Meer sociale wijsheid bij lagere klassen - En over hoe dat komt

Na de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog waren we nog zo verstandig om in te zien dat mensen bestaanszekerheid nodig hebben en dat een al te grote ongelijkheid heel vervelende gevolgen heeft. Vandaar dat we de verzorgingsstaat opbouwden en een sterk progressieve inkomstenbelasting kenden.

Maar die verstandige inzichten hebben we sindsdien losgelaten. Door allerlei politieke maatregelen, samen te vatten als de opkomst van het neoliberalisme, zijn de bestaansonzekerheid en de ongelijkheid sterk toegenomen.

Dat proces is nu al enkele tientallen jaren aan de gang. Lang genoeg om steeds beter inzicht te kunnen krijgen in de gevolgen ervan. Zo weten we dat meer inkomensongelijkheid de statuscompetitie aanwakkert en mede daardoor negatieve gezondheidseffecten heeft. Ook weten we dat grotere ongelijkheid slecht is voor stabiele economische groei.

Daarnaast is ook ons inzicht gegroeid in hoe ongelijkheid gedifferentieerd uitwerkt voor de armen en de rijken. In het bericht Loopt het kapitalisme op zijn laatste benen? Economische, maar ook sociaalwetenschappelijke inzichten vind je een opsomming van wat armoede met armen doet en rijkdom met rijken. Een opsomming die doet vermoeden dat een eenmaal in gang gezette ongelijkheid de neiging heeft om zichzelf te versterken.

Omdat we voorlopig van die grote ongelijkheid nog niet verlost zijn, mag je verwachten dat er meer inzichten in de gevolgen ervan naar boven zullen komen. Zo is er nu het onderzoek Social class and wise reasoning about interpersonal conflicts across regions, persons and situations, dat inzicht geeft in wat arm of rijk zijn doet met je vermogen om sociaal wijs te handelen. Zie ook The lower your social class, the ‘wiser’ you are, suggests new study voor een samenvatting van het onderzoek.

Het begrip sociale wijsheid maakt enige opgang in het sociaalwetenschappelijk onderzoek. Er wordt een combinatie van de volgende vijf vermogens onder verstaan:

• erkenning van de beperkingen van de eigen kennis en intellectuele bescheidenheid
• besef dat de wereld verandert en dat een situatie zich in verschillende richtingen kan ontwikkelen
• een situatie kunnen bekijken vanuit de gunstiger positie van iemand anders
• erkenning van gezichtspunt van anderen
• bereidheid tot compromissen en inzien van belang van conflictoplossing

Lees Wisdom in Context voor meer toelichting.

De onderzoekers keken in twee verschillende studies naar het verband tussen de mate van sociale wijsheid en sociale klasse. Ze verwachtten bij lagere sociale klassen, die meer bestaansonzekerheid ervaren, daardoor meer afhankelijk zijn van elkaar en zich in het algemeen meer moeten aanpassen, meer sociale wijsheid aan te treffen. Doordat ze vaker te maken hebben met risico´s en bedreigingen, zullen ze bovendien meer aandacht hebben voor hun omgeving en wat daarin zou kunnen veranderen. 

En die verwachting bleek uit te komen. Zoals ze in hun conclusies samenvatten:

In contrast to a long line of research suggesting that higher social class is aligned with superior cognition [2,3], the present data indicated that higher class is associated with a lower propensity of reasoning wisely in interpersonal situations. Our results were systematic across group, individual and situational levels of analysis when controlling for regional differences in scholastic aptitude, population, urbanization, income inequality, demographic factors such as age and gender, and a host of individual differences in agreeableness, openness to new experiences, consideration of others' emotions and individualism–collectivism.

En:

while higher-class individuals may enjoy the cognitive benefits of status (e.g. environments that foster development in such areas as fluid cognition), those same environments may constrain their ability or motivation to reason wisely (e.g. acknowledge change, uncertainty, and the limits of their knowledge). Conversely, limited resources and other threats associated with lower class environments may promote wise reasoning about interpersonal affairs, enabling greater vigilance and management of uncertainty associated with such environments.

Ik vind het een boeiend resultaat. Er is wel een aanmerking. De onderzoekers gaan ervan uit dat het verschil tussen arm en rijk geheel tot stand komt door het zogenaamde beïnvloedingseffect: door arm te zijn en arm op te groeien, kom je meer terecht in omstandigheden waardoor je, bij wijze van aanpassing, sociale wijsheid ontwikkelt.

Maar het zou ook kunnen zijn dat meer sociale wijsheid jouw kans verkleint om rijk te worden. Dat zou het zogenaamde selectie-effect zijn. Volgens dat effect schop je het in onze maatschappij niet ver als je teveel compromissen zoekt, teveel conflicten probeert te vermijden, te bescheiden bent en teveel rekening houdt met het gezichtspunt van anderen.

Dat laatste is geen prettige gedachte.