Sinds de financiële crisis en de economische recessie waar we nu onder lijden, is er nogal wat discussie over de maatschappelijke bijdrage die het vak economie levert. Die kritiek houdt onder meer in dat veel economen zich toeleggen op het bestuderen van ideale modellen van het marktmechanisme. En dat ze te weinig de problemen onder ogen zien die naar boven komen bij de praktische toepassing van die modellen. Waardoor ze in 2008 totaal verrast werden door de financiële crisis.
Maar onderdeel van die kritiek is ook dat het heersende economisch denken gebaseerd is op een egoïstisch mensbeeld. Hoewel de (micro-)economie strikt genomen niet meer veronderstelt dan dat mensen consistente voorkeuren hebben, komt het er in de praktijk toch op neer dat economen als vanzelfsprekend aannemen dat mensen zoiets nastreven als hun eigenbelang. Ieder voor zich. En dat zou immers ook geen probleem zijn, want dat prachtige marktmechanisme, de onzichtbare hand, zorgt er wel voor dat alles dan toch nog goed komt. In dat opzicht zou het vak economie een morele vrijbrief verschaffen voor egoïstisch gedrag.
Wat moet je daar nu van denken als je ziet dat zoveel van onze jongeren er voor kiezen om economie of een daaraan verwant vak te gaan studeren? Natuurlijk komen ze tijdens hun studiejaren ook met waardevolle inzichten in aanraking. Maar zijn er ook nadelen aan verbonden dat zoveel studenten dat economische gedachtegoed tot zich nemen? Worden ze daardoor negatief beïnvloed in hun eigen gedrag?
Ja, dat lijkt wel het geval te zijn. Onderzoek wijst er op dat kennismaking met economische vakken studenten egoïstischer en competitiever maakt. Brian Lucey geeft van dat onderzoek een mooi overzicht. Zie Is (teaching) Economics doing more harm than good? Economiestudenten blijken egoïstischer, hebzuchtiger en minder eerlijk te zijn, meer geneigd tot corruptie en minder bereid tot samenwerken. Maar bovendien zijn er aanwijzingen dat ze dat ook meer worden nadat ze economievakken hebben gevolgd. Zie ook mijn eerdere berichten Maakt het marktdenken mensen minder pro-sociaal? en Werkers in publieke sector zijn pro-socialer dan in bedrijfsleven.
Dat alles overdenkend, vroeg ik me af of die negatieve invloed van de economische manier van denken misschien zelfs verder reikt dan tot degenen die dat vak gestudeerd hebben. Zou het een algemener maatschappelijk verschijnsel zijn dat zo ongeveer sinds de jaren 80 van de vorige eeuw, de tijd van Reagan en Thatcher, u weet wel, mensen egoïstischer zijn geworden? Waardoor het vak economie populair werd, dat vervolgens die ontwikkeling versterkte?
Hm, dat zijn nogal vragen. Die niet zomaar zijn te beantwoorden. Maar ze kwamen bij me op toen ik vanochtend het artikel Neue Studentengeneration: Hauptfach Egoismus op de website van Der Spiegel las. Het verwijst naar een uitgebreider verhaal in de papieren Der Spiegel dat ik nog niet onder ogen heb gehad. Mocht dat nog interessante inzichten opleveren, dan kom ik daar later op terug.
Volgens het korte artikel op de website komt er uit een onderzoek van de Duitse regering dat de huidige generatie studenten sterk met zichzelf ("ichbezogen") bezig is, met carrière maken en met de materiële dingen van het leven. "Sich schöne Dingen leisten können" staat voor 73 procent bovenaan de agenda van wat nastrevenswaardig is. Dat is een forse toename vergeleken met 1995, toen dat voor 31 procent het geval was.
Interesse in de publieke zaak, in de politiek, is slechts bij 45 procent aanwezig. Dat studenten links zouden zijn en zich zorgen zouden maken over het milieu, dat lijkt verleden tijd. Waren De Groenen in de negentiger jaren nog verreweg de grootste partij onder studenten, nu geven ze de voorkeur aan de twee grote centrumpartijen, de CDU en de SPD. We voeden een apolitieke, anti-intellectuele generatie op, waarschuwt een hoogleraar.
Hoe zou dat zo zijn gekomen? Wat is er gebeurd in de afgelopen halve eeuw? Je bent geneigd naar aanwijsbare oorzaken te zoeken. Maar ik moest ook denken aan dat mooie boek Shifting involvements: private interest and public action (1982) van Albert Hirschman, waarin hij overtuigend de golfbeweging van de interesse in het publieke domein laat zien. Het boek is in 2002 heruitgegeven.Dat publieke domein van politiek en algemeen belang, daar zijn wij niet van nature in geïnteresseerd. Een gevoel van lotsverbondenheid en van morele verplichting hebben we niet als vanzelf als het om miljoenen anderen gaat die we niet persoonlijk kennen.
Onze betrokkenheid daarbij is dus niet stabiel. Sociale beïnvloeding zorgt er dan voor dat periodes van sterke en algemene interesse in de publieke zaak afgewisseld worden met tijden van algemene onverschilligheid en Ichbezogenheit.
Als dat zo is, dan kunnen we misschien binnenkort weer een algehele wending de andere kant op tegemoet zien.
Los daarvan blijft de vraag boeien hoeveel schade we de afgelopen decennia hebben gehad van die grote instroom van studenten in vakken als economie en bedrijfskunde.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten