We hebben een leefwijze ontwikkeld die een grote mate van op fossiele grondstoffen gebaseerd energiegebruik vereist. Daardoor zijn we in de zich onder onze ogen voltrekkende ecologische ramp van klimaatverandering terechtgekomen. Zulke ecologische rampen hebben zich eerder voltrokken, maar dan op kleinere schaal, en hebben volken en beschavingen weggevaagd. Nu is het de vraag of de mensheid als geheel gevaar loopt te worden uitgewist, vele andere soorten met zich meesleurend.
Dat vormt een zo grote bedreiging dat we er misschien niet tegen opgewassen zijn. Als de gevaren zo overweldigend zijn en we er niet voor weg kunnen lopen (de vluchtreactie van ons autonome zenuwstelsel), dan zullen we met zijn allen moeten handelen (de vechtreactie van ons autonome zenuwstelsel). Maar de kans is groot, en dat zien we al gebeuren, dat we zo overmand raken dat we in de immobilisatiereactie van ons autonome zenuwstelsel terecht komen.
Die drie mogelijke reacties op onveiligheid, gevaren en bedreigingen worden onderscheiden door de polyvagaaltheorie van het menselijke autonome zenuwstelsel. Ik stond eerder bij die theorie stil, o.a. in De belichaming van de innerlijk tegenstrijdige menselijke sociale natuur en in Een sociologie die ertoe doet: een realistisch normatief kader voor sociale hervormingen. De grondlegger van de theorie is de psychiater en neurowetenschapper Stephen W. Porges.
Bij afwezigheid van gevaren, dus in een toestand van veiligheid, functioneert het autonome zenuwstelsel zodanig dat sociale betrokkenheid mogelijk wordt. Je staat dan open voor interactie en samenwerking met anderen. In termen van de Dual Mode-theorie: de weg ligt open voor gemeenschapsgedrag. Als die weg wordt afgesloten, triggert dat de statuscompetitie, in een van die drie varianten.
De polyvagaaltheorie is ontwikkeld in de sfeer van onderzoek naar en behandeling van individuele trauma's. Vergelijkbaar met het onderzoek en de behandeling van trauma's door de psychiater Bessel van der Kolk, die eergisteren gast was in Zomergasten. Met zijn werk ben ik niet zo goed bekend, maar ik begreep dat hij een psychoanalytische achtergrond heeft. Daar zal mee te maken hebben dat je bij hem de met immobilisatie vergelijkbare reactie op trauma tegenkomt als "verdringing" en "dissociatie".
Maar het ligt voor de hand om de theorie ook te gebruiken om te analyseren hoe mensen reageren op rampen die zich op grote schaal voordoen. Er kunnen naast individuele trauma's ook collectieve trauma's ontstaan. De toestand waarin we nu met zijn allen verkeren, die van een ecologische ramp die het voortbestaan van de mensheid in gevaar brengt, mag je wel een allesoverheersende bedreiging noemen, waar ieder van ons, voor zover goed geïnformeerd, mee te maken heeft en op moet reageren. Met als een van de mogelijke reacties de immobilisatie, de verdringing of de dissociatie, dus "het proberen door te leven alsof er niets aan de hand is". Het je afsluiten van al die bedreigende informatie die op je afkomt. Niet als een actieve, weloverwogen, daad, maar als een reactie van het autonome zenuwstelsel.
En misschien, zie het vorige en de daaraan voorafgaande berichten, was die immobilisatiereactie van veel Nederlanders na de inval van de Duitsers in mei 1940 er een belangrijke oorzaak van dat niet meer mensen deelnamen aan het verzet tegen de Bezetting en tegen de Jodenvervolging. Het autonome zenuwstelsel "vertelde" mensen (The body keeps the score) dat ze zich maar beter zoveel mogelijk koest moesten houden, zoveel mogelijk moesten doen alsof het gewone leven door kon gaan.
Een soort collectief trauma dus, dat ook begrijpelijk maakt dat Nederlanders na de Bevrijding in 1945 zo weinig mogelijk op hun ervaringen, hun traumatische ervaringen, terug wilden kijken. En begrijpelijk maakt dat het ruim 75 jaar moest duren voordat het Holocaust Namenmonument aan de Weesperstraat in Amsterdam werd opgericht. Wat in een persoonlijk leven heel lang kan duren, daar kunnen in de collectieve geschiedenis generaties over heen gaan.
In volgende berichten meer over hoe Nederlanders toen reageerden op de Bezetting. En over hoe wij nu met zijn allen reageren op de ramp van de klimaatverandering.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten