Zondagochtendmuziek - Franz Schubert: Der Hirt auf dem Felsen - Anna Lucia Richter/Ensemble de...

Is muziek het grootste geheim dat de mensheid met zich mee draagt? Dat wij muziek kennen, moet er mee te maken hebben dat het coöperatief grootbrengen van de kinderen essentieel was voor onze evolutie. In dat verband ontwikkelden we onze grote communicatieve vaardigheden. Gebaren, hoofdbewegingen en daarop voortbordurend vocalisatie. De menselijke stem, die waarschijnlijk eerst muziek voortbracht en toen taal.

Die essentiële rol van muziek in het menselijk bestaan komt aan de orde in hoofdstuk 17 (Muziektherapie, trauma en de polyvagaaltheorie) van Stephen W. Porges, De Polyvagaaltheorie. De neurofysiologische basis van emotie, gehechtheid, communicatie, zelfregulatie.

Volgens die theorie functioneert ons zenuwstelsel als een schildwacht door voortdurend risico's in onze omgeving te beoordelen. We zijn er op ingesteld om meestal onbewust (neuroceptie) op te merken hoe veilig of gevaarlijk, of zelfs levensbedreigend, onze omgeving is.

Daarbij spelen geluiden een rol. Laagfrequente geluiden wijzen op gevaar. Denk aan hoe onze huisdieren, maar dus ook wijzelf, reageren op knalvuurwerk.

Daarentegen ervaren we de akoestische frequentiebanden van de menselijke stem doorgaans als wijzend op een toestand van veiligheid. Waarschijnlijk doordat we met die stem vertrouwd zijn, omdat we die al in de baarmoeder hoorden en omdat we na de geboorte er mee in slaap werden gezongen.

Dat wijst er op dat muziektherapie mensen kan helpen die een sociaal trauma hebben opgelopen. Als je op jonge leeftijd bent mishandeld of misbruikt, dan heb je aangeleerd dat de menselijke stem juist niet wijst op veiligheid, maar op gevaar. Dus ook de menselijke stem van de therapeut, die er op uit is om je te helpen, maar je vertrouwt het niet.

Het luisteren naar muziek, in het bijzonder naar melodieën, omdat die zich meestal bevinden in de frequentieband van de menselijke stem, kan dan een gunstig effect hebben. Dat ligt eraan dat de kalmerende werking ervan niet wordt gehinderd door het bedreigende face to face contact. Door het luisteren naar melodieën vertraagt onze hartslag, voelen we ons veiliger en komen we meer open te staan voor sociale interactie. Ons sociale betrokkenheidssysteem krijgt een kans. Porges (p. 368):

Pogingen om een getraumatiseerde persoon sociaal te betrekken in plaats van te kalmeren, kunnen leiden tot defensieve strategieën van verzet en woede. Levensbedreiging activeert een zeer oud zenuwnetwerk dat het sociale betrokkenheidsgedrag sterk beperkt en de neuroceptie kan vervormen, wat kan resulteren in een valse detectie van risico's. De behandeling van trauma vereist dus een nieuw model dat zich onderscheidt van de traditionele psychotherapeutische strategieën van een face to face tweegesprek om de kalme toestand die samenhangt met het sociale betrokkenheidssysteem weer op gang te brengen. Muziek en muziektherapie kunnen een alternatieve entree naar het sociale betrokkenheidssysteem bieden.

Bij melodieën moet ik vooral denken aan de muziek van Franz Schubert. Je kunt denk ik wel zeggen dat die ons sociale betrokkenheidssysteem aanspreken. Met natuurlijk als dubbele bodem dat het bij Schubert eigenlijk altijd gaat om het verlangen naar die betrokkenheid, meer dan om die betrokkenheid zelf.

Neem nu Der Hirt auf den Felsen D965. Hier zo prachtig gezongen door Anna Lucia Richter, begeleid door  Blaž Šparovec, klarinet en Nicholas Rimmer, piano.