dinsdag 22 september 2020

Hoe zelfs, of juist, de superrijken gemotiveerd worden door hun behoefte aan veiligheid

De FinCEN Files, de ruim 2600 geheime documenten die verdachte banktransacties van over de hele wereld blootleggen, laten zien .hoe banken wereldwijd op grote schaal geld witwassen voor hun superrijke klanten en ongestraft miljoenenbetalingen doen voor gesanctioneerde bedrijven, criminelen en oligarchen. Ze staan in het rijtje van de Panama Papers, de Paradise Papers en de Troika Laundromat. 

Ze leggen bloot hoe de superrijken illegaal of verdacht verkregen rijkdommen proberen voor de openbaarheid en voor belastingdiensten te verbergen door gebruikmaking van het internationale bankverkeer. Grote hoeveelheden zwart geld worden via dat verkeer de wereld rond gesluisd en komen "witgewassen" weer retour. De grote banken, JPMorgan en Standard Chartered, het Britse HSBC, Deutsche Bank en de Nederlandse ING Bank, profiteerden, terwijl ze verplicht zijn om verdachte transacties te melden.

Wat ze ook blootleggen is dat we wereldwijd in de afgelopen decennia een economisch stelsel hebben laten ontstaan (aandeelhouderskapitalisme of neoliberalisme) dat "ophoping van vermogens" toestaat en faciliteert. Denk weer even aan Dirk Bezemers Een land van kleine buffers. Waarin de inkomens-, maar vooral ook de vermogensongelijkheid extreem is toegenomen. Niet als een ongelukkig neveneffect, nee, als een wenselijkheid. Want door meer ongelijkheid toe te staan zouden mensen meer geprikkeld worden om zich in te spannen. En al die inspanningen zouden via het weldadige marktmechanisme op wonderbaarlijke wijze tot betere uitkomsten voor iedereen leiden. 

Daar kun je van alles van vinden, maar in ieder geval werd in die manier van denken veronachtzaamd wat grote ongelijkheid met mensen doet en vooral wat grote rijkdom met de superrijken doet. Hij gaat ten koste van een gevoel van gezamenlijkheid, wakkert rechts-extremisme aan en bedreigt de democratie

Naar de onderliggende processen die daarin een rol spelen, zal vast nog veel onderzoek worden gedaan. Daaruit zou wel eens naar voren kunnen komen dat een toename van ongelijkheid de bestaansonzekerheid en daarmee de statuscompetitie aanwakkert, waarvoor bestaand onderzoek al aanwijzingen verschaft. 

En het nog dieper liggende mechanisme zou wel eens kunnen zijn dat de menselijke behoefte aan sociale veiligheid door toename van ongelijkheid wordt bedreigd. Sociale onveiligheid creëert immers zowel oogkleppen (cognitive closure) als ontvankelijkheid voor narcistische, populistische politic die gemakkelijke oplossingen voorwenden. 

Het zou kunnen dat zelfs de superrijken, die dus hun illegaal of verdacht verworven rijkdommen verborgen willen houden voor de openbaarheid en de belastingdiensten, door diezelfde behoefte aan veiligheid worden gemotiveerd. Want denk maar niet dat die vergaarde rijkdommen wel een gevoel van veiligheid zullen verschaffen. Er blijkt immers te gelden dat hoe meer mensen hebben, hoe meer ze willen

Die neiging tot onverzadigbaarheid, waar Emile Durkheim (1858 - 1917) al aandacht voor vroeg, zou er mee te maken kunnen hebben dat hoe meer je hebt, hoe meer je zou kunnen verliezen. Dus hoe meer bedreigingen je meent waar te nemen. De mogelijkheid iets te verliezen, gaat dan motiverender werken dan de mogelijkheid om je rijkdom te vergroten. Denk aan onze aversie tegen verlies (Kahneman, Knetsch en Thaler, 1991), die gemakkelijk lijkt af te leiden uit onze behoefte aan veiligheid.

Ook de superrijken, of juist zij, willen dus ten koste van alles beschermen wat ze verworven hebben. Vandaar hun grote hang naar het verborgene en hun afkeer van belastingen betalen. 

En vandaar ook hun pogingen om hun middelen aan te wenden om de politiek te beïnvloeden. Voor hen is de democratie bedreigend, want daarin telt iedere stem even zwaar mee, of je nu arm of rijk bent. Dat je je aan een meerderheidsbesluit zou moeten onderwerpen, dat is voor een superrijke uiterst bedreigend.

Veel van wat er zich vandaag de dag afspeelt, lijkt kortom goed te verklaren vanuit die behoefte aan veiligheid. Een behoefte die zelfs niet, of juist niet, met rijkdom bevredigd kan worden. 

Lees in dat verband ook eens het blog van Simon Wren-Lewis van vandaag: Why neoliberalism can end in autocratic, populist and incompetent plutocracy.

Geen opmerkingen: