Wat is er met de Nederlandse politiek aan de hand? Iedereen doet mee aan de bezuinigingszeepbel

Ewald Engelen wijst er in de Groene Amsterdammer op dat alle partijen meedoen aan de bezuinigingsgekte. Nou ja, behalve die vreselijke PVV. Zie de link onderaan.

Ik heb het voor de zekerheid nog even nagekeken in de verkiezingsprogramma's van de Partij van de Arbeid en de SP. De PvdA zoekt het vooral in de aanbodkant en geeft er geen blijk van door te hebben dat we, in ieder geval op de korte termijn, vooral een vraagprobleem hebben. Wie zijn die economische adviseurs van de PvdA? (Zie ook nog even hier.) En de SP gaat er zonder omhaal van woorden van uit dat bezuinigingen noodzakelijk zijn. Ja, dan kan het gebeuren dat een partij als de PVV het meest keynesiaanse programma van iedereen heeft.

Wat is er met de Nederlandse politiek aan de hand? Zo weinig zelfstandig nadenken en zo weinig geïnformeerdheid. Ja, het is om wanhopig van te worden.

Trouwens, voor ik het vergeet: "Merel" wijst mij er op, zie de opmerkingen bij dit bericht, dat de nieuwe partij Libdem (Liberaal Democratische Partij) niet meedoet aan de bezuinigingszeepbel. Dat klopt. Een citaat van de website www.libdem.nl:

LibDem vindt dat je in een recessie niet geforceerd moet bezuinigen. Niets doen is beter dan bezuinigen. LibDem doet daarom geen voorstellen voor bezuinigingen. Wanneer de groei aantrekt, zal het begrotingstekort van de overheid vanzelf  teruglopen. Wel is het natuurlijk belangrijk om de efficiency bij de overheid te verbeteren, dat moet altijd. Dat houdt echter niet in dat a priori bezuinigingen moeten worden ingeboekt. Deze visie van LibDem wordt door veel verstandige economen onderschreven, zoals Nobelprijswinnaar Paul Krugman en het Britse blad The Economist.

De Groene Amsterdammer - Zesspalt:

'via Blog this'

Zelf-organisatie: Time Banks en lokale munten in Spanje, Italië en Griekenland - Pro-sociaal gedrag en sociale omgeving (11)

De Wall Street Journal wijdt een artikel aan de bloei van Time Banks en complementaire munten in Spanje, Italië en Griekenland. Zie de link onderaan dit bericht. Eerder schreef ik over Time Banks en LETS:

Het zijn lokale netwerken van mensen die iets voor elkaar doen buiten het officiële geldstelsel om. Iedereen brengt uren hulp in en ontvangt uren hulp. Het verschil met informele hulpnetwerken, zoals tussen familie en vrienden, is dat er enige organisatie aan te pas komt. Het feit dat ze bestaan wijst er op dat in veel buurten mensen bereid zijn iets voor elkaar te doen en dat het voor het effectueren van die bereidheid nodig kan zijn om die mensen bij elkaar te brengen. Er is met andere woorden vaak een informatietekort. Mevrouw X is niet meer goed ter been en zou graag hulp hebben bij het boodschappen doen. Of zou gewoon wel graag eens het huis uit willen. Meneer Y woont een straat verder, heeft tijd en een auto en zou graag iets voor iemand doen. Maar mevrouw X en meneer Y kennen elkaar niet. En daardoor komt iets niet tot stand wat de sociale leefbaarheid van de buurt zou verhogen. Wat de buurt een beetje een gemeenschap, een dorp, zou maken.

En eerder schreef ik over complementaire munten dat die

mogelijk maken dat allerlei binnenlandse transacties die nu niet plaats vinden doordat de geldhoeveelheid (in euro's) in is gezakt, weer kunnen worden gesloten en uitgevoerd. De Grieken hebben veel geld (in euro's) verloren, maar hebben nu net zo veel tijd als eerder. Door de drachme als complementaire munt in te voeren is het beter mogelijk om al die tijd productief voor elkaar aan te wenden. Het zou de welvaart van de Grieken verhogen.

Time Banks en complementaire munten zijn interessant als voorbeelden van zelf-organisatie. En het is interessant dat ze opkomen als zowel de markt als de overheid tekortschieten in het verschaffen van bestaanszekerheid. Mensen benutten dan weer meer de mogelijkheden die de persoonlijke, onderlinge afhankelijkheid naar boven brengt. Als er te weinig geld is, doordat de markt geen banen verschaft en doordat de overheid een bezuinigingsbeleid voert, dan kunnen we altijd nog elkaar een handje helpen. Goed om te zien dat de menselijke natuur zo in elkaar zit dat die mogelijkheden worden onderkend.

For Spain's Jobless, Time Is Money - WSJ.com:

'via Blog this'

Zelf-organisatie: Groen Dichterbij - Pro-sociaal gedrag en sociale omgeving (10)

In vervolg op het vorige bericht over zelf-organisatie: een link (zie onderaan) naar Groen Dichterbij. Een project dat buurtbewoners stimuleert om samen hun buurt groener te maken. Een voorbeeld van zelf-organisatie. (Als het lukt.)

Met meer groen in de buurt zijn mensen gelukkiger en gezonder. Steeds meer mensen vergroenen samen hun buurt en brengen groen dichterbij. Ze leggen bijvoorbeeld speelnatuur aan, beginnen een buurtmoestuin of nemen een dorpsbos in eigen beheer. Mooi voor de omgeving en goed voor het contact in de buurt. Zo komen de mensen dichter bij elkaar en bij de natuur te staan.

Zie ook nog eens dit bericht over groene ontmoetingsplekken voor jongeren in de stad.

Groen Dichterbij:

'via Blog this'

Mario Draghi kondigt aan wat komen gaat

Mario Draghi heeft vandaag een helder en evenwichtig betoog in Die Zeit. Het is duidelijk een aankondiging van wat komen gaat, lijkt me. Hier zijn de hoofdpunten.

De huidige problemen met de euro doen niets af aan het belang van de bedoelingen die we hadden met de introductie van de euro. Wat wilden we? We wilden prijsstabiliteit en houdbare groei voor alle Europese burgers. We wilden de voordelen benutten van 's werelds grootste geïntegreerde markt en we wilden het historische proces van de Europese eenwording onomkeerbaar maken. En we wilden de reputatie van Europa in een globaliserende wereld verbeteren - niet alleen economisch, maar ook politiek.

Die problemen zijn er omdat de euro als een institutie nog niet volledig geslaagd is. De euro is gelanceerd als een "munt zonder staat". Maar (mijn vertaling):

zoals de recente gebeurtenissen hebben laten zien, heeft de huidige institutionele grondslag de euro onvoldoende toegerust om verstandig economisch beleid te garanderen en om effectief op crisissen te reageren.

Daarom is een nieuwe architectuur nodig. Ten behoeve van de eurozonelanden, maar in het bijzonder ook voor Duitsland. De wortels van het Duitse succes liggen in de diepe integratie in de Europese en de wereldeconomie. Wil Duitsland blijven bloeien, dan moet het land het centrum blijven van een zone van monetaire stabiliteit en dynamisch en competitieve economie.

 Voor die nieuwe architectuur is niet eerst een politieke unie nodig.

We hebben niet een centralisering van alle economische beleidsmaatregelen nodig. In plaats daarvan kunnen we dit pragmatisch benaderen: door onszelf rustig af te vragen wat de minimumvereisten zijn om de economische en monetaire unie te voltooien. Als we dat doen, dan zullen we zien dat de noodzakelijke maatregelen dicht binnen ons bereik liggen.

Allereerst is er toezicht nodig over de overheidsbegrotingen. De eurozone is niet een natiestaat waarin subsidies tussen regio's voldoende steun hebben van de bevolking. Dat maakt het noodzakelijk dat elk land in staat is te zorgen voor houdbare economische groei en hoge werkgelegenheid, zonder excessieve onevenwichtigheden. Een situatie waarin sommige regio's langdurig grote tekorten hebben in vergelijking met andere, is niet houdbaar.

Wat de financiële sector betreft, moet er sterk centraal toezicht zijn om excessief risicogedrag door banken te beperken. En om te voorkomen dat de toezichthouders ingepalmd worden. Banken moeten failliet kunnen gaan zonder dat overheden, en dus belastingbetalers, hoeven bij te springen.

Politieke eenwording en democratische verantwoording moeten hiermee hand in hand gaan. Er moet overeenstemming zijn over het fundamentele principe dat het niet houdbaar en niet legitiem is als landen een beleid voeren dat economisch schadelijk kan zijn voor anderen.

Dit principe moet ingebouwd worden in hoe landen hun economisch en sociaal model vorm geven. (...) Landen moeten leven naar hun mogelijkheden. Concurrentie en arbeidsmarkt moeten opnieuw versterkt worden. Banken moeten zich houden aan de strengste regels en zich toeleggen op het ondersteunen van de werkelijke economie. (...)

De Europese Centrale Bank zal dat doen wat nodig is om prijsstabiliteit te garanderen. Hij zal onafhankelijk blijven. En hij zal altijd handelen binnen de grenzen van zijn mandaat.

Maar het is nodig om te begrijpen dat het vasthouden aan ons mandaat soms vereist dat we verder gaan dan de standaard monetaire beleidsmaatregelen. Als markten uiteenvallen of beïnvloed worden door irrationele angsten, dan bereiken onze monetaire beleidssignalen de burgers van de eurozone niet allemaal in gelijke mate. Dit vereist soms bijzondere maatregelen. Maar dat is onze verantwoordelijkheid als de centrale bank voor het eurogebied als geheel. (...)

Degenen die terug willen naar het verleden, begrijpen niet de betekenis van de euro. Degene die claimen dat alleen een volledige federatie houdbaar is, leggen de lat te hoog. Wat we nodig hebben is een geleidelijke en gestructureerde inspanning om de Europese Monetaire Unie te vervolledigen. Dit zal de euro uiteindelijk het stabiele fundament geven dat hij verdient. Daardoor zullen we de uiteindelijke doelen bereiken waar voor de Unie en de euro zijn gecreëerd: stabiliteit, welvaart en vrede. We weten dat dit is waar de mensen in Europa, en in Duitsland, naar streven.

Sinn laat weer van zich horen: euro is niet een gewone munt - Peter Dorman

Eerder schreef ik over de econoom Hans-Werner Sinn, die waarschijnlijk veel invloed heeft op het Duitse beleid ten aanzien van de eurocrisis, waardoor die crisis vele malen langer duurt en heviger is dan nodig zou zijn. Er zijn nu, eindelijk, aanwijzingen dat die invloed tanende is.

Sinn is (of was?) een gevierd, "bekwaam", econoom in Duitsland. Maar Dean Baker wees er al op dat Sinn niet wil dat Duitsland nog meer geld in de lekkende emmer van Griekenland wil storten, maar tegelijk ook niets wil doen om de gaten in die emmer te dichten. Als Duitsland de raad van Sinn zou blijven opvolgen, dan zou het land volgens Baker zakken voor het vak Inleiding Economie. Zie dit bericht.

Ook sloeg Sinn de plank volledig mis met zijn vergelijking dat Duitsland Griekenland al met vele malen meer geld zou hebben geholpen dan dat Duitsland na de Tweede Wereldoorlog aan Marshall-hulp ontving. Zie dit bericht.

En uit het manifest dat hij met (veel!) andere, boze economen uitbracht, bleek dat zijn "analyse" van de eurocrisis uit niet veel meer bestaat dan dat je "de probleemlanden" moet wantrouwen. Zie dit bericht.

Nu heeft Sinn weer van zich laten horen. En wat blijkt daaruit? Peter Dorman vestigt er de aandacht op. Zie de link onderaan dit bericht. Het blijkt dat de euro volgens Sinn nooit als gewoon geld bedoeld is is geweest. Alleen als een ruilmiddel, maar niet ook, zoals alle andere munten in de wereld, als activa of bezittingen. Peter Dorman vraagt zich af hoe dat mogelijk zou kunnen zijn. Is dit nog wel te rijmen met elementaire economie, vraagt hij zich af.

Ik deel zijn verbazing. Maar ik vraag me ook af in hoeverre deze buitenissige visie op de euro als geld ook niet ten grondslag heeft gelegen aan het beperkte mandaat dat de Europese Centrale Bank meekreeg bij de introductie van de euro. Was het misschien inderdaad in die tijd de bedoeling van de Duitsers dat de euro nooit een gewone munt moest worden?

EconoSpeak: Sinnlos: One of the more painful spillovers from the Eurozone crisis is that, from time to time, I have to try to make sense of the writings of Hans...

De twee bronnen van informatie over zelf-organisatie - Pro-sociaal gedrag en sociale omgeving (9)

Wat mensen nodig hebben, kunnen ze, als consument, voor een groot deel op de markt aanschaffen. Daar hebben ze geld voor nodig en om daar aan te komen, moeten de meeste mensen, als werknemer, ook de markt op, namelijk de arbeidsmarkt. Daarnaast kunnen ze, als burger, bij de overheid terecht voor veel van wat ze nodig hebben, voor collectieve goederen, zoals (spoor)wegen, zeedijken, ruimtelijke ordening, een schoon milieu, onderwijs, veiligheid, justitie en sociale zekerheid. Ook daar is natuurlijk geld voor nodig en dat brengen we op in de vorm van belastingen, heffingen en premies.

Nu kun je de zorg hebben dat we steeds meer een consumptiemaatschappij worden, dat wij onze rol van consument/werknemer overwaarderen en de rol van geïnformeerde en betrokken burger verwaarlozen. Dat is de zorg over het superkapitalisme dat onze democratie bedreigt, zoals zo goed verwoord door Robert Reich.

Er is alle reden voor die zorg van het superkapitalisme. Maar er is daarnaast nog een andere reden voor zorg. Want naast markt en overheid kunnen mensen hun welvaart ("wat ze nodig hebben") ook vergroten door zelf-organisatie. In onderling overleg en organisatie wenselijkheden en noodzakelijkheden tot stand brengen en beheren.

Zelf-organisatie gebeurt als routine op de kleine schaal van het huishouden. Maar ook op grotere schaal is er zelf-organisatie of zou die er kunnen zijn, zoals in straten, buurten en dorpen en in de vorm van verenigingen en coöperaties van mensen die een gezamenlijk doel nastreven.

In dit bericht wees ik er op dat wij zo onder de indruk kunnen raken van wat markt en overheid allemaal (kunnen) verschaffen, dat we geneigd zijn om zelf-organisatie als een curiosum te zien. We denken dan over onszelf vooral als consument/werknemer en als burger. Maar een persoon is natuurlijk meer dan dat. We zijn daarnaast ook nog lid van een gezin, familie en vriendenkring. En: we zijn samen met anderen actief in een kring van zelf-organisatie. Of we kunnen dat zijn. Of we zouden het misschien veel meer kunnen, of zelfs moeten, zijn dan we nu doen. Misschien is die zelf-organisatie nodig om volledig mens te zijn.

Zoals in dat vorige bericht al gemeld, valt daar veel voor te zeggen. Want de mensheid heeft zich voor verreweg het grootste deel van zijn bestaan weten te handhaven en succesvol over de aardbol weten te verspreiden door niets anders dan zelf-organisatie. De zelf-organisatie waartoe mensen in staat zijn, is als typisch menselijke, sociale uitvinding cruciaal geweest voor de overleving en het succes van de mensheid. En hij vormt de sociale grondslag voor onze sociale en vooral morele emoties en vaardigheden. Anders gezegd, als wij onszelf zouden reduceren tot consument/werknemer en burger, dan is het twijfelachtig of wij op den duur nog wel als hetzelfde sociale en morele wezen zouden blijven voortbestaan. Dat is een heel fundamentele reden om zelf-organisatie niet als een curiosum te zien.

Dit is een diep inzicht, misschien te diep om gemakkelijk te kunnen worden gecommuniceerd. Maar toch lijkt het zich te verspreiden. Kijk maar eens op de website van de Stichting Zelforganisatie, met een aardig filmpje waarin Frans de Waal zelf-organisatie uitlegt. Toen ik naar dat filmpje keek, moest ik denken aan het laatste hoofdstuk van De Waals boek De aap in ons. Waarom we zijn wie we zijn. En kwam ik al bladerend terecht bij de volgende alinea (p. 225):

Onze samenlevingen werken waarschijnlijk het best als ze zo goed mogelijk de kleinschalige gemeenschappen van onze voorouders nabootsen. Wij zijn in elk geval niet geëvolueerd om te leven in in steden met miljoenen mensen, waar we overal tegen vreemden opbotsen, in donkere straatjes door hen bedreigd worden, naast hen in de bus zitten, en naar wie we in verkeersopstoppingen een vinger opsteken. Net als bonobo's in hun hechte gemeenschappen, waren onze voorouders vrijwel zeker omringd door mensen die ze kenden en met wie ze dagelijks contact hadden. Het is opmerkelijk dat onze samenlevingen zo ordelijk, productief en relatief veilig zijn. Maar planologen kunnen en moeten zorgen voor een betere benadering van het vroegere gemeenschapsleven, waarin iedereen de naam en het adres van elk kind kende.

Wat dat laatste betreft: niet alleen de planologen....

Tegelijk wijst dit inzicht er op dat we, als we zelf-organisatie in onze maatschappij en in onze manier van samenleven willen bevorderen, dat we dan twee bronnen van informatie kunnen aanboren over de voorwaarden waaronder dat zou kunnen lukken.

De eerste bron is de informatie die we hebben over hoe onze verre voorouders, de jagers-verzamelaars, in staat waren om zichzelf te organiseren. Wat waren precies de condities en op welke manier wisten mensen daarvan gebruik te maken. Anders gezegd: hoe zag die Paleo Sociale Omgeving er uit? En wat kunnen we er van leren?

En de tweede bron van informatie noemde ik al eerder: de resultaten van al het onderzoek van Elinor Ostrom naar hedendaagse succesvolle voorbeelden van zelf-organisatie. Zie nog eens dit bericht.

Wordt vervolgd! Update. Zie Zelforganisatie, onderlinge afhankelijkheid en oorsprong van de moraal.

Beoordeel politici op hun beleidsvoorstellen, niet op de indruk die je hebt van hun karakter - Paul Krugman

Paul Krugman waarschuwt er voor om politici te beoordelen op hun karakter. Zie de link onderaan dit bericht.

Hij doet dat naar aanleiding van de zogenaamde Very Serious People in de Verenigde Staten die wel wat zien in Paul Ryan, de vice-presidentskandidaat van Mitt Romney, omdat die zo "aardig, serieus en redelijk" overkomt. En die daardoor geneigd zijn om aanwijzingen over de harde werkelijkheid van zijn beleidsvoorstellen te negeren of van de hand te wijzen.

Het punt is dat we, in Krugmans woorden, niet zo goed zijn in "the character-sniffing thing". Dus in het (correct) opsnuiven van iemands karakter, op basis van televisie-optredens. "Bedenk dat we George Bush ooit zagen als een rondborstige, eerlijke vent."

In ons persoonlijke leven hebben we volop de mogelijkheid om mensen grondig te leren kennen. Zo grondig dat we er niet meer over na denken hoe we die inzichten hebben verkregen. Misschien maakt dat ons te weinig kritisch over de personen die we alleen maar van het publieke leven, van televisie-optredens, kennen.

Ik denk dus dat Krugman helemaal gelijk heeft. En dat het een waarschuwing is die we zouden moeten rondbazuinen. Want het lijkt in de politiek juist steeds meer te gaan om het karakter en de persoonlijkheid van de politieke leiders. Daarbij bevinden we ons steeds meer op glad ijs.

Hoe komt dat eigenlijk? Doordat zowel de politici zelf als ook hun kiezers steeds minder moeite doen om zich goed te informeren? En doordat de media en de journalisten daarin slaafs volgen? Omdat ze daartoe door onderlinge concurrentie om de kijkcijfers en de abonnee's wel gedwongen worden? Ik denk het. Als alles om winst en rendement draait en als goed informeren en goed geïnformeerd zijn niet winstgevend zijn, ja, wat kun je dan anders verwachten?

Het maakt de kans groter dat politici opkomen die vlot en aardig en competent weten over te komen, maar die de politiek gebruiken om hun persoonlijke belangen, hun behoefte aan machtsuitoefening en/of hun (ideologische) obsessies na te jagen. (Ik wilde nu een paar voorbeelden noemen, maar wist niet meer waar te stoppen.)

Ayn And The Apologists - NYTimes.com:

'via Blog this'

Zondagochtendmuziek - Akademie für Alte Musik Berlin

Ter gelegenheid van het Festival Oude Muziek in Utrecht: de Akademie für Alte Musik Berlin onder leiding van René Jacobs. Ongelooflijk mooi. Neem er anderhalf uur de tijd voor. Gratis en voor niets.

Een passage uit 2006 die in november 2011 heel actueel was. En nog steeds is

Op 2 november van het vorig jaar plaatste ik het bericht "De eurocrisis: een actuele passage uit 2006". Ik heb het hierbeneden in zijn geheel gekopieerd. Het linkt naar een IMF-paper uit 2006 (!), waarin er al op werd gewezen dat een lender of last resort functie van de Europese Centrale Bank onvermijdelijk is. Tenzij je door wilt gaan met optie 1, die er uit bestaat dat je grote coördinatieproblemen laat bestaan.

Sinds dat IMF-paper is er 6 jaar verstreken. En sinds mijn bericht, waarin ik dat paper toen heel actueel vond. al weer bijna een jaar.

Nu zijn er, misschien, hopelijk, eindelijk, tekenen die er op wijzen dat de Europese leiders kiezen voor iets dat lijkt op optie 2....

Iemand moet ooit eens uitzoeken wat er in al die tijd binnenskamers is gebeurd. En daar een mooi boek over schrijven. Waar het nageslacht veel uit zal kunnen leren.

De eurocrisis: een actuele passage uit 2006

Via dit paper van Boot en Marinc uit 2008 kwam ik terecht op dit IMF-paper uit 2006 van Schinasi en Teixeira.  Daarin wordt vooruit gekeken naar een mogelijke toekomstige situatie van een bankencrisis waarin emergency liquidity assistance nodig is. Als ik het goed begrijp is dat een situatie die lijkt op de huidige. De auteurs komen tot de conclusie dat de omstandigheid dat de lender of last resort functie bij de nationale banken berust, en dus niet bij de Europese Centrale Bank, grote coördinatieproblemen met zich zou meebrengen. En ze eindigen met twee opties: (1) doorgaan met die grote coördinatieproblemen, of (2) centralisering, dus de lender of last resort functie bij de ECB onderbrengen. Citaat:

This option might emerge if coordination issues are not adequately resolved. As noted before, given the decentralized banking supervision and financial market surveillance, it may prove difficult to work out responsibilities on an ad-hoc basis in the midst of a crisis.

 Dat was in 2006. Ik vind dat wel een heel actuele passage.
Update. Zie nu ook het bericht "De eurocrisis was voorspeld".

De Duitsers laten (eindelijk) Paul de Grauwe aan het woord

Die Zeit geeft (eindelijk) het woord aan Paul de Grauwe. Om uit te leggen wat er nu eigenlijk echt aan de hand is. En wat er nodig is. Luisteren de Duitsers?

Euro-Krise: "Die Finanzmärkte irren" | Wirtschaft | ZEIT ONLINE:

'via Blog this'

Merijn Knibbe: Het grote gelijk van Ewald Engelen

In vervolg op mijn bericht van gisteren: lees nu Merijn Knibbe! Link hieronder.

Het grote gelijk van Ewald Engelen (volgens recente artikelen en statistieken)

Wat is er sinds 1980 in Amerika gebeurd? Wat Geert Mak zag in één plaatje

Geert Mak heeft een reis door Amerika gemaakt en doet daar van verslag in zijn nieuwe boek Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika (lag gisteren nog niet in de boekhandel). Op zijn website vraagt hij zich af wat er in de afgelopen halve eeuw in de Amerikaanse steden en dorpen veranderd is.

Waar is Mainstreet USA gebleven? Met welke dromen joegen de Amerikanen al die eeuwen hun idealen na? Wat is er van terecht gekomen? Wat rest er nog van die 'stad op de heuvel', het Beloofde Land waarnaar ooit de hele wereld opkeek?

Wat er in Amerika gebeurd is, en nog gebeurt, kun je goed aflezen aan dit plaatje, dat David Ruccio uit een rapport van het Pew Research Center geplukt heeft (zie ook de link onderaan dit bericht):

Sinds 1980 zijn de armste Amerikanen er niet op vooruitgegaan, zelfs iets op achteruit. De middeninkomens zijn alleen maar gedaald. En de hoogste inkomens zijn......: alleen maar gestegen! Treurig wat er met een land kan gebeuren. En begrijpelijk dat Joseph Stiglitz het hoogstnoodzakelijk vond om in zijn boek The Price of Inequality te wijzen op de hoge kosten van inkomensongelijkheid. Zie dit bericht voor een gedeelte van dat boek.

En zie ook mijn eerdere berichten over inkomensongelijkheid door op het betreffende label te klikken (in de rechterkolom).

Percentage distribution of U.S. aggregate household income, by income tier, 1970-2010 (Graph) « Real-World Economics Review Blog:

'via Blog this'

IMF-economen: bezuinigingsstrategie werkt averechts. En wat doet de Nederlandse politiek?

Olaf Storbeck wijst er op dat nu de Griekse premier Antonis Samaras naar Berlijn komt om meer tijd te vragen om de problemen in zijn land op te lossen, er een studie verschijnt van economen van het IMF (Internationale Monetaire Fonds) waaruit blijkt dat precies dat nodig is: meer tijd. Zie de link onderaan dit bericht. Uit hun onderzoek naar de effecten van bezuinigen (of te snel stoppen met stimuleren) in de Verenigde Staten, Europa en Japan blijkt dat deze strategie in een recessie averechts werkt. De productie gaat naar beneden en daardoor dalen de belastinginkomsten. En stijgen de sociale uitgaven. Het is veel beter om het terugdringen van het overheidstekort over een langere tijd uit te smeren. Dan houd je de economische groei in stand en dat is de sleutel tot het terugdringen van de tekorten. De resultaten ondersteunen de uitkomsten van een studie van IMF-economen van vorig jaar.

Nu zijn dit alleen nog maar "working papers" van het IMF en ze representeren dus niet noodzakelijk het officiële standpunt. Maar ze ondergaan binnen het IMF wel een stringente kwaliteitscontrole. Het zou dus kunnen dat het IMF bezig is zijn koers te wijzigen. Zie ook dit bericht over het World Economic Report van april 2012 van het IMF. Tot nu toe deed het IMF volop mee in het aanprijzen van de bezuinigingsstrategie. En als lid van de Troika, samen met de Europese Unie en De Europese Centrale Bank, leggen ze tot nu toe die strategie op aan Griekenland.

Het is dus interessant dat Samaras in Berlijn op deze IMF-studies kan wijzen om zijn verzoek naar meer tijd te ondersteunen. Olaf Storbeck besluit daarom met een oproep aan Angela Merkel om goed te luisteren:

Angela, please listen.

Dat bezuinigen in een recessie averechts werkt, is natuurlijk al veel langer bekend. Het inzicht gaat terug naar Keynes en was al heel lang opgenomen in de economische handboeken ten tijde van het ontstaan van de bezuinigingszeepbel.

Je gaat je nu wel echt afvragen hoe de gedachten hierover zich ontwikkelen in het Nederlandse politieke midden, of wat nu nog dat politieke midden is. Je hoort nog steeds van alle kanten dat bezuinigen nu eenmaal  onvermijdelijk is. En als Roemer van de SP zegt dat hij zich eventueel niet aan het Groei- en Stabiliteitspact zou willen houden, dat geheel op de bezuinigingsstrategie is gebaseerd, dan valt iedereen over hem heen. Zie hierover ook Ewald Engelen.

Excessive austerity doesn’t pay, IMF economists show | Economics Intelligence:

'via Blog this'

Ben Verwaayen beveelt Victor Halberstadt aan bij de Partij van de Arbeid

In het (korte) gedeelte van de aflevering van Zomergasten van gisteravond dat ik gezien heb, raadde Ben Verwaayen, de bestuurder van het telecombedrijf Alcatel-Lucent, de Partij van de Arbeid aan om meer gebruik te maken van de deskundigheid van de econoom en Leidse emeritus-hoogleraar Victor Halberstadt.

Halberstadt was in het verleden actief in de PvdA en in 1981 was hij informateur bij een kabinetsformatie, samen met de helaas te vroeg overleden Cees de Galan. In die tijd was hij nog regelmatig in het Nederlandse nieuws. Hij is al vanaf 1991 adviseur van de zakenbank Goldman Sachs.

Dat Verwaayen dit advies gaf, vond ik opvallend. Volgens dit bericht is Halberstadt, net als trouwens VVD-lid Verwaayen zelf, een van de adviseurs van Mark Rutte. En is hij goed bevriend met Mario Monti, de premier van Italië.

En hij is een van de ondertekenaars van het Manifesto For Economic Sense van Paul Krugman en Richard Layard (zie ook dit bericht). Dat wijst er op dat hij, net als Mario Monti,  een tegenstander is van de falende en slecht doordachte bezuinigingsstrategie waarmee de Duitse regering de eurocrisis wil oplossen, daarin zo enthousiast gesteund door het kabinet-Rutte.

Dat maakt wel wel nieuwsgierig naar de aard van de relatie die de PvdA-top nu met Halberstadt onderhoudt. Het zal toch niet zo zijn dat Halberstadt wel door Rutte is gevraagd om te adviseren, zonder dat dat veel uithaalt, en niet door de PvdA?

Trouwens, zie over Mario Monti nog eens dit bericht.

Sociale beïnvloeding, meer evenwichten en de complexiteit van de sociale wetenschappen

Mooi stukje van Chris Dillow over de grote rol van sociale beïnvloeding in sociale processen. Zie de link onderaan dit bericht. Door het gemak waarmee mensen zich door anderen laten beïnvloeden, kunnen er in het sociale leven verschillende evenwichten ontstaan. Zoals een "gemeenschapsevenwicht" of een "statuscompetitie-evenwicht". En een evenwicht waarin iedereen bescheiden is en een waarin iedereen zichzelf verheft.

Op zich is dat niet zo'n bijzonder inzicht. Het is, denk ik, in het verloop van de laatste tientallen jaren bijzonder geworden door de grote invloed van de neo-klassieke economie op het sociaal-wetenschappelijk denken. Volgens die neo-klassieke economie tendeert de markt altijd naar één evenwicht en is dat ook nog eens precies het goede (Pareto-optimale) evenwicht.

Bedenk daarbij wel dat er juist ook in de sociologie een neiging heeft bestaan (en nog bestaat?) om op die manier te denken over maatschappelijke verandering. Ik doel op het functionalisme van Talcott Parsons en anderen. Elke verandering zorgt weer vanzelf voor een terugkoppeling die weer een nieuw evenwicht tot stand zou brengen. Dat werd heel concreet in het werk van Eugene Litwak, een leerling van Parsons, die in de jaren vijftig zoiets betoogde als dat alles altijd weer goed komt. De uitgebreide familie verdwijnt doordat kinderen verder van hun ouders weg gaan wonen, maar dat is niet erg, want, kijk, op het zelfde moment komt er de telefoon en kunnen mensen elkaar bellen. En de onderlinge hulpverlening? Grootouders die even bijspringen? Volwassen kinderen die de ouders een handje helpen (wat we nu mantelzorg noemen)? Nou, dat kan nu gewoon door geld over te maken. Er gaat nooit iets verkeerd of achteruit....

Maar, zoals Chris Dillow zijn bericht afsluit, de problemen van de sociale wetenschappen zijn zo `vervloekt ingewikkeld`. Je komt er niet met een één-evenwicht-manier-van-denken.

Stumbling and Mumbling:

'via Blog this'

Muziek voor de zondagochtend - Joseph Haydn Piano Trio in G Major

Even naar het koelere Vlieland. Kleindochter Femke is jarig en het gezin kampeert daar. Daarom nu alvast de zondagochtendmuziek. Ik ben een groot liefhebber van de pianotrio's van Joseph Haydn. Het mooiste deeltje daaruit is zonder meer het Rondo all'Ongarese (Presto). Ik ken de uitvoering van het Vienna Piano Trio. Maar hier speelt het Tsjechische Puella Trio. Had ik nog nooit van gehoord. Maar ze spelen prachtig. En het ziet er ook geweldig uit. Om heel vrolijk van te worden.

De inkomensongelijkheid in de Verenigde Staten nu is groter dan die van Engeland in de zeventiende eeuw

De agrarische samenlevingen waren extreem ongelijk. Na de egalitaire jagers-verzamelaarssamenlevingen nam de ongelijkheid met de verspreiding van de landbouw sterk toe. De koninkrijken en de keizerrijken ontstonden, de adel, de kastenstelsels en de slavernij. In de link onderaan dit bericht staat in twee staafdiagrammen de grote inkomensongelijkheid in het nog agrarische Engeland van de zeventiende eeuw afgebeeld (de groene staven).

Maar wat zie je ook? De inkomensongelijkheid in de huidige Verenigde Staten is even extreem (de bruine staven). Of zelfs, gemeten aan de allerhoogste inkomens, extremer.

Tot voor kort kon je de gedachte hebben dat met de industrialisering en de stijging van de prijs van arbeid in de negentiende eeuw de democratie niet meer was tegen te houden. En dat met de democratie ook de ongelijkheid weer zou worden ingetoomd. Maar of die trend wel doorzet, daar ga je nu, als je naar de Verenigde Staten kijkt, sterk aan twijfelen.

Comparisons of income distribution in the USA in 2007 and England in the 17th century (2 charts) « Real-World Economics Review Blog:

'via Blog this'

De verzorgingsstaat is (ook) een investering - Chris Dillow

Er valt heel veel meer over te zeggen. Maar Chris Dillow (van het blog Stumbling and Mumbling) kan het ook kort zeggen: de verzorgingsstaat is (ook) een investering. Zie de link hieronder.

Ook als een vervolg op dit bericht.

Stumbling and Mumbling: Welfare states as investments:

'via Blog this'

Bescheidenheid en zelfverheffing als collectief gedrag

Een bekend inzicht uit het cultureel-psychologisch onderzoek is dat bescheidenheid (of nederigheid) en zelfverheffing cultureel gebonden gedragingen zijn. Noord-Amerikanen en West-Europeanen zijn geneigd tot zelfverheffing, dat wil zeggen tot het hoog inschatten van de eigen vaardigheden. Daarentegen schatten Oost-Aziaten hun eigen prestaties liever in als minder goed dan die van anderen. Ze zijn dus juist bescheiden of nederig. Dit culturele verschil komt natuurlijk ergens vandaan en in dit eerdere bericht besprak ik onderzoek waaruit blijkt dat het (ook) samenhangt met de mate van inkomensongelijkheid in een land. Hoe ongelijker de inkomensverdeling, hoe meer de statuscompetitie domineert in de onderlinge contacten en hoe belangrijker het is om je niet minder voor te doen dan je bent. Dus eerder zelfverheffing dan bescheidenheid.

Hoe dan ook, waar ook de achterliggende oorzaak ligt, het blijkt dat deze twee verschillende gedragspatronen niet zomaar individueel gekozen worden. Ze komen collectief tot stand: in een sociale omgeving waarin anderen bescheiden zijn, kun je dat zelf ook gemakkelijk zijn en lijkt het ook raadzaam om het te zijn, omdat zelfverheffing door anderen niet gewaardeerd zou worden. Andersom: in een sociale omgeving waarin anderen zich zelf verheffen, zich op de borst kloppen, daar zou nederigheid en bescheidenheid niet in jouw voordeel zijn. Anderen zouden je niet zien staan. Update. We hebben het hier natuurlijk over een toestand van statuscompetitie.

Zoals in veel zaken is hier dus een belangrijke rol weggelegd voor sociale beïnvloeding. En daar kan een strategisch element in meespelen. Je bent zowel in staat tot bescheidenheid als tot zelfverheffing, maar bij het bepalen van je gedrag, hou je er rekening mee hoe anderen zich opstellen. De mate waarin die strategie bewust of onbewust wordt uitgevoerd, is een tweede. (Zie ook nog eens dit bericht over de Dual-Mode theorie.)

Een aanwijzing voor dat strategische element is dit onderzoek van o.a. Toshio Yamagishi en Karen S. Cook, twee bekende namen in de sociale psychologie, dat al in maart van dit jaar verscheen, maar dat ik nu pas onder ogen kreeg. De onderzoekers lieten Amerikanen en Japanners inschatten hoe ze hadden gescoord op een test, onder of boven het gemiddelde. Toen bleek inderdaad dat meer Amerikanen (52%) dan Japanners (28%) hun eigen score hoger inschatten dan het gemiddelde, wat al eerder was gevonden.

Vervolgens lieten ze twee andere groepen dezelfde inschatting doen, maar dan met de mededeling dat ze een beloning zouden krijgen als ze hun eigen score correct zouden inschatten. En toen bleek het culturele verschil te verdwijnen. Ongeveer twee derde van zowel de Japanners als de Amerikanen schatten zichzelf in als hoger dan het gemiddelde.

Als je dus geneigd bent tot bescheidenheid, dan valt het effect daarvan weg als je gevraagd wordt om je eigen prestatie zo correct mogelijk in te schatten en daarvoor ook beloond wordt. De vrees voor negatieve reacties van anderen op wat zij als zelfverheffing zouden kunnen zien, valt dan weg. Je bent gelegitimeerd om niet bescheiden te zijn. Dat wijst er dus op dat in die gevallen waarin je wel bescheiden bent, je eigenlijk wel weet dat je dat bent. Dat het dus strategisch gedrag is, een aanpassing aan je sociale omgeving.

Verheugd en teleurgesteld - Paul Krugman

Paul Krugman is verheugd over de economen die in 2010 nog adviseerden om zo snel mogelijk te bezuinigen en die daar nu op terugkomen. Zie mijn vorige bericht. Maar hij is teleurgesteld dat de meesten niet toegeven dat ze het in 2010 gewoon bij het verkeerde eind hadden en elementaire macro-economie overboord gooiden. Zie de link hieronder.

Hij heeft gelijk. Wat zou het mooi zijn dat iemand eens zijn ongelijk toegaf. Maar je kunt niet alles hebben.

Slump And Circumstance - NYTimes.com:

'via Blog this'

Economen die bezuinigingen adviseerden komen daar nu op terug

Economen die in 2010 de regering-Cameron in een open brief adviseerden om zo gauw mogelijk zoveel mogelijk te gaan bezuinigen, komen daar nu op terug. Zie de link onderaan dit bericht. Hoewel een enkeling volhoudt dat hij in 2010 gelijk had, vinden ze het nu de hoogste tijd voor een U-bocht. Ze zijn verbaasd dat Osborne, de minister van financiën, niet gebruik maakt van de historisch lage rente om geld te lenen ten behoeve van investeringen in de infrastructuur. Neem Danny Quah van de London School of Economics:

So, have I changed my mind since signing the letter? Yes. Because circumstances have changed.

En David Newberry van Cambridge University:

It was necessary to cut current expenditure but, given the poor state of Britain's publicly funded infrastructure and the looming recession, the necessary counterpart (taught us by Keynes in the Great Depression whose length we have now exceeded) is to increase public investment expenditure even if this worsened the short-run public deficit.

Laten economen in Nederland nog wat van zich horen, nu de verkiezingen naderen? Ik zag gisteren, eindelijk, de Nederlandse vertaling van Krugmans Stop This Depression Now! in de boekhandel liggen.

New Statesman - Exclusive: Osborne's supporters turn on him:

'via Blog this'

Verandert de ECB van koers? Merijn Knibbe

De systeemfout in de euro, misschien de enige, maar in ieder geval de belangrijkste, is dat de Europese Centrale Bank uitsluitend tot taak heeft om de prijsstabiliteit te bewaken. De achterliggende gedachte is dat als de inflatie maar stabiel niet boven de 2 procent uitkomt, dat dan al het goede vanzelf volgt. De micro-economie tendeert dan naar het optimale evenwicht en er zijn geen macro-economische problemen meer. Zie eerder dit bericht, waar Robert Skidelski betoogt dat al bij de invoering van de euro bekend was (bekend kon zijn) dat dit een te abstracte en een foute gedachte is. Iedereen die nog een herinnering aan het werk van Keynes had, wist dat de private investeringsmachine labiel is.

Volgens Merijn Knibbe (zie de link onderaan dit bericht) zijn er nu echter aanwijzingen dat de ECB het principe van het uitsluitend bewaken van de prijsstabiliteit laat varen. Niet dat dat nu publiekelijk als een koersverandering bekend wordt gemaakt. Het valt op te maken uit de openingsspeech van Mario Draghi, de president van de ECB, van een conferentie van de ECB in april van dit jaar over statistiek. Zie de link in het bericht van Merijn. Veelzeggend is de titel van die speech: Statistics to deliver price stability and mitigate systemic risk. En het viel, als ik me goed herinner, ook op te maken uit de uitlatingen van Draghi in Londen een tijdje geleden, waarna iedereen een radicaal ingrijpen van de ECB verwachtte. Wat nog op zich laat wachten.

Maar het is nu dus uitgesproken dat de ECB een dubbel mandaat heeft: bewaken van de prijsstabiliteit én het beheersen van systeemrisico's. Volgens Merijn zou dit onder het regime van Trichet, de voorganger van Draghi, onbestaanbaar zijn geweest. Onder dat tweede mandaat kan van alles vallen, zou je denken. En achter de gesloten deuren zullen de meningen daarover wel verschillen. Maar in ieder geval lijkt Draghi het op te vatten als het mandaat om dat te doen wat het systeemrisico van het uiteenvallen van de eurozone voorkomt. Misschien is hij alleen nog bezig met af te wachten wanneer dat moment gekomen is. Of laat hij zich door de Duitse regering onder druk zetten om er nog mee te wachten. Dat laatste zou in strijd zijn met de onafhankelijkheid van de ECB.

(Nog niet genoeg) goed nieuws van de ECB

Economische onnozelheid over de eurocrisis in de Nederlandse politiek – Bas Jacobs

In vervolg op het vorige bericht: Ik kan minder goed overzien hoe het in andere landen ligt, maar in Nederland lijkt de omgang van politici met de eurocrisis, een paar weken voor de verkiezingen, op het proberen om de olifant in de kamer niet te zien. Tijdens het eerste lijsttrekkersdebat gisteren in Utrecht ging het volgens Martin Sommer in de Volkskrant over van alles (vleestaks, maximumsnelheid, aantal leden van de Tweede kamer), maar niet over de crisis in Europa.

Wat staat er eigenlijk in de verkiezingsprogramma's over de eurocrisis? Bas Jacobs heeft de moeite genomen om die van de VVD en het CDA te lezen. Zie de link onderaan dit bericht. Over de VVD:

De opvattingen van de VVD zijn fundamenteel onverenigbaar met het voortbestaan van de eurozone. Daarvoor zijn minimaal een bankenunie, een lener in laatste instantie voor overheden en fondsen voor de herstructurering van geheel of gedeeltelijk failliete overheden en banken nodig.

De opstelling van de VVD is cynisch en getuigt van minachting voor de democratie. De eurocrisis is niet afgelopen na 12 september. Maar de kiezer weet met een stem op de VVD niet waarop hij stemt. Of hij moet doelbewust willen stemmen op een partij die door economische onnozelheid slechts aanstuurt op het einde van de euro.

En over het CDA:

Er staan, jawel, maar liefst twee alinea's in het CDA verkiezingsprogramma over de eurocrisis, zelfs een minder dan de VVD. En zo mogelijk nog inhoudslozer. (...) voornamelijk holle frasen...

(...) Dus is mijn conclusie dat ook het CDA verkiezingsprogramma niet te verenigen is met het voortbestaan van de euro.

Doordat het niets zegt, voorkomt het CDA een economische flater zoals bij de VVD, maar ik weet niet wat erger is: niet zeggen wat je vindt uit angst voor de kiezer, of wel zeggen wat je vindt, ook al is dat onnozel.

Ik vermoed sterk dat het er met de andere partijen niet beter voor staat. Maar ik hoop dat Bas Jacobs de tijd vindt om ook die te lezen.

Politieke Economie – Bas Jacobs:

'via Blog this'

Ook de mast (Duitsland) zinkt met het schip (de eurozone)

De eurocrisis lijkt wat te sudderen, maar de richting van de ontwikkeling blijft dezelfde: op weg naar het einde. Charles Wyplosz zet uiteen dat het bekende, al te bekende, proces van de zichzelf waar makende voorspelling nu ook Italië treft. Zie de link onderaan dit bericht. Hoewel Italië al heel lang overschotten kent, zijn die nooit hoog genoeg geweest om de hoge overheidsschuld terug te brengen. De eurocrisis en het alsmaar voortduren daarvan door het algemene geloof in bezuinigingen als remedie, verergeren dat probleem. De financiële markten hebben al lang door dat het niet opgelost wordt zolang er geen economische groei is en er is geen economische groei zolang de bezuinigingszeepbel nog niet is leeggelopen. Na Italië zal Frankrijk volgen. En zo gaat het verder. Uiteindelijk zinkt met het schip van de eurozone ook de mast (Duitsland).

Dit proces van zichzelf waar makende voorspellingen en besmetting is uit de geschiedenis bekend, overbekend. Met intelligente leiders aan het roer hoeft dit niet te gebeuren. Beëindig het opleggen van bezuinigingen als voorwaarde voor financiële hulpverlening en breid de bevoegdheden van de Europese Centrale Bank uit met de functie van lener in laatste instantie. De financiële markten willen een realistisch vooruitzicht op economische groei, realistischer dan het sprookje dat bezuinigen in een recessie tot groei zou leiden. En ze willen de zekerheid dat een land gered wordt in geval van nood.
Italy’s 'this time it’s different' moment: Reaction to Giavazzi | vox

Armoede maakt ziek door gevoel anders behandeld te worden - Gezondheid en sociale omgeving (20)

Arm zijn betekent in de meeste landen niet alleen dat je weinig geld hebt, maar vooral ook dat je minder geld hebt dan anderen. En vooral dat minder hebben, en daardoor een lagere status hebben, lijkt een belangrijke oorzaak te zijn van de slechtere gezondheid van mensen met lagere inkomens. Eerder schreef ik over onderzoek dat laat zien dat lage status leidt tot meer gepieker en en piekeren vergroot de kans op gezondheidsproblemen. Dat gepieker kan er mee samenhangen dat lage status samengaat met meer chronische angst- en onveiligheidsgevoelens, die weer voortkomen uit een gevoel van gebrek aan controle over het eigen leven. Arm zijn en een lage status hebben maken je meer afhankelijk van anderen. Zie eerder ook dit bericht.

Daarmee komt overeen dat armoede en lage status gepaard gaan met meer chronische stress oftewel allostatische (over)belasting. Allostatische belasting is de slijtage die het gevolg is van voortdurende overactivering van de fysiologische systemen die het lichamelijke evenwicht in stand houden in confrontatie met fysieke en sociale uitdagingen. Hij wordt gemeten aan fysiologische maten als bloeddruk, epinephrine, norepinephrine, cortisol en de Body Mass Index. Zie eerder dit bericht, waarin ik onderzoek besprak dat laat zien dat armoede tijdens de jeugd de mate van stress verhoogt en dat daar weer een gevolg van is dat je op zeventienjarige leeftijd een slechter werkgeheugen hebt. En dat maakt het moeilijker om op school te presteren.

Er is nu het onderzoek Poverty and health: the mediating role of perceived discrimination
van onder andere Gary W. Evans dat er op wijst dat een deel van de chronische stress als gevolg van armoede er uit voortkomt dat armoede en lage status meer gepaard gaan met het gevoel vanwege je achtergrond of je komaf anders behandeld te worden. Anders gezegd: je gediscrimineerd te voelen. In een groep van 252 Amerikaanse adolescenten bleek de sterkte van het verband tussen armoede en stress met 13 procent af te nemen als je rekening hield met gevoelens van discriminatie. Die gevoelens van discriminatie werden gemeten met uitspraken als

• Mensen behandelen me anders door mijn komaf
• Ik heb het gevoel dat ik door mijn komaf van bepaalde activiteiten wordt uitgesloten
• Mensen respecteren me niet op basis van wie ik ben,

waarvan je kon aangeven in welke mate je het er mee eens of oneens was.

Hoe was het ook al weer? Hadden we niet het idee dat je als overheid een inkomensbeleid moet voeren en voor volledige werkgelegenheid en voldoende collectieve sociale zekerheid moet zorgen om dit soort problemen tegen te gaan? Die verzorgingsstaat, die is ergens goed voor.

Muziek voor de zondagochtend - The Carter Family - Keep on the sunny side

In het boekwinkeltje Golden Hare in de Old Town van Edinburgh kocht ik het prachtige boek R. Crumb's Heroes of Blues, Jazz & Country. R. Crumb, "the leading cartoonist in the American 'underground comix' movement", maakte in de jaren tachtig prachtige tekeningen van de vroege helden van de blues, de jazz en country music. Ze kwamen uit als plaatjes die je kon verzamelen en ruilen. Ze zijn nu in dit boek bijeengebracht, aangevuld met een CD. Ik vind ze ontroerend mooi. Misschien omdat ze een naïviteit uitstralen die ergens in de tijd verloren is gegaan.

Hiernaast de tekening van de (oorspronkelijke) Carter Family.

En omdat het vandaag zulk mooi weer is, luisteren we naar Keep on the sunny side:

Door gerontocrazia en raccomandazioni trekken jongeren weg uit Italië

Italië lijkt een land waarin jongeren uiterst welkom zijn in de kring van gezin, familie en vrienden, maar waarin  het publieke domein van politiek, opleiding en arbeidsmarkt niet op de aanwas van nieuwe generaties is ingesteld. Het land en de economie wordt bestuurd door de ouderen (gerontocrazia) en banen zijn er alleen voor degenen met de juiste contacten (raccomandazioni).

Dat is al heel lang zo. Maar de door de Europese leiders zelf veroorzaakte economische crisis jaagt de jeugdwerkloosheid in de zuidelijke eurozonelanden nog verder omhoog (zie eerder dit bericht). En dus verschijnen er berichten dat de jongeren uit deze landen wegtrekken. Der Spiegel wijdt vandaag een artikel aan de toenemende jongerenemigratie uit Italië. Zie hier.

Die emigratie was er op kleinere schaal al eerder. Denk aan Paola uit Rome die liever in Edinburgh woont. Zij werd er door geholpen dat ze een Schotse man ontmoette en met hem trouwde. Maar nu trekken jongeren er ook in hun eentje op uit.

Je kunt dat als een gunstige ontwikkeling zien. Het is misschien het begin van het ontstaan van één arbeidsmarkt in de eurozone, een van de voorwaarden waaronder een muntunie kan bestaan.

Maar je zou ook willen dat dat mooie land Italië, met al die aardige Italianen, een andere oplossing vinden voor hun probleem van gerontocrazia en raccomandazioni dan dat jongeren wegtrekken. Waarom komt er geen opstand van de jongeren? Een sociale beweging in de richting van het optimale evenwicht, mogelijk gemaakt doordat mensen van elkaar te weten komen dat iedereen nu eindelijk wel eens van die corruptie af wil? En het besef krijgen dat verandering ook mogelijk is? Een Italiaanse Lente?

De psychologie van het marktdenken en de draden van dit blog

De verschillende draden die in dit blog zijn te onderscheiden, zitten natuurlijk ook in mijn hoofd. Soms lijken ze daarin (in mijn hoofd) een poosje parallel aan elkaar te lopen en soms lopen ze door elkaar heen en wordt het een ondoorzichtige kluwen. Maar soms ook komen ze min of meer bij elkaar en ontstaat een, altijd voorlopig, beeld van eenheid. Waardoor, en dat is natuurlijk het mooiste, de inzichten van die verschillende draden niet alleen bij elkaar aansluiten en onderlinge samenhang vertonen, maar ook elkaar aanvullen, versterken of tegenspreken.

Die laatste ervaring bracht me er op dat ik een nieuwe draad zou moeten beginnen onder de titel psychologie van het marktdenken. Met het achterliggende idee dat de markt een nog maar recent verschijnsel is in de mensheidsgeschiedenis en dat onze morele en cognitieve intuïties er maar een beperkt zicht op en een beperkte helderheid in kunnen verschaffen. Dit "informatietekort" leidt er toe dat we in ons denken sterk geneigd zijn om op vuistregels te vertrouwen. En dat tegelijkertijd uiteenlopende vuistregels zich kunnen aandienen.

Een zo'n vuistregel is die van de onzichtbare hand, die er voor zorgt dat mensen die alleen maar hun eigen belang nastreven er toch met zijn allen voor kunnen zorgen dat het resultaat voor ons allen gunstig is. Maar daartegenover staat de vuistregel dat het voor een goede maatschappij nodig is dat mensen zich moreel gedragen en niet alleen maar egoïstisch zijn.

Nu is er over die tegenstelling in de intellectuele ideeëngeschiedenis natuurlijk van alles geschreven. Ik noem alleen maar het zogenaamde Adam Smith-probleem, dat er over gaat dat beide vuistregels in het werk van Smith aanwezig zijn, zonder dat dat probleem van die tegenstelling lijkt te worden opgelost (zie bijvoorbeeld hier). En zie meer in het algemeen het mooie boek The Mind and the Market van Jerry Z. Muller.

Maar onder die titel Psychologie van het marktdenken zou ik meer willen kijken naar wat het sociaal-psychologische onderzoek te vertellen heeft over hoe mensen geneigd zijn de markt te begrijpen (of juist niet te begrijpen) en te beoordelen. Ik denk nu aan een onderzoek dat ergens rondom 1990 werd gepubliceerd (en dat ik dus moet zien terug te vinden), waaruit bleek dat de meeste mensen marktprocessen en marktuitkomsten heel anders beoordelen dan dat we ze volgens de neo-klassieke micro-economie zouden moeten beoordelen. (Denk ondertussen ook aan de gedragseconomie en bijvoorbeeld aan het boek Ons feilbare denken van Daniel Kahneman, dat wel een bestseller genoemd mag worden).

Maar ik denk ook aan recentere studies van Kathleen Vohs en anderen, die er op wijzen hoe ons gedrag beïnvloed wordt door met geld in aanraking te komen, ook al is die "aanraking" heel subtiel. En geld is natuurlijk waar het in de markt om draait. Zie bijvoorbeeld hier.

Dit onderzoek wijst er op dat ons denken over de markt sterk kan fluctueren. In de zin dat verschillende mensen er heel andere gedachten en gevoelens over kunnen hebben. Maar ook in de zin dat het denken en de gevoelens van personen in de tijd aan veranderingen onderhevig zijn. Het lijkt van belang om uit te vinden wat de factoren zijn die die fluctuaties beïnvloeden.

Dit bericht is dus voor mijzelf een herinnering en aanmaning om eens een begin te maken met de draad Psychologie van het marktdenken. En voor de lezers van dit blog een aankondiging.

Andere draden lopen gewoon door. Zoals de draad van sociale omgeving en gezondheid, die van sociale omgeving en pro-sociaal gedrag, die van de mythe van de opvoedbaarheid en die van zelf-organisatie. En tussentijds komen zo nu en dan al deze draden samen. Dat is althans de bedoeling.
Update. De vele berichten over de eurocrisis zijn meer gemotiveerd door actuele urgentie dan dat ze een inhoudelijke draad vormen. Wel is er in ieder geval een verband met de draad van de zelf-organisatie. En uiteraard met de psychologie van het marktdenken.

Amartya Sen: Wat is er met Europa gebeurd?

Amartya Sen buigt zich opnieuw (zie eerder ook dit bericht) over wat er met Europa aan de hand is. Zie de link hieronder. Hij onderschrijft de Keynesiaanse kritiek van Paul Krugman en anderen op het huidige bezuinigingsbeleid als oplossing voor de crisis. Maar hij wijst er ook op hoe de politici in hun bezuinigingsdrift het grote belang van publieke voorzieningen geheel uit het oog verliezen. Een diepzinnig betoog.

Amartya Sen: What Happened To Europe? | The New Republic

Muziek voor de zondagochtend - Andras Schiff over Beethoven Op 111

Andras Schiff geeft uitleg over een van de laatste drie pianosonate's van Beethoven. Hij maakt duidelijk hoe, steeds in een paar noten, een breed palet aan emoties voorbijkomt. En Beethoven componeerde al een boogie-woogie.

Fascinerend om zo intens les te krijgen.

Over de broekriem en het huishoudboekje - Nog eens over de gevaren van beeldspraak in het publieke domein

Als we nadenken over oplossingen voor problemen in het publieke domein, zoals nu het probleem van de eurocrisis en de economische crisis in het algemeen, is het verleidelijk om dat te doen zoals we ook nadenken over het persoonlijke domein, dat van gezin, familie en vrienden. Dat is niet altijd, maar soms wel verkeerd. En dan heel verkeerd.

Eerder, in dit bericht, wees ik op de gevaren van het gebruiken van de beeldspraak van de broekriem die moet worden aangehaald als je teveel hebt uitgegeven. Die beeldspraak is goed van toepassing op het persoonlijke domein van het huishouden. Maar niet op het publieke domein van een overheid, die, in plaats van een huishouden een hele economie moet bestieren. Ik neem nog maar even dit citaat van Robert Shiller op uit dat vorige bericht:

wat verstandig is voor het huishouden is niet verstandig voor de maatschappij als geheel. Dit idee, soms de paradox van de zuinigheid genoemd, is dat als we allemaal tegelijk de broekriem aanhalen, de economie zo verzwakt wordt dat we uiteindelijk minder kunnen besparen, en integendeel allemaal slechter af zijn. Als dat gebeurt, dan is er collectieve actie - overheidsstimulering - nodig.

Eigenlijk is dit een eenvoudig te begrijpen inzicht. Als je er niet naar handelt, maak je de fallacy of composition, de fout van het ten onrechte geldig verklaren van inzichten in de werking van een deel op de werking van het samengestelde geheel. Zie ook nog eens dit bericht, mijn eerste bericht over de bezuinigingszeepbel.

Naast die van de broekriem kom je ook veel de beeldspraak van het huishoudboekje tegen. Waarmee dezelfde fout gemaakt wordt. Teruggekomen van vakantie en de stapel kranten door nemend, kwam ik het opiniestuk "Van schulden is een land nooit ziek geworden" in de Volkskrant van 25 juli van Steven Brakman en Dirk Bezemer tegen. Ze nemen nog maar weer eens de moeite om uit te leggen dat die beeldspraak van het huishoudboekje niet goed van toepassing is op het probleem van overheidsschulden. Voor niet-abonnees is de tekst hier te vinden. Lees het, want het is een verademing, in deze tijd waarin veel politici en, helaas, economen in het verleden verworven inzichten luchthartig en waarschijnlijk onwetend, maar in ieder geval onverantwoordelijk, negeren. Ik las met instemming deze reactie van Jacob Jurg:

Zolang er nog ingezonden brieven nodig zijn om duidelijk te maken wat vroeger voor zich sprak (volgt verwijzing naar het stuk van Brakman en Bezemer), namelijk dat micro-economie niet hetzelfde is als macro-economie, zal het doormodderen blijven.

Waarom Paola uit Rome liever in Edinburgh woont - De twee evenwichten van de voorwaardelijke corruptie

Paola groeide op in Rome, trouwde een Schotse man en volgde hem naar Edinburgh. Daar, in een zijstraat van Leith Walk, de verbindingsweg tussen het centrum van Edinburgh en de havenplaats Leith, drijft ze nu een guesthouse. De omgeving is door leegstand, verlaten bouwplaatsen en te koop aangeboden huizen wat deprimerend. Mist ze Italië? Ja, ze gaat enkele malen per jaar op bezoek bij familie in Rome. Haar ene dochter trouwt binnenkort een Italiaanse man en de andere heeft een Italiaanse vriend en trouwplannen.

Ondanks de kou en de regen en het Schotse eten (vreemd hoor, om van een Italiaanse een ontbijt van gebakken eieren, bacon, braadworst en witte bonen in tomatensaus geserveerd te krijgen) zou ze niet terug willen. "I like it here more than in Italy". Waarom? Omdat je hier niet een envelopje met geld hoeft mee te nemen als je van een instantie iets nodig hebt. Of eerst moet zien te weten te komen hoeveel er in dat envelopje moet. En omdat banen hier niet gezien worden als privileges die je aan familie en vrienden gunt. Zodat het mogelijk is om ergens tussen te komen zonder een netwerk van contacten te hebben dat gemobiliseerd moet worden. Omdat het publieke leven er eerlijker verloopt en dat maakt het alledaagse bestaan gemakkelijker.

Dat Paola liever in Edinburgh blijft, ook al is het in de omgeving van Leith Walk, illustreert dat mensen die niet veel van elkaar verschillen, toch heel verschillende sociale evenwichten kunnen creëren. Er zijn landen met een hoog niveau van corruptie en vriendjespolitiek en er zijn landen die daar maar weinig last van hebben. Waar corruptie en vriendjespolitiek gangbaar zijn, is die toestand behoorlijk stabiel. En hetzelfde geldt voor landen waarin het eerlijker toegaat. Anders gezegd: beide zijn in evenwicht, zij het dat het ene evenwicht gunstig is (optimaal) en het andere evenwicht ongunstig (sub-optimaal). Corruptie verdwijnt niet zomaar als het er een keer is. En waar het niet is, zal het zich niet plotsklaps verspreiden. Vandaar dat de posities van landen op de Corruptie Perceptie Index van jaar tot jaar niet veel verschillen.

De meeste mensen wonen liever in een land zonder corruptie en favoritisme. De voorkeur van Paola voor Schotland komt daar mee overeen. Hoe kan het dat er dan toch landen zijn met een hoge score op die Corruptie Perceptie Index? Omdat mensen in hun gedrag sociaal beïnvloedbaar zijn. Dat geldt voor pro-sociaal gedrag, dat wordt bevorderd als andere mensen zich pro-sociaal gedragen. Zie nog eens dit bericht. Maar het geldt ook voor corruptie en aanverwant gedrag. Hoewel de meeste mensen het afkeuren, is de kans er op groter als mensen het in hun sociale omgeving veel waarnemen. Het is weliswaar niet goed, maar als anderen het doen, dan valt dat misschien ook wel weer mee. De sterkte van de afkeuring is, anders gezegd, niet een individuele beslissing, maar een uitkomst van een sociaal proces.

Dat corruptie in die zin voorwaardelijk is, dus afhankelijk is van hoeveel anderen zich corrupt gedragen, wordt in dit onderzoek empirisch aangetoond, ondertussen verschenen in de Journal of Economic Psychology (achter de poort). Het laat zien dat de bereidheid om zich corrupt te gedragen beïnvloed wordt door het waargenomen gedrag van anderen. En als je landen door de tijd heen vergelijkt, dan blijkt dat de mate van corruptie in het verleden de sterkste voorspeller is van de huidige corruptie in een land.

Wat zegt dat over hoe je corruptie kunt terugdringen? Het lijkt mij dat je moet aangrijpen bij het probleem van het informatietekort. Dat wil zeggen van het probleem dat de bewoners van een corrupt land weliswaar goed geïnformeerd zijn over de mate van corruptie, maar er wel eens te weinig van op de hoogte zouden kunnen zijn dat hun meeste landgenoten, net als henzelf, liever helemaal geen corruptie zouden willen. Dat gedeelde besef lijkt een voorwaarde voor een sociale beweging in de richting van het optimale evenwicht.

Tot die tijd verandert er niet veel. Anders dan dat er emigratie is naar landen met een optimaal evenwicht. Denk aan Paola.