Er zijn in het oog springende overeenkomsten tussen het schrikbewind van de Rode Khmer en dat van nazi-Duitsland. Al was het maar als je naar de vreselijke gevolgen van beide kijkt. Die van het nazi-bewind veronderstel ik maar even als bekend. Maar laat ook even die van de Rode Khmer, met Pol Pot aan het hoofd, op je inwerken. Aan de Volkskrant van 22 november ontleen ik dat een kwart van de Cambodjaanse bevolking werd "weggevaagd". Ik neem aan dat dat laatste wil zeggen: vermoord of op andere wijze overleden als gevolg van het handelen van het bewind. De gehele bevolking van de hoofdstad Phnom Penh en andere steden, in totaal twee miljoen mensen, werd in april 1975 tot vertrek naar het platteland gedwongen, dat wil zeggen, naar werkkampen op dat platteland.
Net als bij dat Hitler-bewind heb ik er twee vragen bij: 1. Wat was die Pol Pot voor iemand en door wat voor mensen werd hij omringd? en 2. Hoe kon het gebeuren dat zoveel mensen in de lagere echelons meehielpen door deze gruwelijkheden uit te voeren?
Pol Pot kun je, lijkt me, goed vergelijken met Adolf Hitler. Hitler was in extreme mate een narcist, iemand die dus zeer overtuigd was van de volstrekte juistheid van zijn inzichten. En die inzichten bestonden uit een grote obsessie, namelijk dat de Joden de bron van alle kwaad waren en dus moesten worden vernietigd. Het was een bizar inzicht, maar hij geloofde er onvoorwaardelijk in. Wat Pol Pot betreft, hij moet ook een extreme narcist geweest zijn, lijkt me. (Ik probeer het Cambodja-tribunaal te volgen en ben benieuwd naar meer informatie over de persoon.) En hij had ook een obsessie, die van "de nieuwe mens". Cor Speksnijder schrijft daar in de Volkskrant over:
De Cambodjanen moesten naar werkkampen waar een nieuwe mens zou worden geboren, vrij van perverse driften als liefde voor de familie of hechting aan bezit. .... Religie werd verboden ... Huwelijken uit liefde werden afgeschaft. Het gezin moest worden vernietigd.In beide gevallen bizarre, werkelijkheidsvreemde obsessies. Mensen met bizarre obsessies komen waarschijnlijk veel meer voor, maar pas als als een sociaal systeem ontstaat waarin ze die ongeremd kunnen uitleven, heeft dat gruwelijke gevolgen. En dat gebeurde in beide gevallen.
Wat de statushiërarchie van het Rode Khmer-bewind betreft, is de aanklager van het Tribunaal van opvatting dat er een duidelijke bevelslijn naar beneden was. De orders kwamen van boven en werden doorgegeven aan de lagere kaders. En omgekeerd moet er een duidelijke informatielijn naar boven zijn geweest. De top was volgens de aanklager op de hoogte van alle gruwelijkheden. Dat lijkt op de beschrijvingen van de statushiërarchie van het Hitler-bewind.
Dat betekent dat je je niet alleen afvraagt hoe het kan dat zulke personen als Pol Pot of als Adolf Hitler kunnen voorkomen, maar ook vooral hoe het mogelijk is dat ze aan de top van zo'n nationale statushiërarchie terecht komen. Want daar moeten heel veel anderen bij betrokken zijn geweest. Heel veel zijn bereid geweest om al die posities in die hiërarchie in te nemen en om meer of minder van harte mee te gaan in die bizarre obsessies aan de top. En het daar op grote schaal in mee gaan, zal die obsessies daar boven alleen maar versterkt hebben.
Het is huiveringwekkend. Maar ook, en toch, wil je er meer van weten. Dus ik blijf dat Cambodja-Tribunaal volgen. En pak binnenkort ook die draad weer op van die sociaalwetenschappelijke kijk op het Hitler-bewind.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten