Ben je goedgeefser (pro-socialer) als je zelf bepaalt hoeveel jezelf krijgt en hoeveel een ander of als je alleen maar een oordeel geeft over een verdeling over jezelf en een ander? In sociaal-psychologisch onderzoek zijn beide manieren gebruikt om te meten hoe pro-sociaal mensen zijn en hoe veel waarde ze hechten aan gelijkheid. En daarbij is waarschijnlijk vaak aangenomen dat de manier van meten voor de uitkomsten geen verschil uitmaakt. Maar uit deze studie (link naar het manuscript; vorig jaar gepubliceerd) blijkt dat het wel degelijk verschil maakt.
De Israëlische onderzoekers lieten proefpersonen een taak uitvoeren waarvoor ze 10 Shekel als beloning kregen.
Vervolgens moesten ze in het ene geval beslissen of "een andere persoon" voor diezelfde taak ook 10 Shekel kreeg of 20 Shekel.
En in het andere geval moesten ze aangeven bij welke beloning voor die andere persoon ze zich het meest tevreden zouden voelen, 10 Shekel of 20 Shekel.
Het blijkt dan dat mensen in het eerste geval goedgeefser (royaler, pro-socialer) zijn dan in het tweede geval. Als jezelf bepaalt wat er gebeurt, dan bedeel je de ander royaler dan wat overeenkomt met waar je het meest tevreden over zou zijn. Wat je tevredenheid betreft, denk je misschien meer in de richting van een gelijke verdeling (allebei 10 Shekel). Maar als jij bepaalt, dan is de kans groter dat je de ander 20 Shekel gunt, twee keer zoveel als wat jij zelf krijgt.
Hoe kan dat? Mijn idee is dat dit er mee te maken heeft dat pro-sociaal gedrag een collectieve prestatie is. Met andere woorden: de beslissing om meer of minder goedgeefs te zijn, neem je nooit in een sociaal vacuüm. Ook niet als je in een sociaal-psychologisch laboratorium te horen krijgt dat jouw gedrag volstrekt anoniem blijft en dat je die andere persoon nooit te zien krijgt en hij/zij jou niet. Je hebt onvermijdelijk gedachten in je hoofd over wat anderen zouden doen, over wat je zou behoren te doen en over hoe anderen op jouw gedrag zouden reageren als ze er weet van hadden.
Anders gezegd, we hebben een geweten en dat is niet iets puur individueels. En dat geweten speelt meer op als we zelf verantwoordelijkheid dragen. Stel dat iemand te weten krijgt dat ik de ander niet die 20 Shekel heb gegund, terwijl ik daar zelf niet slechter van werd, zal mij dat niet worden aangerekend? Hoor ik al een fictief iemand "egoïst" zeggen? Zou je je dan niet schamen?
Maar daartegenover voel ik me veel vrijer om te laten blijken dat ik met een gelijke verdeling (allebei 10 Shekel) het meest tevreden zou zijn. Die voorkeur mag je hebben. Als je maar tegelijk, als het op jouw gedrag aankomt, laat blijken dat je goedgeefs bent als de mogelijkheid daartoe bestaat. Juist door je voorkeur voor een gelijke verdeling aan de kant te zetten, laat je je ruimhartigheid zien. Je gunt een ander wat.
Kortom, ondanks die anonimiteit waaronder die proefpersonen konden beslissen, denk ik dat er zulke gedachten of flitsen van gedachten door hun hoofd gingen.
En in mijn hoofd werd ik daarbij denk ik sterk beïnvloed door het boek Moral Origins. The Evolution of Virtue, Altruism, and Shame van Christopher Boehm, waarin ik zo nu en dan aan het lezen ben. Boehm maakt met een schat aan materiaal aannemelijk dat mensen door sociale selectie in het verleden in zekere mate een aangeboren neiging tot goedgeefsheid hebben, maar dat die neiging zonder culturele versterking te zwak blijft om veel effect te hebben. Vandaar dat in alle culturen en religies goedgeefsheid wordt aangemoedigd en egoïsme wordt afgekeurd en gesanctioneerd. En die culturele context is nooit helemaal afwezig, ook niet in die anonieme situatie in het sociaal-psychologische laboratorium.
Ik denk dat de onderzoekers mijn verklaring niet zouden onderschrijven. In het artikel houden ze vast aan de fictie (wat mij betreft) van die volledige anonimiteit. En dus van dat sociale vacuüm, waarin je puur individueel zou beslissen. Maar "de anderen, die zijn er altijd".
Geen opmerkingen:
Een reactie posten