruil voor vrijlating spion en verklikker te worden. Een pervers systeem.
Stasiland is al in 20 landen verschenen en heeft veel prijzen gekregen. Het kan aan mij liggen, maar het lijkt in Nederland weinig teweeg te hebben gebracht. Dat zou geheel ten onrechte zijn. Ik vond ook nog deze indringende reportage naar aanleiding van het boek:
Geen opmerkingen:
Een reactie posten