In de praktijk van het politieke en maatschappelijke denken van politici en hun kiezers zijn eigenlijk altijd meer vuistregels werkzaam dan diepgravende analyses. De twee meest voorkomende vuistregels zijn de aan elkaar tegengestelde marktvuistregel en overheidsvuistregel. Volgens de eerste moet zoveel mogelijk aan de markt worden overgelaten en staat de overheid in dienst van die markt en volgens de tweede zijn de diensten en voorzieningen van de democratische overheid essentieel voor het menselijk welzijn.
Die twee vuistregels zijn zo alomtegenwoordig doordat ze beide voortkomen uit de innerlijk tegenstrijdige menselijke sociale natuur. De marktvuistregel komt voort uit het in die natuur klaarliggende statuscompetitiepatroon van het ieder-voor-zich en de overheidsvuistregel komt voort uit de morele gemeenschapsintuïties van het iedereen-telt-mee. Als je die twee goed op je laat inwerken, dan besef je ook dat in die overheidsvuistregel de overheid niets anders dan een democratische overheid kan zijn. Terwijl dat laatste in die marktvuistregel niet gegarandeerd is. Als alles om de markt draait, dan is de democratie een bijkomstigheid.
In die marktvuistregel is natuurlijk gemakkelijk het neoliberalisme te herkennen. En het wat ik eerder het "vulgair-economisch neoliberale denken" noemde. En we zagen al de nogal precaire verhouding van dat denken tot de democratie: Over de neoliberale wens om de democratische overheid grondwettelijk in te perken. En over James Buchanan en de Chileense grondwet.
Oké, we zagen ook al dat die marktvuistregel politici en hun kiezers er gemakkelijk toe kan aanzetten om door middel van bezuinigingen de overheid een kopje kleiner te maken. Je bent dan al gauw geneigd om overheidsuitgaven als verspilling te zien. Maar hij kan er daarnaast ook toe aanzetten om die overheidstaken die overblijven niet al te serieus te nemen. Om daar met enige onbezorgdheid, ook in morele zin, mee om te gaan. Het is geen groot probleem als die taken niet zo goed worden uitgevoerd, want ze kunnen in dat marktdenken toch nooit essentieel zijn. De echte welvaart komt immers op de markt tot stand. En dus moeten we zoveel mogelijk tegemoetkomen aan de wensen van het bedrijfsleven.
Dat niet echt serieus nemen en die morele luchthartigheid zouden ook wel eens ten grondslag hebben kunnen liggen aan die polycrisis waarin we nu verkeren. Die waren, althans naar mijn indruk, al te onderkennen aan de rechtvaardigingen die het kabinet Rutte-2, dat van de VVD en de PvdA(!), gaf voor de bezuinigingen en decentraliseringen in 2015. Je kon taken naar de gemeenten overdragen en daarbij de budgetten verlagen, want die zouden het wel goedkoper kunnen. En je zou meer op de zelfredzaamheid van burgers kunnen vertrouwen. Want "de klassieke verzorgingsstaat" zou zonder problemen kunnen worden ingeruild voor de "participatiesamenleving", waarin burgers weer meer zelf "hun verantwoordelijkheid nemen" en minder "op de overheid leunen".
Ik las nog eens wat Nils Nijdam daar in 2021 over schreef, met een verwijzing naar het onderzoek dat het Sociaal en Cultureel Planbureau in 2020 uitvoerde over het effect van de decentralisatie van werk, zorg en jeugd. Door Nijdam samengevat:
Het SCP concludeert dat het sociaal domein stagneert en de ondersteuning van kwetsbare burgers niet op orde is. Het streven was meer participatie in de samenleving van mensen die dit niet (helemaal) op eigen kracht kunnen, maar in de praktijk blijven de resultaten achter. De kans op werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt is nauwelijks verbeterd, deelname aan de samenleving door mensen met een beperking is niet toegenomen en er zijn nog steeds grote knelpunten in de jeugdzorg. Het SCP pleit voor een realistische benadering van zelfredzaamheid van burgers en de gemeentelijke financiën.
Een "realistische" benadering in plaats van een lichtzinnige. Dat begon dus in 2015. En de beoordeling door het SCP was in 2020.
Nu, in 2023, zijn we beland in een polycrisis, van tenminste twaalf crises. Het een moet met het ander te maken hebben. Wordt vervolgd. Hier het vervolg.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten